Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000895">
                <pb pagenum="378" xlink:href="016/01/027.jpg"/>
              fit penetrabilis: Magnitudine, ſeu propria,
                <lb/>
              ſeu diuturnitate temporis: hoc enim nemini
                <lb/>
              obſcurum eſſe poteſt. </s>
              <s id="s.000896">Denique reſpirationis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg84"/>
                <lb/>
              impedimento: non ignorant hoc nautæ, qui
                <lb/>
              exiguo foculo ollam ſuperponentes ollę, om­
                <lb/>
              nes feruere cogunt, vnde paupertati con­
                <lb/>
              ſultum. </s>
              <s id="s.000897">Sed oportet
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi ) ne proprio
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg85"/>
                <lb/>
              fumo extinguatur igniculus, paululum illum
                <lb/>
              reſpirare. </s>
              <s id="s.000898">Ob id qui impenſæ conſulunt, fur­
                <lb/>
              nos exiguos ollæ in modum ex ære confi­
                <lb/>
              ciunt, clatratos in imo ſtrictè ex ferro, vt
                <lb/>
              cinis excidere poſſit. </s>
              <s id="s.000899">Vltimus modus eſt,
                <lb/>
              cum cogitur ignis, atque ob id calx aqua ac­
                <lb/>
              cenditur: nam calor in fornace acquiſitus
                <lb/>
              ac latitans, cùm (vt dixi) ex genere ignis ſit,
                <lb/>
              exiguæ aquæ frigore intus concluditur,
                <lb/>
              tum motu, tum coitione ipſa in ignem
                <lb/>
              euadit.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg86"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000900">
                <margin.target id="marg82"/>
              Ignis igne
                <lb/>
              calidior eſt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000901">
                <margin.target id="marg83"/>
              Ignis ſex
                <lb/>
              modis vali­
                <lb/>
              dior euadit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000902">
                <margin.target id="marg84"/>
              Modus co­
                <lb/>
              quendi cum
                <lb/>
              modico igne.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000903">
                <margin.target id="marg85"/>
              Cur calx
                <lb/>
              aqua accen­
                <lb/>
              datur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000904">
                <margin.target id="marg86"/>
              Calx quæ
                <lb/>
              optima.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000905">Optima igitur calx eſt, quæ ſuperfuſa
                <lb/>
              aqua maximos edit ſtrepitus, & ignem
                <lb/>
              concipit, ligna accendens proxima. </s>
              <s id="s.000906">Eſt hęc
                <lb/>
              plerunque coloris cinerei: nam in candida
                <lb/>
              iam ignis exhalauit, quia aër ingreſſus eſt:
                <lb/>
              candor enim fit ingrediente neceſſariò aë­
                <lb/>
              re. </s>
              <s id="s.000907">Talis autem ex ſolidioribus lapidibus fit:
                <lb/>
              nam lapides, vt ſolidiores extiterint, maio­
                <lb/>
              rem & diuturniorem calorem retinent. </s>
              <s id="s.000908">Quo­
                <lb/>
              modo verò calor in his quæ ardent relin­
                <lb/>
              quatur, & motu ac coitione ignis accen­
                <lb/>
              datur, inferius oſtendemus. </s>
              <s id="s.000909">Verùm motus
                <lb/>
              non ſolùm penetrare magis cogit, ſed & ca­
                <arrow.to.target n="marg87"/>
                <lb/>
              lorem ipſum accendit, atque ( vt dixi ignem
                <lb/>
              igne calidiorem reddit. </s>
              <s id="s.000910">Nihil mirum igitur
                <lb/>
              eſt fulmini tantam ineſſe vim, ac ignem
                <lb/>
              illum, quaſi ab aliorum ignium natura alie­
                <lb/>
              num miracula quædam efficere. </s>
              <s id="s.000911">Namque ob
                <lb/>
              motum celerem non ſolùm magis penetrat,
                <lb/>
              ſed ignis ille multò calidior reliquo omni
                <lb/>
              igne exiſtit. </s>
              <s id="s.000912">Itaque omnia animalia præter
                <lb/>
              hominem ſolo contactu occidit, hominem
                <lb/>
              verò vix vnquam euadere licet. </s>
              <s id="s.000913">Euaſit tamen
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg88"/>
                <lb/>
              Ioannes Maria Cardanus, & ſuperuixit raro
                <lb/>
              miraculo. </s>
              <s id="s.000914">Quis verò eſt alius ignis, qui ſolo
                <lb/>
              contactu occidat ( hoc igitur ei
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              proprium
                <lb/>
              eſt, quòd calidiſſimus ſit calidiſſimorum, at­
                <lb/>
              que ( vt ita dicere liceat
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              ignis ignium.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000915">Quamobrem & multum refert, an procul, &
                <lb/>
              & ex alto veniat, aut prope. </s>
              <s id="s.000916">Itaque illæſa
                <lb/>
              quandoque crumena pecunias colliquat: ne­
                <lb/>
              que eſt enim hoc aut fabuloſum, aut mirum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000917">Namque quod lædit, aut mole, aut mora
                <lb/>
              corrumpit: hic cùm tenuiſſimus ſit, crume­
                <lb/>
              nam non diſcerpit: cùm verò velociſſimè
                <lb/>
              moueatur, non hæret, atque ob id crumenæ
                <lb/>
              innoxium. </s>
              <s id="s.000918">Tranſire autem nec hærere ob
                <lb/>
              ſubtilitatem in crumenam docet aër, qui &
                <lb/>
              ipſe vacua diducta crumena ingreditur, at­
                <lb/>
              que illam implet: quod fieri non poſſet, ni
                <lb/>
              per abditos meatus ingrederetur, quando­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg89"/>
                <lb/>
              quidem ipſius os diligenter obſtructum ſit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000919">Ergo ignis ſcintilla, fulminiſque pars aëre
                <lb/>
              ipſo longè tenuior, poſtquàm ingreſſa fue­
                <lb/>
              rit, metallo infigitur, ac præſtantiſſima illa
                <lb/>
              vi, tum impetu, ipſum repentè liquat. </s>
              <s id="s.000920">Hanc
                <lb/>
              tam excellentem caloris ac ſiccitatis ïmmo­
                <lb/>
              dicæ vim, velut raram, & ob raritatem oc­
                <lb/>
              cultam, quidam turpiter proprietatem ap­
                <lb/>
              pellarunt, cùm conſtet immodicum eſſe ca­
                <lb/>
              lorem, ac ( vt dixi ) ignis ignium. </s>
              <s id="s.000921">Mirum
                <lb/>
              autem minimè eſſe debet, ignem hunc, aut
                <lb/>
              alium quempiam, lapides accendere poſſe.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000922">Nam ferrum haud candens, tamen accen­
                <lb/>
              dit lignum & ardere facit, & lignum ſul­
                <lb/>
              phur, quamvis lignum non ardeat & ſul­
                <lb/>
              phur vitæ aquam vocatam: quod enim ſo­
                <lb/>
              lidius eſt, quod potentia tenuius eſt euincit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000923">In ſolidiſſima igitur materia ignis feruen­
                <lb/>
              tior lapides accendere poterit. </s>
              <s id="s.000924">Latet autem
                <lb/>
              hoc, quod magno vſui eſſe poteſt ad vr­
                <lb/>
              bium expugnationem. </s>
              <s id="s.000925">Oportet autem cùm
                <lb/>
              magno motu hoc ignium genus neceſſariò
                <lb/>
              coniunctum eſſe, & ( vt dixi) in ſolidiſſima
                <lb/>
              materia. </s>
              <s id="s.000926">Sed cur fulmen columnas non fe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg90"/>
                <lb/>
              rit, non carinas? </s>
              <s id="s.000927">Rarò quidem hæc ferit, non
                <lb/>
              tamen nunquam: nam Florentiæ in æde
                <lb/>
              maxima, ſeu potius in ædis ambitu, vidi­
                <lb/>
              mus columnam fulgure percuſſam ac viola­
                <lb/>
              tam: non tamen ferit frequunter, nec adeò
                <lb/>
              diſiicit, quòd ob rotunditatem ictus labatur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000928">Carinas non ferit eadem ratione, niſi rarò:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg91"/>
                <lb/>
              nam vltra quinque cubitos ſub terra deſcen­
                <lb/>
              dere negatur. </s>
              <s id="s.000929">Humilis autem eſt carina na­
                <lb/>
              uis, ac celſa maius, quam frequenter tangit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000930">Ergo certum eſt contra fulgura auxilium,
                <lb/>
              profundis ſpecubus ſe abdere: tutiùs enim
                <lb/>
              hoc quàm vel lauro coronari, aut vituli ma­
                <lb/>
              rini pelle tegi, aut æquilæ, aut hyacinthum
                <lb/>
              lapidem geſtare: nam negant hæc fulmine
                <lb/>
              tangi. </s>
              <s id="s.000931">Quidam ficum pro lauro ſcripſerunt:
                <lb/>
              laurum cohibere comitiales & dæmonas, id
                <lb/>
              eſt, perſuaſionem illam meticuloſam. </s>
              <s id="s.000932">At de
                <lb/>
              hyacintho inferius diſputabimus: nam non
                <lb/>
              leues ſunt autores, qui hoc affirmant. </s>
              <s id="s.000933">Fulmi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg92"/>
                <lb/>
              nis admiranda vis olim fuit, ſed deſiit eſſe,
                <lb/>
              bellicorum tormentorum nunc effectibus &
                <lb/>
              copia: parum enim abeſſe videntur à fulmi­
                <lb/>
              nis violentia. </s>
              <s id="s.000934">Illud vnde veniat, & quam
                <lb/>
              procul, neſcimus, neque quantum ſecum
                <lb/>
              ponderis ferat. </s>
              <s id="s.000935">Sunt etiam qui affirment
                <lb/>
              ſolum ignem eſſe cum impetu, lapidem nul­
                <lb/>
              lum. </s>
              <s id="s.000936">Hoc ſolùm certò ſcimus, turres inte­
                <lb/>
              gras quandoque vno ictu diſiici. </s>
              <s id="s.000937">Cardani è
                <lb/>
              turre vnica, quæ ſola ſupereſt, ſed antiqua
                <lb/>
              tamen, laterum pluſquàm 12000. vno ictu
                <lb/>
              excuſſit, ac diſiecit. </s>
              <s id="s.000938">At machinæ hæ 60.
                <lb/>
              pleræque pondo ferri per 5000. paſſuum
                <lb/>
              ( mirabile certè dictu, ni dicto experientia
                <lb/>
              fidem faceret ) ferunt: eædem muros qua­
                <lb/>
              tiunt, excutiuntque turritas vrbes, nec vlla
                <lb/>
              vis tanto malo reſiſtere poteſt. </s>
              <s id="s.000939">Leuiſſima
                <lb/>
              ære ex Cyprio factitio tubæ in modum ca­
                <lb/>
              nalis efficitur. </s>
              <s id="s.000940">Neque arctiores, aut latiores
                <lb/>
              in imo eſſe decet, quippe latiores à pila non
                <lb/>
              exactè cluduntur, & ideò minus habent im­
                <lb/>
              petus. </s>
              <s id="s.000941">Quòd ſi cludantur, periculum fracturæ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg93"/>
                <lb/>
              ſubeunt, ob pulueris multitudinem: Arctio­
                <lb/>
              res autem ni longiores efficiantur, quantum
                <lb/>
              oportet pulueris minimè ſuſcipiunt. </s>
              <s id="s.000942">Si lon­
                <lb/>
              giores in imo fiant, breuiores euadunt ſupe­
                <lb/>
              riùs, ob idque multum virium. </s>
              <s id="s.000943">Quòd ſi non
                <lb/>
              quantum oportet pila deſcendat ferrea, reli­
                <lb/>
              cto vacuo debiliorem ictum reddunt, & ma­
                <lb/>
              chinam agitant, ac etiam quandoque fran­
                <lb/>
              gunt. </s>
              <s id="s.000944">Et tamen artifices, magno Principum
                <lb/>
              malo, ne apertiſſima ratio vilior videatur,
                <lb/>
              menſuras quaſdam fingunt arctiores, alij
                <lb/>
              in imo, alij latiores facientes perperam,
                <lb/>
              cùm vna ſit ratio, vt vndique æquales
                <lb/>
              ſint, optima & ſecuriſſima. </s>
              <s id="s.000945">Machinæ ad
                <lb/>
              ſphærulam ponderis ratio centupla, vt </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>