1runque latet vſus rei cum ipſa: nam nec
bellicorum tormentorum, nec typorum qui
bus libri imprimuntur vtilitas, aut neceſ
ſitas, ante artis inuentionem innotuit.
bellicorum tormentorum, nec typorum qui
bus libri imprimuntur vtilitas, aut neceſ
ſitas, ante artis inuentionem innotuit.
Eſt & chymicæ artis opus mollire cor
nua, quod longa coctione fit, addito præ
ſertim cineris modico, aut calcis in aquam
contingit hoc non ante octauam horam:
fiunt ex his capuli, ac manubria gladio
rum, pectines, latrunculi. Atramentariæ
autem pyxides, thecæ, vaſáque alia etſi
eodem modo fiant, aliud tamen eſt Gal
lorum hac in arte inuentum, ac longè præ
ſtantius. In cornu vacuum, vt ſæpe vidi,
ferrum acutum infigunt, ipſumque oleo
illitum cornu, ignique expoſitum circum
uertunt aſſiduè, interim canalem ex ære
habent cornu palmo longius, in imo adeò
arctum, vt quouis cornu ſit anguſtius, in
initio paulò latiùs, quàm vt bouis, aut bu
bale cornu poſſit excipere, rectum ad vn
guem, quem in igne parte, quæ eſt anguſtior
altera extra ignem prominente tandiu ca
lefaciunt, donec latior pars quæ prominet
manu citra periculum apprehendi poſſit:
tunc cornu GD parte tenuiore, ſcilicet D in
118[Figure 118]
canalem æreum impoſitum, tereti cimeo
malleóque intruditur, donec D fermè ad
B perueniat, inde paruo pòſt interuallo an
tequam refrixerit excuſſum ligno, & mal
leo cornu ex parte B, canalis rurſus contra
ria parte latiore ſcilicet C canali intrudi
tur, cuneoque eodem ac malleo donec ictu
deſcendere non vltrà videatur: tunc verò
canalis cum cornu in aquam immittitur,
ibique refrigeratum, ac duratum poſt ho
ras extrahitur rectum, ac ſolidum vtraque
ex parte, ac teres cornu. Nec pòſt niſi ex
calefactum ſinuatur: vnde tincturam abſ
que igne adhibere oportet, Vas verò AB
ex ære melius Cyprio conficitur, & leuiſſi
mum intus eſſe debet, & dum igne caleſcit
ac ſuper prunas, aſſiduè circumuerti. Mani
feſtum eſt autem quod plura talia illi conſi
milia habere oporteat, tabulámque cum fo
raminibus, quibuſdam cornu intruditur fir
miter inhæreat. Ex cornibus igitur hac ar
te mutatis in rectam figuram, ſolidámque
ſubſtantiam, & thecæ atramentariæ, & vaſa
alia iucundi, & vtilis vſus fieri ſolent. Ma
nifeſtum eſt autem, quòd aceto & aqua ar
dente, ac calchanto cornua frigida vel mol
liter tepida denigrantur. Adduntur etiam
quæ coloris ſubſtantiam retineant.
nua, quod longa coctione fit, addito præ
ſertim cineris modico, aut calcis in aquam
contingit hoc non ante octauam horam:
fiunt ex his capuli, ac manubria gladio
rum, pectines, latrunculi. Atramentariæ
autem pyxides, thecæ, vaſáque alia etſi
eodem modo fiant, aliud tamen eſt Gal
lorum hac in arte inuentum, ac longè præ
ſtantius. In cornu vacuum, vt ſæpe vidi,
ferrum acutum infigunt, ipſumque oleo
illitum cornu, ignique expoſitum circum
uertunt aſſiduè, interim canalem ex ære
habent cornu palmo longius, in imo adeò
arctum, vt quouis cornu ſit anguſtius, in
initio paulò latiùs, quàm vt bouis, aut bu
bale cornu poſſit excipere, rectum ad vn
guem, quem in igne parte, quæ eſt anguſtior
altera extra ignem prominente tandiu ca
lefaciunt, donec latior pars quæ prominet
manu citra periculum apprehendi poſſit:
tunc cornu GD parte tenuiore, ſcilicet D in
118[Figure 118]canalem æreum impoſitum, tereti cimeo
malleóque intruditur, donec D fermè ad
B perueniat, inde paruo pòſt interuallo an
tequam refrixerit excuſſum ligno, & mal
leo cornu ex parte B, canalis rurſus contra
ria parte latiore ſcilicet C canali intrudi
tur, cuneoque eodem ac malleo donec ictu
deſcendere non vltrà videatur: tunc verò
canalis cum cornu in aquam immittitur,
ibique refrigeratum, ac duratum poſt ho
ras extrahitur rectum, ac ſolidum vtraque
ex parte, ac teres cornu. Nec pòſt niſi ex
calefactum ſinuatur: vnde tincturam abſ
que igne adhibere oportet, Vas verò AB
ex ære melius Cyprio conficitur, & leuiſſi
mum intus eſſe debet, & dum igne caleſcit
ac ſuper prunas, aſſiduè circumuerti. Mani
feſtum eſt autem quod plura talia illi conſi
milia habere oporteat, tabulámque cum fo
raminibus, quibuſdam cornu intruditur fir
miter inhæreat. Ex cornibus igitur hac ar
te mutatis in rectam figuram, ſolidámque
ſubſtantiam, & thecæ atramentariæ, & vaſa
alia iucundi, & vtilis vſus fieri ſolent. Ma
nifeſtum eſt autem, quòd aceto & aqua ar
dente, ac calchanto cornua frigida vel mol
liter tepida denigrantur. Adduntur etiam
quæ coloris ſubſtantiam retineant.
Referunt ſimili ratione & oſſa ipſa mol
liri ſuccis apij millefolij, raphani, praſ
ſij cum aceto, ſi in his immerſa fimo obruan
tur equino.
liri ſuccis apij millefolij, raphani, praſ
ſij cum aceto, ſi in his immerſa fimo obruan
tur equino.
Sed hæc mittamus, ad diuerſarum artium
ſubtilitatis argumenta tranſeundum eſt.
Quinque ex architectura mihi deſumere
volo. Primùm quidem vrbium munitionem
Conſtat hæc triplici arte, prohibendo, re
pulſa, ſecuritate defendentium: nec eſt præter
id inuenire quicquam. Prohibemus tribus,
ſcilicet aqua foſſa, muro. Foſſa difficilem
facit acceſſum, ad propugnandum non pa
rum ob deſcenſum, ſed ob aſcenſum longè
magis: ob id præceps eſſe debet vtraque
ripa, ſed maximè quæ iuxta vrbem eſt, aut
oppidum: latitudo paſſuum quadraginta
profunda, multiplex: nam ſi triplicem fece
ris, non ſolùm inexpugnabilis, ſed deſpe
rationem affert his qui oppugnare nituntur.
Hæc habeat ſeptem paſſus ſcaturientis aquę:
quoniam quæ naſcitur intercipi, nec tolli
vlla arte poteſt. Dum verò aſſiſtit, ingre
dientes mergit: quos non mergit, lubrico
pede facto & graues aqua, prohibet ab aſ
cenſu: prohibet & cuniculos, vt vix effodi
poſſint: at his muri, ſubruuntur. Accedit
quòd iniecta diſſipat ac diſſoluit: prohibét
que ne ignis iniectus graſſetur in murorum
perniciem. Muri craſſitudine 30. paſſuum,
cæmento tenui, lapide lateritio, exterius
viuo, duro, ac in rotundam figuram pau
lulum prominente. Muri enim ſimplices in
ſingula brachia ( hoc enim genus menſuræ
explicatum eſt ( lateres apud nos 20. con
tinent: mediocres autem 32. vt craſſilij.
Altitudo illius paſſus 100. nam 10. ſub foſ
ſa, 60. ad ſummum foſſæ, 30. autem ſuprà,
aggere interius craſiſſimo fulciatur. Hæc in
oppidis, minora vrbibus ſufficiunt, in qui
bus præſidium eſt in milite. Si tamen ad
ſint, reddetur vrbs ipſa omninò inexpu
gnabilis. Repulſa conſtat aggeribus, ac tur
ribus in ſingulos 200. pedes, muro in medio
recto, ſed ſuperiùs in vrbem inclinato: Nam
ſic nec prohibet ictus turrium, & hoſtis
ignei globi inanes redduntur. Summa mu
ri pars rotunda, ne diſiecta machinis fru
ſta occidant defenſores. In interiore parte
canalis, per quem tutò ire poſſint cuſtodes.
Terra quoque in imo cauata, vt ſonent
ictus cuniculos ſuffodientium, & milites ſe
curi circumambulabunt. Fornicum ratio ſic
conſtat: vt rotundior eſt, eò firmior, vſque
ad perfecti circuli figuram. Craſſiores ab
imo, & vt magis aſcendunt tenuiores vſque
ad apicem. Latera vtrinque vbi primùm ſi
nuari cœperint, ex latis ac tenuioribus la
teribus conſtant, vt frequenti futura com
pages magis cohæreat. Fundamentum pro
minet, & ſi muro inſiſtat, exciditur mu
rus, vt plutei inſtar fundamentum fornicis
ſuſcipiat, ac retineat. Illius craſſitudo mu
ri, comparatione ſeſquialtera eſſe debet.
Sed adhuc firmior & craſſior, qui ſubſter
nitur. In ſingulos centum paſſus ſtercoraria
cloaca; puteuſque: nam aquæ neceſſitas ab
ſcedere cogit milites, & vtilitas aduerſu
ignes, & vt feruafacta in caput hoſtium
proiiciatur, mille quoque alia commoda
præbet. Stercus aërem corrumpit. Viæ ve
rò plures è muris occultæ ad intima ciuita
tis multa arcent inconuenientia, commo
dumque militibus defendentibus ingens af
ferunt, nec cauſam receſſus illis relinquunt.
ſubtilitatis argumenta tranſeundum eſt.
Quinque ex architectura mihi deſumere
volo. Primùm quidem vrbium munitionem
Conſtat hæc triplici arte, prohibendo, re
pulſa, ſecuritate defendentium: nec eſt præter
id inuenire quicquam. Prohibemus tribus,
ſcilicet aqua foſſa, muro. Foſſa difficilem
facit acceſſum, ad propugnandum non pa
rum ob deſcenſum, ſed ob aſcenſum longè
magis: ob id præceps eſſe debet vtraque
ripa, ſed maximè quæ iuxta vrbem eſt, aut
oppidum: latitudo paſſuum quadraginta
profunda, multiplex: nam ſi triplicem fece
ris, non ſolùm inexpugnabilis, ſed deſpe
rationem affert his qui oppugnare nituntur.
Hæc habeat ſeptem paſſus ſcaturientis aquę:
quoniam quæ naſcitur intercipi, nec tolli
vlla arte poteſt. Dum verò aſſiſtit, ingre
dientes mergit: quos non mergit, lubrico
pede facto & graues aqua, prohibet ab aſ
cenſu: prohibet & cuniculos, vt vix effodi
poſſint: at his muri, ſubruuntur. Accedit
quòd iniecta diſſipat ac diſſoluit: prohibét
que ne ignis iniectus graſſetur in murorum
perniciem. Muri craſſitudine 30. paſſuum,
cæmento tenui, lapide lateritio, exterius
viuo, duro, ac in rotundam figuram pau
lulum prominente. Muri enim ſimplices in
ſingula brachia ( hoc enim genus menſuræ
explicatum eſt ( lateres apud nos 20. con
tinent: mediocres autem 32. vt craſſilij.
Altitudo illius paſſus 100. nam 10. ſub foſ
ſa, 60. ad ſummum foſſæ, 30. autem ſuprà,
aggere interius craſiſſimo fulciatur. Hæc in
oppidis, minora vrbibus ſufficiunt, in qui
bus præſidium eſt in milite. Si tamen ad
ſint, reddetur vrbs ipſa omninò inexpu
gnabilis. Repulſa conſtat aggeribus, ac tur
ribus in ſingulos 200. pedes, muro in medio
recto, ſed ſuperiùs in vrbem inclinato: Nam
ſic nec prohibet ictus turrium, & hoſtis
ignei globi inanes redduntur. Summa mu
ri pars rotunda, ne diſiecta machinis fru
ſta occidant defenſores. In interiore parte
canalis, per quem tutò ire poſſint cuſtodes.
Terra quoque in imo cauata, vt ſonent
ictus cuniculos ſuffodientium, & milites ſe
curi circumambulabunt. Fornicum ratio ſic
conſtat: vt rotundior eſt, eò firmior, vſque
ad perfecti circuli figuram. Craſſiores ab
imo, & vt magis aſcendunt tenuiores vſque
ad apicem. Latera vtrinque vbi primùm ſi
nuari cœperint, ex latis ac tenuioribus la
teribus conſtant, vt frequenti futura com
pages magis cohæreat. Fundamentum pro
minet, & ſi muro inſiſtat, exciditur mu
rus, vt plutei inſtar fundamentum fornicis
ſuſcipiat, ac retineat. Illius craſſitudo mu
ri, comparatione ſeſquialtera eſſe debet.
Sed adhuc firmior & craſſior, qui ſubſter
nitur. In ſingulos centum paſſus ſtercoraria
cloaca; puteuſque: nam aquæ neceſſitas ab
ſcedere cogit milites, & vtilitas aduerſu
ignes, & vt feruafacta in caput hoſtium
proiiciatur, mille quoque alia commoda
præbet. Stercus aërem corrumpit. Viæ ve
rò plures è muris occultæ ad intima ciuita
tis multa arcent inconuenientia, commo
dumque militibus defendentibus ingens af
ferunt, nec cauſam receſſus illis relinquunt.