Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
161
161
162
162
163
163
164
164
165
165
166
166
167
167
168
168
169
169
170
170
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="243"/>
                <arrow.to.target n="marg1645"/>
                <lb/>
              ſa, motus ſolius principium, non autem ſubſtantiæ conſtituerit Ariſtoteles. </s>
              <s>Nanque & quòd
                <expan abbr="efciant">ef­
                  <lb/>
                ficiant</expan>
              hæc principia
                <expan abbr="ſubſtantiã">ſubſtantiam</expan>
              compoſitam, non eſt cauſſa duntaxat, quòd res ſit naturalis, verùm
                <lb/>
              etiam, quòd ſit abſolutè, & præſeferens rationem
                <expan abbr="quandã">quandam</expan>
              vniuerſalem, excedat extra limites phi­
                <lb/>
              loſophiæ naturalis. </s>
              <s>At, quòd ſint principia motus in illa, ſolùm facit, quòd ſit naturalis & con­
                <lb/>
              trahit ad methodum de natura. </s>
              <s>Tum etiam, quia maximè res eſt, vbicunque operetur & eo mu­
                <lb/>
              nere fungatur, quod ipſi eſt ex natura. </s>
              <s>Tum poſtremò, quoniam ipſa natura per motum optimè
                <lb/>
              declaratur, & per eundem agnoſcitur res naturalis: ſic
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              efficit rem naturalem, quia ſic tranſmu­
                <lb/>
              tari poſsit. </s>
              <s>Hæc, quæ hactenus à nobis poſita ſunt, facilè dabuntur, opinor, illa quæ ſubiicienda
                <lb/>
              ſunt, non inuenere conſenſum. </s>
              <s>Nam, quia ſic
                <expan abbr="creditũ">creditum</expan>
              eſt, fieri motum in rebus naturalibus, quo­
                <lb/>
              niam forma moueret
                <expan abbr="materiã">materiam</expan>
              , atque inde motus efficeretur in toto; conſtituére materiam
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
                <lb/>
              eſſe principium motus patibile, quòd ea .ſ. </s>
              <s>exceptura in ſeipſa
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              , tranſmutaretur ad illam:
                <lb/>
              formam verò, quia materiam tranſmutaret, eſſe principium, quod haberet vim
                <expan abbr="efficiẽdi">efficiendi</expan>
              motum.
                <lb/>
              </s>
              <s>Sic naturam, cùm de materia communiter & forma diceretur,
                <expan abbr="">non</expan>
              habere communem rationem,
                <lb/>
              niſi quatenus ab vtroque principio permanat motus ad
                <expan abbr="ſubſtãtiam">ſubſtantiam</expan>
              naturalem, ſed eſſe naturam
                <lb/>
              ſpeciatim, vel actuoſum principium motus; eſſe verò talem formam, vel etiam patibile, atque id
                <lb/>
              eſſe materiam. </s>
              <s>Quocirca cùm prius natura ſit actuoſum principium quàm patibile, prius quo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1646"/>
                <lb/>
              que naturam dici de forma, quàm de materia. </s>
              <s>Quin tam abſurdum iis viſum eſt formam eſſe
                <lb/>
              principium patibile motus quàm quod abſurdiſsimum. </s>
              <s>Neque verò deficiebant rationes & lo­
                <lb/>
              ca quibus facilè conniuentibus eam problematis partem perſuaderent. </s>
              <s>Etenim, vt à naturæ de­
                <lb/>
              finitione ſumatur exordium, ſic ipſa definitur, quòd ſit principium motus & quietis, quia .ſ. </s>
              <s>effi­
                <lb/>
              ciat motum, ſeu quietem in eo in quo eſt. </s>
              <s>Sed dare motum & quietem, ſiue efficere eſt munus
                <lb/>
              actuoſæ virtutis, non autem patibilis. </s>
              <s>Sequitur ergo, naturam eſſe principium actuoſum, non pa­
                <lb/>
              tibile motus & quietis. </s>
              <s>Prætereà quoniam ad patiendum ſufficit vnum;
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              hoc autem eſt ſine du­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1647"/>
                <lb/>
              bio materia. </s>
              <s>Tertiò vis agendi ſequitur actum, vis
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              patiendi poteſtatem. </s>
              <s>Sed actus eſt for­
                <lb/>
              mę, poteſtas verò materiæ. </s>
              <s>Itaque forma eſt agere, materiæ verò pati. </s>
              <s>Accedit eodem quòd nil
                <lb/>
              moueretur ſecundùm naturam, niſi forma eſſet actuoſum principium motus; eo quòd mouere­
                <lb/>
              tur ab alio: at moueri ab alio eſt vi moueri, non autem ſecundùm naturam. </s>
              <s>His addo auctori­
                <lb/>
              tatem Ariſtotelis, qui nonnunquam Deum & naturam nil agere fruſtrà pronunciat: necnon tres
                <lb/>
              haſce cauſſas conuenire, formam, efficientem, & finem. </s>
              <s>ac ſatis apertè idem 2. Phyſ. artis exemplo
                <lb/>
              illuſtrat. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              Illi
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              inquit, ſimilis eſſet natura, ſi ars efficiendi
                <expan abbr="ſcamnũ">ſcamnum</expan>
              eſſet in ligno, & eius
                <expan abbr="itẽ">item</expan>
              exem­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1648"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1649"/>
                <lb/>
              plo qui ſibi ipſi medetur, in quo duplex eſſet ſanè principium: alterum quidem vt materia; al­
                <lb/>
              terum verò vt efficiens. </s>
              <s>Dicebat quoque Ariſtoteles
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              formæ proprium eſſe efficere, atque item
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1650"/>
                <lb/>
              enunciauit apertius, naturam eſſe principium efficiendi motum,
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              non in alio, ſed in ipſo, prout
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1651"/>
                <lb/>
              ipſum eſt. </s>
              <s>Adiiciunt inſuper ea quæ de aqua tepida dici ſolent, quæ per ſe ipſam mouetur ad fri­
                <lb/>
              gus, & denique illa omnia quæ de elementorum motu conſueuerunt opponi. </s>
              <s>Quin etiam ratio­
                <lb/>
              nem Ariſtotelis afferunt, qua probatur eſſe item mentem quandam actuoſam; eo quòd vbi ſit
                <lb/>
              principium patiens ibi quoque deſideretur agens. </s>
              <s>In natura igitur, cùm materia ſit, quæ eſt prin­
                <lb/>
              cipium patibile, neceſſe eſt adeſſe formam quæ ſit principium agens. </s>
              <s>Poſtremò omne quod ſe
                <lb/>
              per ſe mouet, ex duplici conſtare principio, actuoſo nimirùm, & patibili. </s>
              <s>Naturalia verò omnia
                <lb/>
              ſe per ſe mouere. </s>
              <s>Quamobrem Philoponus inter Gręcos, Auerroes, & eius ſectatores, apertiſ­
                <lb/>
              ſimè verò Ludouicus Buccaferrea quem ſecuti ſunt complures ex iis, quibus ſuo marte philoſo­
                <lb/>
              phari nimis induſtrium ac laborioſum videri potuit, & quibus ſi ille quemadmodum hirundo
                <lb/>
              Gabriæ, quod cornici dederat auferret, nudi, ſicut illa reſtarent: aſſeruerunt naturam ita dici de­
                <lb/>
              forma, tanquam de principio agendi, & de ipſa ob id prius dici, quàm de materia. </s>
              <s>In hac parte
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1652"/>
                <lb/>
              hæc ſunt. </s>
              <s>Verùm, ſi ex altera ſtatuamus nunc vulgatam illam differentiam inter animata & ina­
                <lb/>
              nima, quòd illa
                <expan abbr="mouẽtur">mouentur</expan>
              ex ſeipſis; inanima verò ab alio; cognoſcemus ea quæ mouentur ab ani­
                <lb/>
              mo, principium ſui motus intra ſe habere, quippe animum qui in omni
                <expan abbr="viuẽte">viuente</expan>
              per incrementum
                <lb/>
              mouet ad omneis loci differentias; in ſentientibus vniuerſis per ſyſtolen & diaſtolen eius partis,
                <lb/>
              quæ animum primò participat; in perfectis per loci mutationem, quæ verò ſola natura mouen­
                <lb/>
              tur, tale principium extra ſe habere. </s>
              <s>ac ſi differentiam ſpectabimus animi & naturæ, quantum
                <lb/>
              pertinet ad modum & initia motus; apparebit animum ſic mouere, quia motum excitet in ani­
                <lb/>
              mali mouendo corpus. </s>
              <s>Quòd ſi natura differt ab animo; cùm ergo moueat animus mouens in­
                <lb/>
              tra corpus: natura, aut non intra corpus mouebit, atque ita non erit internum principium mo­
                <lb/>
              tus, aut non diſtinguetur ab animo, aut non mouebit omnino. </s>
              <s>Prætereà ſi quis obſeruet defini­
                <lb/>
              tionem efficientis, quæ eſt huiuſmodi. </s>
              <s>Vis tranſmutandi aliud, prout aliud eſt, eſt verò aliud,
                <lb/>
              quemadmodum poſteà dicemus, quod non modò eſſentia, ſed ſubiecto quoque diuerſum eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s>Tum etiam quòd natura dicitur in primis de forma, de efficiente verò metaphoricè, & quòd effi­
                <lb/>
              cientis poteſtas ab ingenio materiæ, & formæ longè diſtat, quandò hæc ſunt per ſe principia in eo
                <lb/>
              ipſo, in quo ſunt, illud verò extrinſecus. </s>
              <s>Item quòd efficiens & forma in numero non
                <expan abbr="conueniũt">conueniunt</expan>
              , </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>