Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000945">
                <pb pagenum="379" xlink:href="016/01/028.jpg"/>
              ſi ſphæra quam emittere debet, ſit pon­
                <lb/>
              do XX. erit machina pondo MM. </s>
              <s id="s.000946">Craſſitu­
                <lb/>
              do in imo, vbi pulueris locus eſt, dodrans
                <lb/>
              dimetientis ſphærulæ. </s>
              <s id="s.000947">Licet autem & pon­
                <lb/>
              dus, & menſuram cum eo machinæ augere;
                <lb/>
              ſed minuere citra periculum fracturæ haud
                <lb/>
              licet. </s>
              <s id="s.000948">In ſummo craſſitudo labri machinæ
                <lb/>
              non minor triente dimetientis ſphærulæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000949">Canalis dimetientis ( vt dixi ) æqualis dime­
                <lb/>
              tienti ſphærulæ & pulueris pyrij pondus
                <expan abbr="põ-deri">pon­
                  <lb/>
                deri</expan>
              ipſius ſphærulæ. </s>
              <s id="s.000950">In minoribus
                <expan abbr="tamẽ">tamen</expan>
              tor­
                <lb/>
              mentis machinæ pondus ac craſſitudo maio­
                <lb/>
              rem ad ſphærulam proportionem habere de­
                <lb/>
              bet ob ſecuritatem, atque eadem ratione
                <lb/>
              pulueris pondus minus eſſe quàm ſpærulæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000951">Patet ex hoc ratio quantum ſpatij imum
                <lb/>
              debeat capere, nempe quantum ſatis eſt ad
                <lb/>
              continendum puluerem, qui pondus ſphæ­
                <lb/>
              rulæ æquet. </s>
              <s id="s.000952">Foramen vbi ignis accenditur,
                <lb/>
              fundi partem etiam obtineat: nam machi­
                <lb/>
              na non adeò retrò agitur, cùm ignis ſolùm
                <lb/>
              prorſum accendatur: ob id rectius collima­
                <lb/>
              re ictu licet, & minore periculo. </s>
              <s id="s.000953">Nam cùm
                <lb/>
              multum retrò aguntur, paruæ lædunt mili­
                <lb/>
              tes, qui eis vtuntur: magnæ, ſi non conti­
                <lb/>
              neantur, incertos edunt ictus, & labefa­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg94"/>
                <lb/>
              ctant currus quibus inſident: ſi vi conſiſtere
                <lb/>
              cogantur, fracturæ periculum ſuberint. </s>
              <s id="s.000954">Eſt
                <lb/>
              igitur hoc vnum fracturæ ſignum, vt vehe­
                <lb/>
              menter retrò agatur: aliud, ſi menſura non
                <lb/>
              conueniat, vt cùm tenuior fuerit, aut ar­
                <lb/>
              ctior quàm oporteat, vel inæqualis vel obli­
                <lb/>
              qua, quo nil fermè eſt deterius. </s>
              <s id="s.000955">Tertium ſi­
                <lb/>
              gnum eſt, cum materia ipſa fuerit ſquamo­
                <lb/>
              ſa aut minimè tenax, aut veſicis plena, aut
                <lb/>
              rimam obduxerit. </s>
              <s id="s.000956">Quartum, cùm æruginem
                <lb/>
              contraxerit, aut aqua maduerit: quo errore
                <lb/>
              dum pompa Papiæ, anno M. D. X L V I.
                <lb/>
              ſolemnis corporis Chriſti ageretur, quin­
                <lb/>
              que aut ſex viri ex his qui pompam ſeque­
                <lb/>
              bantur, fractis tormentis perierunt. </s>
              <s id="s.000957">Quin­
                <lb/>
              tum eſt, ſi plus pulueris, aut tenuiorem pro
                <lb/>
              craſſiore immiſeris. </s>
              <s id="s.000958">Nimis enim aucto ig­
                <lb/>
              ne, nec moram ad exitum inueniente, fran­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg95"/>
                <lb/>
              gitur machina. </s>
              <s id="s.000959">Accidit & fractura, dum
                <lb/>
              ſphærula nimis violenter intruditur. </s>
              <s id="s.000960">Auxi­
                <lb/>
              lium præſtat ne frangatur ſuſpecta iam ma­
                <lb/>
              china, ſi dum excutere ſphærulam debet,
                <lb/>
              in terra iacet: nam ea libertate in eam par­
                <lb/>
              tem agitur, ad quam ignis impellit: ſed
                <lb/>
              tum valde incerto ictu & exitu. </s>
              <s id="s.000961">Ob id ma­
                <lb/>
              gnas machinas in curribus mobilibus ita
                <lb/>
              collocant, vt ſolo ac finitori æquidiſtan­
                <lb/>
              tes ſint: atque ſic dum ignem concepe­
                <lb/>
              rint, recta retrò, citráque periculum agantur.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg96"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000962">
                <margin.target id="marg87"/>
              Fulmen cur
                <lb/>
              tantam ha­
                <lb/>
              beat vim.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000963">
                <margin.target id="marg88"/>
                <expan abbr="Fulmẽ">Fulmen</expan>
              quo­
                <lb/>
              modo cru
                <lb/>
              mena illæſa
                <lb/>
              pecunias li­
                <lb/>
              quet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000964">
                <margin.target id="marg89"/>
              Ignis lateres
                <lb/>
              vrens.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000965">
                <margin.target id="marg90"/>
              Fulmen ra­
                <lb/>
              rò columnas
                <lb/>
              ferit, & cur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000966">
                <margin.target id="marg91"/>
              Aduerſus
                <lb/>
              fulgura
                <lb/>
              cautio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000967">
                <margin.target id="marg92"/>
                <expan abbr="Machinarũ">Machinarum</expan>
                <lb/>
              ignearum
                <lb/>
              vis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000968">
                <margin.target id="marg93"/>
              Modus ma­
                <lb/>
              chinas igneas
                <lb/>
              faciendi.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000969">
                <margin.target id="marg94"/>
              Signa machi­
                <lb/>
              næ quæ fra­
                <lb/>
              cturæ obno­
                <lb/>
              xia ſit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000970">
                <margin.target id="marg95"/>
              Auxilium
                <lb/>
              machinarum
                <lb/>
              ne frangan­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000971">
                <margin.target id="marg96"/>
                <expan abbr="Machinarũ">Machinarum</expan>
                <lb/>
              bellicarum
                <lb/>
              duo genera
                <lb/>
              noua.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000972">Eſt & aliud genus ignei tormenti nouum,
                <lb/>
              cubiti & ſemis longitudine, pondere libra­
                <lb/>
              rum LXX. vſque ad LXXX. </s>
              <s id="s.000973">Canalis capit
                <lb/>
              ſphæram pilæ paruæ magnitudine. </s>
              <s id="s.000974">Ferreo
                <lb/>
              baculo dum exoneratur, ſuſtinetur, caudá­
                <lb/>
              que continetur: vnius hominis onus ac ma­
                <lb/>
              china: cæterùm ob craſſitudinem mirum in
                <lb/>
              modum valida, nec minus tuta. </s>
              <s id="s.000975">Aliud, in
                <lb/>
              quo cauitas ampla iuxta foramen: varij mo­
                <lb/>
              dioli cauitati imponuntur, omnes eiuſdem
                <lb/>
              magnitudinis, quorum canales canalibus
                <lb/>
              machinæ è directo correſpondent, vt muta­
                <lb/>
              tis modiolis non concaleſcat machina. </s>
              <s id="s.000976">Vi­
                <arrow.to.target n="marg97"/>
                <lb/>
              dimus hæc Papię Principis Saxoniæ inuen­
                <lb/>
              ta. </s>
              <s id="s.000977">Fiunt
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi) è Cyprio ære maiores, ſed
                <lb/>
              tutiſſimæ è ferro, vnde nunc minores om­
                <lb/>
              nes: maiores tamen ex ferro efficere opero­
                <lb/>
              ſum eſt, ob id pleræque è Cyprio ære. </s>
              <s id="s.000978">Tor­
                <lb/>
              no minores, maiores liquato metallo pla­
                <lb/>
              ſtices opera: inde etiam torno. </s>
              <s id="s.000979">Fiunt au­
                <lb/>
              tem typi pro fingendis machinis plerunque
                <lb/>
              è tribus fruſtis, quoniam ex vno fingere ni­
                <lb/>
              mis eſſet difficile, quando vel ſic etiam gra­
                <lb/>
              ue ſit. </s>
              <s id="s.000980">Pars vna canalis, ſecunda embolus
                <lb/>
              maſculus, tertia ſedes. </s>
              <s id="s.000981">Ipſa verò machina
                <lb/>
              plerunque ex vno conſtat fruſto. </s>
              <s id="s.000982">Vidi etiam
                <lb/>
              ex duobus conſtantem, ac tornatili vitæ al­
                <lb/>
              teram altera ab imo alligatam. </s>
              <s id="s.000983">Materia (vt
                <lb/>
              dixi) æs Cyprium factitium. </s>
              <s id="s.000984">Conſtat ære
                <lb/>
              ipſo, & ſeptima fermè parte plumbi nigri
                <lb/>
              vel candidi, vel aurichalco. </s>
              <s id="s.000985">Sed impetus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg98"/>
                <lb/>
              tanti ratio in pyrio puluere eſt. </s>
              <s id="s.000986">Hic conſtat
                <lb/>
              ex tribus partibus halinitri, & duabus ſali­
                <lb/>
              gnei carbonis, atque vna ſulphuris: conue­
                <lb/>
              nitque magnis machinis. </s>
              <s id="s.000987">Sed mediocribus
                <lb/>
              halinitri partes decem, ſalignei carboni
                <lb/>
              tres, ſulphuris duæ. </s>
              <s id="s.000988">Paruis verò halinitri
                <lb/>
              partes decem, carbonis lignorum nucis
                <lb/>
              auellanæ abſque nodis, tum ſulphuris, par­
                <lb/>
              tem vnam ſingulorum. </s>
              <s id="s.000989">Contundantur hæc
                <lb/>
              ligneo malleo, madefacta priùs aqua putei,
                <lb/>
              ne ignem dum tunduntur concipiant. </s>
              <s id="s.000990">Sunt
                <lb/>
              qui acetum addant, qui ardentem aquam,
                <lb/>
              ac ſiccent in ſole, ſed non tundunt tunc: fa­
                <lb/>
              cilè enim ignem poſſent concipere. </s>
              <s id="s.000991">Verùm
                <lb/>
              tota cura eſt, vt omnia ſic à terrena parte
                <lb/>
              expurgata ſint, maximè halinitrum, vt to­
                <lb/>
              tum ardeat, nec quicquam ſuperſit. </s>
              <s id="s.000992">Dein­
                <lb/>
              de, vt ad tenuiſſimas partes redigatur, ſic
                <lb/>
              enim partes partibus optimè hærebunt: hoc
                <lb/>
              fiet, ſi ſæpiùs contundatur, madeſcat, ſic­
                <lb/>
              cetúrque. </s>
              <s id="s.000993">Tertiò, vt cùm perfectus fuerit,
                <lb/>
              in ſole ſiccetur: nam iuxta ignem apponere
                <lb/>
              periculoſiſſimum eſt. </s>
              <s id="s.000994">Ergo iam tanti effectus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg99"/>
                <lb/>
              cauſa quæratur. </s>
              <s id="s.000995">Impoſitus hic puluis in ma­
                <lb/>
              chinam, ſphæruláque obducta, adiecto ab
                <lb/>
              imo machinæ extrinſecus igne illicò fermè
                <lb/>
              totus àccenditur, ac maius quàm centuplum
                <lb/>
              ſpatium occupare nititur: quòd enim exi­
                <lb/>
              guus puluis in vola manus non minus quàm
                <lb/>
              centuplum ſpatij occupet, experimentum
                <lb/>
              oſtendet, cùm ſi quantum eſt granum milij,
                <lb/>
              ex hoc puluere accendatur, locum nucis ig­
                <lb/>
              ne compleat. </s>
              <s id="s.000996">Oſtendit & ratio: nam ignis
                <lb/>
              rara materia ac tenuis magnis limitibus
                <lb/>
              continetur, cùm terra & puluis ſolida ſint
                <lb/>
              ac denſa. </s>
              <s id="s.000997">Itaque accenſus iam puluis cùm
                <lb/>
              in arcto ſit, violenter excutit machinam
                <lb/>
              vndique, nec aliubi faciliorem exitum in­
                <lb/>
              ueniens, quàm vbi ſphærula vi incluſa fuit,
                <lb/>
              eam magno conatu elidit, primò per canalis
                <lb/>
              ſpatium, inde ea ſeruata vehementia foràs
                <lb/>
              expellit, & continuato inde impetu ſpatia
                <lb/>
              terrarum longa ſuperat, & obuia quæque
                <lb/>
              euertit ac diruit. </s>
              <s id="s.000998">Par eſt etiam cum magno
                <lb/>
              ſtrepitu hæc fieri, cùm ignis ille affatim &
                <lb/>
              tanto impetu exeat, & aërem repentè con­
                <lb/>
              cutiat. </s>
              <s id="s.000999">Ipſa quoque ſphærula ſtridulum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg100"/>
                <lb/>
              quendam ſonum, dum aërem velox diuidit,
                <lb/>
              excitat. </s>
              <s id="s.001000">Tum verò halinitrum, & omne ſa­
                <lb/>
              lis genus, ſpontè etiam in libero igne po­
                <lb/>
              ſitum non leuem crepitum excitat. </s>
              <s id="s.001001">His tri­
                <lb/>
              bus cauſis, ſed prima præcipuè, dum exo­
                <lb/>
              neratur machina, fragor tantus, ac tonitru
                <lb/>
              non abſimilis excitatur. </s>
              <s id="s.001002">Sed ſi puluis non </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>