Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.012053">
                <pb pagenum="624" xlink:href="016/01/271.jpg"/>
              rum inuicem comparauerit. </s>
              <s id="s.012054">Itaque in late­
                <lb/>
              ribus, vel angulis decliuiore loco foramen
                <lb/>
              aperitur exiguum, intus verò cauitas eſt in
                <lb/>
              tabula quantam volumus, imò plures inclu­
                <lb/>
              duntur pecuniæ, & cum cotto completur ca­
                <lb/>
              uitas, inde tenuiſſima ligni ſcobe, & albo oui
                <lb/>
              locus quà patet clauditur, vt etiam eum qui
                <lb/>
              clauſerit, fallat. </s>
              <s id="s.012055">Aliud Tabula ciuitati obdu­
                <lb/>
              citur ita arctè, vt rima non appareat. </s>
              <s id="s.012056">In fru­
                <lb/>
              ſto quòd amoueri poteſt cochlea parua è
                <lb/>
              metallo fœmina includitur, eíque clauus ſu­
                <lb/>
              perponitur: alij illi conſimiles per arcam
                <lb/>
              certo ordine diſponuntur, cùm reſerandus
                <lb/>
              eſt locus ſublato clauo, cochlea maſcula in­
                <lb/>
              truditur, fruſtúmque tabulæ auellitur. </s>
              <s id="s.012057">Sem­
                <lb/>
              per autem memineris, vt loci inanitas, cùm
                <lb/>
              quippiam impoſueris, ne reſonet, cotto, vel
                <lb/>
              alio molli tomento impleatur. </s>
              <s id="s.012058">Plures etiam
                <lb/>
              ſic latebras facere potes. </s>
              <s id="s.012059">Aliud optimum vt
                <lb/>
              nihil melius: Seram aut ferreas laminas, qui­
                <lb/>
              bus arcæ integumentum annectitur, clauis
                <lb/>
              in cochleæ formam aptatis tabulæ firmiter
                <lb/>
              iunges. </s>
              <s id="s.012060">Sub ſera, aut lamina oſtiola ſint ca­
                <lb/>
              uitatum: cùm reſerare volueris, ferrum ha­
                <lb/>
              beas vt à latere vides, in cuius extremo ca­
                <lb/>
              uitas ſit, quæ capita clauorum firmiter ap­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.271.1.jpg" xlink:href="016/01/271/1.jpg" number="128"/>
                <lb/>
              præhendat, ſic vt reuolui vi ſeram,
                <lb/>
              aut laminam ab arca diſiungi per­
                <lb/>
              mittant. </s>
              <s id="s.012061">Oportet autem vt opus
                <lb/>
              ſit ſtabile, clauis ſubigere cochleas
                <lb/>
              fœminas, quæ clauos arctè ſuſpi­
                <lb/>
              ciant, eáſque arcæ lateri ſub bracteis dictis
                <lb/>
              collocare. </s>
              <s id="s.012062">In arcis etiam quæ tela intus ob­
                <lb/>
              ducuntur, multi alij modi ſolent excogitari:
                <lb/>
              ſed in vniuerſum danda eſt opera, vt vel om­
                <lb/>
              ninò lateat foramen, vt primo exemplo do­
                <lb/>
              cuimus, vel vt firmiſſimo præſidio, & ſolita
                <lb/>
              bractea abſcondatur. </s>
              <s id="s.012063">Sic etiam magis late­
                <lb/>
              bit, & oſcula ſolubilis arcæ incertis tabula­
                <lb/>
              rum capitibus integantur.
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.271.2.jpg" xlink:href="016/01/271/2.jpg" number="129"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1657"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.012064">
                <margin.target id="marg1656"/>
              Arca quæ
                <lb/>
              pecunias re­
                <lb/>
              condit
                <expan abbr="abſq;">abſque</expan>
                <lb/>
              indicio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.012065">
                <margin.target id="marg1657"/>
              Demonſtra­
                <lb/>
              tio mirabilis
                <lb/>
              roboris axis,
                <lb/>
              in qua gem­
                <lb/>
              mæ ſculpun­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.012066">Sed ad rotarum hiſtoriam redeamus. </s>
              <s id="s.012067">Gem­
                <lb/>
              mæ cælantur ac terebrantur mira arte. </s>
              <s id="s.012068">Hæc
                <lb/>
              autem eſt: Rota magna lignea funiculo
                <lb/>
              circumambitur, eodémque rurſus parua, quæ
                <lb/>
              magnæ ſuperſtat, ea ratione qua à latere de­
                <lb/>
              ſcriptas vides. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.012069">Cùm igitur tanta portio ABC, quæ ſit
                <lb/>
              AB, quanta eſt DEF tota circumagitur ver­
                <lb/>
              titur G parua rota. </s>
              <s id="s.012070">Quoties igitur AB con­
                <lb/>
              tinetur in ABC, toties in vna conuerſione
                <lb/>
              rotæ maioris, quæ vocetur H, parua rota
                <lb/>
              DEF circumuerſabitur Igitur qualis propor­
                <lb/>
              tio magnitudinis ambitus H, vel axis ad am­
                <lb/>
              bitum G, vel axem, talis erit numeri reuolu­
                <lb/>
              tionem G, ad reuolutiones H: igitur G ma­
                <lb/>
              ximo impetu circumagetur, quia in breuiſſi­
                <lb/>
              mo temporis ſpatio: quare axis GK, terebra­
                <lb/>
              bit, & comminuet gemmas. </s>
              <s id="s.012071">Ea ratione factis
                <lb/>
              in G denticulis, qui axem alterius rotæ cir­
                <lb/>
              cumagant, dentibus illius impliciti quò rota
                <arrow.to.target n="marg1658"/>
                <lb/>
              maior eſſet, eò velocius reuolueretur. </s>
              <s id="s.012072">Quare
                <lb/>
              ſæpius maioris rotæ ratione repetita tum
                <lb/>
              axis, fiet motus celerrimus, atque violentiſſi­
                <lb/>
              mus: ita tamen, vt vis quæ prima mouet, ro­
                <lb/>
              buſtiſſima ſit, rotæque leuiſſimæ. </s>
              <s id="s.012073">Eadem ſub­
                <lb/>
              tilitate vſi ſunt antiqui in ſtructura baliſta­
                <lb/>
              rum, quibus pilæ, & ſcorpionum, quibus ſa­
                <lb/>
              gittæ emittuntur: nam ſi nimium intendan­
                <lb/>
              tur, diſrumpuntur: ſi parum, ictus reddunt
                <lb/>
              inualidos: ergo ad modulum ducenda res.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.012074">Vitruius exiſtimat metam hanc à ſono de­
                <lb/>
              duci debere. </s>
              <s id="s.012075">Tanta verò vi impellebant hæ,
                <lb/>
              vt Ioſephus referat machina hominis calua­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1659"/>
                <lb/>
              riam excuſſam, ad tria ſtadia tranſlatam. </s>
              <s id="s.012076">Et
                <lb/>
              infantem è matris ventre ad ſtadij dimi­
                <lb/>
              dium. </s>
              <s id="s.012077">Adeò ſolers ingenium Romanorum
                <lb/>
              ad cædes, vt parum abfuerint à miraculis
                <lb/>
              noſtrorum fulminum. </s>
              <s id="s.012078">Et arietes in concu­
                <lb/>
              tiendis muris, incommodo, non vi, ceſſerunt
                <lb/>
              his. </s>
              <s id="s.012079">Exoleuerunt plura melioribus ſucceden­
                <lb/>
              tibus, alia per incuriam: quædam, quoniam
                <lb/>
              neque menſura vlla, neque pondus perpetuò
                <lb/>
              ſeruari poſſunt. </s>
              <s id="s.012080">Pondus enim certam præ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1660"/>
                <lb/>
              ſupponit menſuram, menſura verò omnis
                <lb/>
              alicuius neceſſariò eſt menſura. </s>
              <s id="s.012081">Id cuius
                <lb/>
              menſura eſt, immutari non debet, ſi æterna
                <lb/>
              ſit futura menſura. </s>
              <s id="s.012082">Aut igitur quod mutari
                <lb/>
              non debet, cœleſte eſt, aut ex elementis, aut
                <lb/>
              elementum, vel pars eius. </s>
              <s id="s.012083">Quæ ex elementis,
                <lb/>
              iuxta materiæ multitudinem, aut paucita­
                <lb/>
              tem variantur, non ſolùm temporibus, ſed
                <lb/>
              locis & caſibus. </s>
              <s id="s.012084">Homines nunc (vt dixi) in
                <lb/>
              India inuenti proceri, atque gigantum for­
                <lb/>
              ma: alij adeò parui: vt pumiliones dicas. </s>
              <s id="s.012085">Et
                <lb/>
              Germani Italis maiores: & inter Germanos
                <lb/>
              menſura haud conſtat, nam & ex his parui
                <lb/>
              ſunt. </s>
              <s id="s.012086">Quid de lapidibus? </s>
              <s id="s.012087">an in metallis cer­
                <lb/>
              tam quæremus magnitudinem? </s>
              <s id="s.012088">Semina quo­
                <lb/>
              que variantur: nam triticum Turcium minus
                <lb/>
              longè eſt noſtro, ſed alterius forſan generis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.012089">In Italia non vbique eiuſdem ponderis, aut
                <lb/>
              menſuræ, & in ſingulos mutatur annos. </s>
              <s id="s.012090">Et
                <lb/>
              in eodem aceruo non vnius eſt magnitudi­
                <lb/>
              nis. </s>
              <s id="s.012091">At nec in motu: quòd enim mouetur,
                <lb/>
              pondus eſt, aut maius, aut minus: at hoc non­
                <lb/>
              dum determinatum: aut animal: & hoc
                <lb/>
              quidem ſimili modo, aut maius, aut minus,
                <lb/>
              aut imbecille, aut robuſtum aut concitatum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.012092">Sed neque in cœleſtibus: nam cùm ea ma­
                <lb/>
              xima ſint, qualia ſunt menſurari nequeunt,
                <lb/>
              non ſolùm ob magnitudinem, ſed & ob di
                <lb/>
              ſtantiam. </s>
              <s id="s.012093">Oportet igitur vt contrahentur:
                <lb/>
              quod autem contrahit, corruptioni obno­
                <lb/>
              xium eſt: tale autem non manet idem per
                <lb/>
              omnia tempora. </s>
              <s id="s.012094">Nulla igitur menſura, &
                <lb/>
              multò minus pondus vllum perpetuum dici
                <lb/>
              poteſt, & ad poſteros tranſire. </s>
              <s id="s.012095">Quæ igitur ad
                <lb/>
              poſteros tranſeunt, ſunt aut proportiones, &
                <lb/>
              hæ ſempiternæ: aut in molibus magnitudi­
                <lb/>
              nes, & cum his pondera: & hæc diu durant
                <lb/>
              per ſucceſſiones. </s>
              <s id="s.012096">Vt in Ægypti pyramidibus,
                <lb/>
              maximæ enim hæ fuerunt, ſicut & Labyrin­
                <lb/>
              thus Thebis, & inter ciuitates Cayrum, vt
                <lb/>
              ſuprà diximus, & inter flumina Nilus: qua­
                <lb/>
              tuor enim hæc maxima, ſola Ægyptus ha­
                <lb/>
              bet. </s>
              <s id="s.012097">Si igitur centeſimam altitudinis certæ </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>