Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
151
151
152
152
153
153
154
154
155
155
156
156
157
157
158
158
159
159
160
160
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.011952">
                <pb pagenum="622" xlink:href="016/01/269.jpg"/>
              tena ponderi iniecta, quæ ipſum interim
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1644"/>
                <lb/>
              ſuſtineat, ab alio verò tigno iuxta AB fixo,
                <lb/>
              rurſus AD trabe remiſſa, H in quamcunque
                <lb/>
              volueris altitudinem trahi. </s>
              <s id="s.011953">Refert Munſte­
                <lb/>
              rus, in Alſatia rotis bigalibus, curribúſque è
                <lb/>
              bubali corio, è profundiſſimis puteis tanto
                <lb/>
              impetu aquam exhauriri, vt rotæ quamuis li­
                <lb/>
              gneæ ſint & madidæ, ignem tamen excu­
                <lb/>
              tiant. </s>
              <s id="s.011954">Videtur igitur inſtrumentum illud
                <lb/>
              tria egregia amplecti, altitudinem, capaci­
                <lb/>
              tatem, atque celeritatem.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1645"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.011955">
                <margin.target id="marg1643"/>
              Oleum illi­
                <lb/>
              tum ferro,
                <lb/>
              vel chalybi
                <lb/>
              duplicem
                <lb/>
              præſtat vti­
                <lb/>
              litatem.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.011956">Quæ maxi­
                <lb/>
              mè labi fa­
                <lb/>
              ciant.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.011957">
                <margin.target id="marg1644"/>
              Rotæ quib.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.011958">maxima
                <lb/>
              aqua hauri­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.011959">
                <margin.target id="marg1645"/>
              Curruum
                <lb/>
              ratio.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.011960">Sed his relictis, ad plauſtra & currus tran­
                <lb/>
              ſeundum eſt. </s>
              <s id="s.011961">Quæcunque igitur rotis maio­
                <lb/>
              ribus innituntur, in molli ſolo facillimè, ac
                <lb/>
              celerrimè mouentur, quòd hærens lutum
                <lb/>
              rotarum minimam occupet partem, atque
                <lb/>
              ideò parum impediat. </s>
              <s id="s.011962">Semper etiam maior
                <lb/>
              rota celerius ſpatium ſuperat vbi ferendo
                <lb/>
              ſufficiat oneri. </s>
              <s id="s.011963">Quantò etiam pauciores, eò
                <lb/>
              perficitur celerius iter. </s>
              <s id="s.011964">Nam plures ſi paruæ
                <lb/>
              ſunt, minore ambitu minus conficiunt ſpatij:
                <lb/>
              ſi magnæ, addunt vi grauitatem, nec tamen
                <lb/>
              plus amplectuntur ſpatij, ob id igitur ſe­
                <lb/>
              gnius mouentur. </s>
              <s id="s.011965">Quamobrem Imperatores
                <lb/>
              Romani eſſedo, id eſt, curru duarum magna­
                <lb/>
              rum rotarum vehebantur. </s>
              <s id="s.011966">Nam vbi pondus
                <lb/>
              haud admodum graue eſt, aut pluribus equis
                <lb/>
              trahitur, celerrimè perficitur iter. </s>
              <s id="s.011967">Eſſedis
                <lb/>
              hac de cauſa bellica immodici ponderis
                <lb/>
              tormento deferuntur. </s>
              <s id="s.011968">Rurſus facilitatis ra­
                <lb/>
              tio huic eſt ad vnguem exquiſitè contraria.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.011969">In ſolido enim ſolo plures paucis, & paruæ
                <lb/>
              magnis, ad facilitatem præſtant. </s>
              <s id="s.011970">Nam pon­
                <lb/>
              dus quaſi per rotas diſtribuitur: vnde fit
                <lb/>
              additio proportionum illarum, non multi­
                <lb/>
              plicatio. </s>
              <s id="s.011971">Exemplum: Sex duplæ inuicem du­
                <lb/>
              ctæ, ſexaginta quatuor ad vnum reddunt ra­
                <lb/>
              tionem. </s>
              <s id="s.011972">Eædem iunctæ faciunt duodecu­
                <lb/>
              plam. </s>
              <s id="s.011973">Tantum intereſt inter additionem &
                <lb/>
              multiplicationem. </s>
              <s id="s.011974">Quòd igitur vna rota
                <lb/>
              pondus refert librarum 60. ſex in rotis, 10.
                <lb/>
              tantum æquiualet, ita & à paruitate auxi­
                <lb/>
              lium ſumitur, nam eò facilius quò tardius:
                <lb/>
              at dictum eſt tardius pondera vehi, ac ferri
                <lb/>
              in paruis rotis, quàm magnis, eò igitur vt
                <lb/>
              facilius. </s>
              <s id="s.011975">Additur & tertia ratio facilitatis,
                <lb/>
              quia axis non premitur, ideò liberius cir­
                <lb/>
              cumagitur. </s>
              <s id="s.011976">Ob id igitur in paruis, atque hu­
                <lb/>
              milibus plauſtris, quæ axibus plurium rota­
                <lb/>
              rum non inſident, maxima pondera in firmo
                <lb/>
              ſolo committuntur. </s>
              <s id="s.011977">At in vdo, cœnoſóque
                <lb/>
              magnæ ac paucæ rotæ non ſolùm celerius,
                <lb/>
              multóque, ſed etiam facilius pondera ve­
                <lb/>
              hunt. </s>
              <s id="s.011978">Cúmque fixi radij è directo axis cele­
                <lb/>
              rius, & facilius circumuertantur rotam, pau­
                <lb/>
              lò exterius prominentes melius pondus ſu­
                <lb/>
              ſtinent, & recuperationi ſunt habiliores.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.011979">Quæcunque verò rotas poſteriores maiores
                <lb/>
              habent anterioribus, quaſi incumbente one­
                <lb/>
              re facilius trahuntur: cùm onus ſemetip­
                <lb/>
              ſum impellat: & in aſcenſu redduntur æqua­
                <lb/>
              les: licet in his iuſto plus partes anteriores
                <lb/>
              premantur.
                <arrow.to.target n="marg1646"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.011980">
                <margin.target id="marg1646"/>
              Ergatarum
                <lb/>
              ratio.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.011981">Diximus de axibus ergatarum, quòd lon­
                <lb/>
              giores eſſe debeant: nam iuxta longitudinis
                <lb/>
              rationem ſingula capita minuunt pondus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.011982">Duplicati igitur ad dimidium etiam dedu­
                <lb/>
              cunt. </s>
              <s id="s.011983">Ita quatuor ad quartam partem: adeò
                <lb/>
              vt ſi vnico axe cubitali quatuor homines
                <lb/>
              centum libras vehant, aut trahant, quatuor
                <lb/>
              axibus ſenum cubitorum iidem libras b s
                <lb/>
              mille, & quadringentas vehent, deducta ta­
                <lb/>
              men additione ponderis axium, quod mini­
                <lb/>
              mum eſt. </s>
              <s id="s.011984">Hæc autem ratio ſuperius dum de
                <lb/>
              ſtatera loqueremur demonſtrata eſt. </s>
              <s id="s.011985">Ita fit
                <lb/>
              vt maximis rotis hominibus per gradus ſa­
                <lb/>
              lientibus, maxima pondera circa axem fune
                <lb/>
              circumacta trahantur. </s>
              <s id="s.011986">Vt enim dimetientis
                <arrow.to.target n="marg1647"/>
                <lb/>
              rotæ ad axis dimetientem, ita ponderis fune
                <lb/>
              eleuati ad pondus ac robur hominum, qui
                <lb/>
              intrò rotam circumagunt. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.011987">
                <margin.target id="marg1647"/>
              Rota & cur
                <lb/>
              quomodo
                <lb/>
              pondera ma­
                <lb/>
              xima eleuet.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.011988">Similis in ictibus conſideratio: nam ſe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1648"/>
                <lb/>
              curis ictu ferit, maximo pondere preſſa non
                <lb/>
              diuiduntur, & tamen pondus maiorem ha­
                <lb/>
              bebit vim ictu. </s>
              <s id="s.011989">Cauſa eſt, quòd aër non po­
                <lb/>
              teſt in ictu effugere: quanquam enim acuta
                <lb/>
              cuſpide, momento tamen tam paruo tempo­
                <lb/>
              ris effugere nequit. </s>
              <s id="s.011990">Ne igitur nimis denſe­
                <lb/>
              tur, cogitur in poros ingredi ſubiecti ligni,
                <lb/>
              atque cunei vice diuidere illud. </s>
              <s id="s.011991">Indicio eſt,
                <lb/>
              quòd paulò tardior ictus, maximum in diui­
                <lb/>
              dendo diſcrimen affert
                <expan abbr="dilabẽte">dilabente</expan>
              aëre. </s>
              <s id="s.011992">Quòd ſi
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1649"/>
                <lb/>
              ictus, rei latæ velox ſit ingrediente aëre, vbi­
                <lb/>
              que reſoluitur quod ſubiectum eſt, quaſi in
                <lb/>
              nihil: vt qui feriuntur pila machinæ, quam
                <lb/>
              bombardam vocant. </s>
              <s id="s.011993">Sed nix homo magnum
                <lb/>
              aliquid, etiamſi leuiſſimum ſit, celerrimè
                <lb/>
              mouere poterit: ob hanc cauſam quicquid
                <lb/>
              ferietur in aërem, & ſpiritum reſolui neceſſe
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.011994">Sed cur enſis in vertice ferit maximè?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.011995">quia motus centrum eſt ipſa manus: perife­
                <lb/>
              ria in cuſpide, ita interuallo iſto etiam ar­
                <lb/>
              ma, & aſſides diuiduntur. </s>
              <s id="s.011996">Sic calcitroſis equis
                <lb/>
              proximi, ſecuriores ſumus quàm paulò re­
                <lb/>
              motiores. </s>
              <s id="s.011997">Addit ad vim attractio non pa­
                <lb/>
              rum: quoniam ſi non trahatur, quod diui­
                <lb/>
              ſum eſt, impedit ne diuidatur: dum trahi­
                <lb/>
              tur raptim, quòd impedit aufertur: & inca­
                <lb/>
              leſcit quod diuiditur: hocque modo triplici
                <lb/>
              ratione ictus cum attractione ſumma gladij
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1650"/>
                <lb/>
              parte melius ſecant. </s>
              <s id="s.011998">Haſtæ quoque longio­
                <lb/>
              res magis concutiunt, & magis perforant
                <lb/>
              breuibus, quòd maius habeant pondus, &
                <lb/>
              maioribus viribus, quamvis nos fallat opi­
                <lb/>
              nio, impelluntur. </s>
              <s id="s.011999">Horum memoria in men­
                <lb/>
              tem illud reuocauit, quòd niſi quotidie oc­
                <lb/>
              curreret, parum à miraculo abeſſe videretur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.012000">Nauis onerata quam vix quadraginta boum
                <lb/>
              iuga mouerent, ventus celerrimè impellit:
                <lb/>
              quódque maius eſt, tenuis carbaſus, quàm
                <lb/>
              digitus terebraret impulſu, ſinuata tantam
                <lb/>
              molem ducit, & non diſrumpitur. </s>
              <s id="s.012001">Cauſa
                <lb/>
              facilitatis motus eſt triplex: magnitudo car­
                <lb/>
              baſi quauis magna venti colligitur, & alti­
                <lb/>
              tudo, vt demonſtratum eſt, ac impetus prio­
                <lb/>
              ris motus: nam ab initio vix mouetur. </s>
              <s id="s.012002">Vn­
                <lb/>
              de dubitationem haberet Ariſtoteles, qui
                <lb/>
              motus violentos minui iuxta finem exiſti­
                <lb/>
              mat. </s>
              <s id="s.012003">Conſtat autem ab æquali vento, ſi paria
                <lb/>
              ſint reliqua, motum nauis ſemper fieri cele­
                <lb/>
              riorem. </s>
              <s id="s.012004">An non ſemper, ſed ad metam vſque?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.012005">Palam enim ab initio augeri. </s>
              <s id="s.012006">Sed cauſa eſt,
                <lb/>
                <expan abbr="quoniã">quoniam</expan>
              etiam ceſſante eo quod mouet motus
                <lb/>
              ipſe (vt diximus) violentus augetur, quantò
                <lb/>
              magis nam manente cauſa. </s>
              <s id="s.012007">Magis etiam in
                <lb/>
              aqua, ob maius impedimentum. </s>
              <s id="s.012008">Tripliciter
                <lb/>
              igitur naues concitato iam curſu velociùs
                <lb/>
              mouentur, quàm ab initio: cauſam autem </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>