1
At verò, quia dubium eſſe poterat, quemadmodum pars mouens & mobilis ſe haberet; quando
formæ quæ ſunt principia motus, ſe habent ad materiam dupliciter, aut enim ſunt cum materia di
uiduæ & extentæ per totum, cuiuſmodi ſunt elementorum formæ; aut eſſentiam ſolam communi
cant ex quadam parte præcipua reliquis, vt fertur eſſe animus. Rurſus id quod per ſe mouetur,
aut animatum eſt, aut inanimum, ſed progreditur Ariſtoteles, vt doceat nullam formam quæ cum
materia producitur & extenditur, eiuſmodi eſſe, vt poſsit mouere materiam cum qua producitur.
Quia verò inanima talem habent formam; efficitur, vt nullum inanimum diuidi poſsit in partem
per ſe mouentem, & partem per ſe mobilem; proinde nullum inanimum poſsit mouere ſeipſum.
Eſt igitur animatum id quod per ſe mouetur eo modo quo poteſt, quia non primò, & hoc ita ſe
habere compertum eſt, vt partem mouentem à mobili, non modò ratione, verùm etiam ſubiecto
diſiunctam habeat. Verumenimuerò quia quod per ſe mouetur, aliquando conflatur è principiis
quæ contrarium habent, & idcircò diſſolui poſſunt: hæc idonea perpetuæ ſucceſsionis initia ſta
tui nequeunt. Proinde æterna erunt id quod mouetur, & id quod mouet: etiam ita conſtare
concludetur illud primum mouens corporeum quod per ſe mouetur, vt componatur ex mo
uente quod non ſit tanquam principium illius internum, neque vt materia, neque vt talis forma
quæ pendeat ab ipſa, ſed immateriatum principium, & ab omni tranſmutatione prorſus abiunctum.
Quapropter illi tribuendam eſſe longè aliam rationem producendi motum, atque ea quæ propria
ſit mouentium quę corpus habent, ſiue ſint ipſa corpora, ſiue etiam corporea, quoniam ſunt corporis
actus, & extra corpus ipſum omnino nihil. quæ ſanè 8. Phyſ. colligentur. Hunc igitur ego ductum
iudico demonſtrationum quibus nos Ariſtoteles euexit ad primum motorem. Ita vt facilè nunc
primo ingreſſu appareat, quod ab interpretibus eorum librorum, & dubitatum eſt, & malè decre
tum de differentia, ſeu potius apparente repetitione demonſtrationis illius, qua efficitur. Omne
quod monetur, ab alio moueri, & à Ludouico Buccaferrea præſertim qui vtranque tanquam ſit
eadem, per idem medium concludere conatus ſit, cùm ſint valdè diuerſæ. Nam ea quæ Phyſ. 7.
proponitur, aſſumit corpora tantum, ea verò quæ 8. libro affertur, vſque ad partem per ſe mouen
tem peruenit, quæcunque illa ſit, generatim verò eſt, non vnà extento cum ſubiecto, ſed ab ipſo
re ſegregata & qualis eſt animus. Vnde primum mobile ſic ex ſeipſo mouebitur, vt animatum,
quo puncto tanti momenti prætermiſſo mira perturbatio, quinimo à rectè inſtitutæ methodi ra
tione defectio in Ariſtotelicum idemque. acroamaticum volumen, & in quo ſumma philoſophiæ
peripateticæ conſiſtit, inculcatur. Sed ad demonſtrationem redeo, & ad ea quæ ab Ariſtotele
fuerunt aſſumpta.
At verò, quia dubium eſſe poterat, quemadmodum pars mouens & mobilis ſe haberet; quando
formæ quæ ſunt principia motus, ſe habent ad materiam dupliciter, aut enim ſunt cum materia di
uiduæ & extentæ per totum, cuiuſmodi ſunt elementorum formæ; aut eſſentiam ſolam communi
cant ex quadam parte præcipua reliquis, vt fertur eſſe animus. Rurſus id quod per ſe mouetur,
aut animatum eſt, aut inanimum, ſed progreditur Ariſtoteles, vt doceat nullam formam quæ cum
materia producitur & extenditur, eiuſmodi eſſe, vt poſsit mouere materiam cum qua producitur.
Quia verò inanima talem habent formam; efficitur, vt nullum inanimum diuidi poſsit in partem
per ſe mouentem, & partem per ſe mobilem; proinde nullum inanimum poſsit mouere ſeipſum.
Eſt igitur animatum id quod per ſe mouetur eo modo quo poteſt, quia non primò, & hoc ita ſe
habere compertum eſt, vt partem mouentem à mobili, non modò ratione, verùm etiam ſubiecto
diſiunctam habeat. Verumenimuerò quia quod per ſe mouetur, aliquando conflatur è principiis
quæ contrarium habent, & idcircò diſſolui poſſunt: hæc idonea perpetuæ ſucceſsionis initia ſta
tui nequeunt. Proinde æterna erunt id quod mouetur, & id quod mouet: etiam ita conſtare
concludetur illud primum mouens corporeum quod per ſe mouetur, vt componatur ex mo
uente quod non ſit tanquam principium illius internum, neque vt materia, neque vt talis forma
quæ pendeat ab ipſa, ſed immateriatum principium, & ab omni tranſmutatione prorſus abiunctum.
Quapropter illi tribuendam eſſe longè aliam rationem producendi motum, atque ea quæ propria
ſit mouentium quę corpus habent, ſiue ſint ipſa corpora, ſiue etiam corporea, quoniam ſunt corporis
actus, & extra corpus ipſum omnino nihil. quæ ſanè 8. Phyſ. colligentur. Hunc igitur ego ductum
iudico demonſtrationum quibus nos Ariſtoteles euexit ad primum motorem. Ita vt facilè nunc
primo ingreſſu appareat, quod ab interpretibus eorum librorum, & dubitatum eſt, & malè decre
tum de differentia, ſeu potius apparente repetitione demonſtrationis illius, qua efficitur. Omne
quod monetur, ab alio moueri, & à Ludouico Buccaferrea præſertim qui vtranque tanquam ſit
eadem, per idem medium concludere conatus ſit, cùm ſint valdè diuerſæ. Nam ea quæ Phyſ. 7.
proponitur, aſſumit corpora tantum, ea verò quæ 8. libro affertur, vſque ad partem per ſe mouen
tem peruenit, quæcunque illa ſit, generatim verò eſt, non vnà extento cum ſubiecto, ſed ab ipſo
re ſegregata & qualis eſt animus. Vnde primum mobile ſic ex ſeipſo mouebitur, vt animatum,
quo puncto tanti momenti prætermiſſo mira perturbatio, quinimo à rectè inſtitutæ methodi ra
tione defectio in Ariſtotelicum idemque. acroamaticum volumen, & in quo ſumma philoſophiæ
peripateticæ conſiſtit, inculcatur. Sed ad demonſtrationem redeo, & ad ea quæ ab Ariſtotele
fuerunt aſſumpta.
Dubia contra demonstrationem Ariſtotelicam 7. Phyſ. ex Auerroë potiſſimè
proponuntur. Caput XII.
proponuntur. Caput XII.
SED quoniam demonſtratio propoſita à Galeno quem Græci ſapientiſsimum appellare non
verentur, agitata plurimum eſt in iis libris quos ſanè multos de vna demonſtratione conſcri
pſit, & ab Auerroë pro Ariſtotele noſtro dictum eſt contra Galenum; neque item de hoc tacuit
Auicenna, conſentiuntúe omnes qui in hoc loco verſantur, de via qua defendendus ſit Ariſtote
les: inſtar nunc, vt, quod nos quaſi compendiò ſignificauimus, id copiosè peragamus. Veniat er
go in medium primò ſententia magni Auerrois. Ipſe digreditur, & contra Galenum & contra
Auicennam: quandò de propoſitionis illius veritate fuit anceps Galenus. Omne .ſ. quod per ſe
mouetur, ex alterius quiete non manere: neque enim ſibi perſuadere potuit, cùm partes totius eſſen
tiam compleant in ſuo quæque genere, ſiue, vt quanti, quarum ea vis eſt, vt ſibi quęque vendicet lo
cum ab alterius partis, atque eius item in quo eſt, loco ſecretum, & à toto amputata, atque ab altera
parte diſtracta ſubſiſtere queat: ſiue eſſentiæ, quarum eſt ea conditio, vt quæ vicem materiæ ſu
bit, à toto & parte ſeparari valeat quę obtinet vim formæ, extra totum eſſe non poſsit; veruntamen
omnes inter ſe & cum toto occupant eundem locum ſimpliciter. cùm, inquam, totius ſibi reſpondentis
eſſentiam pars quæque compleat, & vna tamen ex iis quieſcente per alias moueatur totum, non
potuit ſibi perſuadere Galenus, quin, etiam ſi pars vna quieſcat, totum prætereà moueri poſsit.
Rurſus inter Ariſtotelis dicta repugnantia notabatur, eo quòd ſtatuitur moueri totum ABC. &
ſecundùm omnes ſuas parteis; mox accipitur ipſum ſecari bifariam in AB. BC. & harum alteram
manere. At quî fieri poteſt, vt, dum totum mouetur, AB. quieſcat; aut, dum AB. quieſcit, to
tum moueatur? Neque ineptè planè dubitauit Galenus (vt interim iſtud adiiciam) nam ſi qua
lex eſt, qua non liceat accipere quippiam, quod fieri non poſsit, ea certè eſt, quandò id quod aſſumi
tur antecedenti repugnat. Licet enim fingere hominem, qui vtraque manu orientem atque occidentem
cęli plagam teneat; licet ponere terram eſſe in orbe Lunę, atque inibi hominem qui cauſſas explo
ret eclipſeos, & alia multa quæ vim naturæ ſuperant; at ſi extra cęlum ſit nihil, quòd omnia com
plectatur; non licet accipere hominem. extra cęlum miſsile torquere, aut etiam porrigere manum:
verentur, agitata plurimum eſt in iis libris quos ſanè multos de vna demonſtratione conſcri
pſit, & ab Auerroë pro Ariſtotele noſtro dictum eſt contra Galenum; neque item de hoc tacuit
Auicenna, conſentiuntúe omnes qui in hoc loco verſantur, de via qua defendendus ſit Ariſtote
les: inſtar nunc, vt, quod nos quaſi compendiò ſignificauimus, id copiosè peragamus. Veniat er
go in medium primò ſententia magni Auerrois. Ipſe digreditur, & contra Galenum & contra
Auicennam: quandò de propoſitionis illius veritate fuit anceps Galenus. Omne .ſ. quod per ſe
mouetur, ex alterius quiete non manere: neque enim ſibi perſuadere potuit, cùm partes totius eſſen
tiam compleant in ſuo quæque genere, ſiue, vt quanti, quarum ea vis eſt, vt ſibi quęque vendicet lo
cum ab alterius partis, atque eius item in quo eſt, loco ſecretum, & à toto amputata, atque ab altera
parte diſtracta ſubſiſtere queat: ſiue eſſentiæ, quarum eſt ea conditio, vt quæ vicem materiæ ſu
bit, à toto & parte ſeparari valeat quę obtinet vim formæ, extra totum eſſe non poſsit; veruntamen
omnes inter ſe & cum toto occupant eundem locum ſimpliciter. cùm, inquam, totius ſibi reſpondentis
eſſentiam pars quæque compleat, & vna tamen ex iis quieſcente per alias moueatur totum, non
potuit ſibi perſuadere Galenus, quin, etiam ſi pars vna quieſcat, totum prætereà moueri poſsit.
Rurſus inter Ariſtotelis dicta repugnantia notabatur, eo quòd ſtatuitur moueri totum ABC. &
ſecundùm omnes ſuas parteis; mox accipitur ipſum ſecari bifariam in AB. BC. & harum alteram
manere. At quî fieri poteſt, vt, dum totum mouetur, AB. quieſcat; aut, dum AB. quieſcit, to
tum moueatur? Neque ineptè planè dubitauit Galenus (vt interim iſtud adiiciam) nam ſi qua
lex eſt, qua non liceat accipere quippiam, quod fieri non poſsit, ea certè eſt, quandò id quod aſſumi
tur antecedenti repugnat. Licet enim fingere hominem, qui vtraque manu orientem atque occidentem
cęli plagam teneat; licet ponere terram eſſe in orbe Lunę, atque inibi hominem qui cauſſas explo
ret eclipſeos, & alia multa quæ vim naturæ ſuperant; at ſi extra cęlum ſit nihil, quòd omnia com
plectatur; non licet accipere hominem. extra cęlum miſsile torquere, aut etiam porrigere manum: