Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="633" xlink:href="016/01/280.jpg"/>
            <p type="main">
              <s id="s.012487">
                <arrow.to.target n="marg1709"/>
                <lb/>
              referunt anthropophagos, Caribes à quibuſ­
                <lb/>
              dam ab aliis Canibales, adeò truculento ac
                <lb/>
              toruo, & terribili eſſe aſpectu, tum truci,
                <lb/>
              vt homines cæteri captiuorum, & mortuo­
                <lb/>
              rum vix aſpectum ſuſtinere queant: quod
                <lb/>
              etiam de Mario ſepties Conſule captiuo, &
                <lb/>
              Nerone mortuo auctores fide digni refe­
                <lb/>
              runt. </s>
              <s id="s.012488">Cibus igitur mutat aſpectum, & na­
                <lb/>
              turam, hoc enim luculenter in ſecundo Con­
                <lb/>
              tradicentium medicorum demonſtratum eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.012489">Facilè eſt igitur conſuetudine, & victus ge­
                <lb/>
              nere mutare mores ac formam animan­
                <lb/>
              tium, tum etiam proprietates eis mirabiles
                <lb/>
              adiicere.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1710"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.012490">
                <margin.target id="marg1709"/>
              Anthropo­
                <lb/>
              phagorum
                <lb/>
              intuitus cur
                <lb/>
              adeò terri­
                <lb/>
              bilis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.012491">
                <margin.target id="marg1710"/>
              Cur qui vno
                <lb/>
              oculo malè
                <lb/>
              vident, ſtra­
                <lb/>
              bi
                <expan abbr="efficiãtur">efficiantur</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.012492">Quædam etiam in aperto habent cau­
                <lb/>
              ſam, velut cur qui oculo vno malè an nihil
                <lb/>
              prorſus vident à pueris, ſtrabi euadunt? </s>
              <s id="s.012493">Ra­
                <lb/>
              tio eſt manifeſtiſſima: nam cùm ab aduerſa
                <lb/>
              parte oculus non videat, cogitur inflecti,
                <lb/>
              & diſtorqueri, & ex conſuetudine ſtrabi
                <lb/>
              euadunt. </s>
              <s id="s.012494">Hi autem oculos ad naſum obli­
                <lb/>
              quos, & reſpicientes habent. </s>
              <s id="s.012495">Quòd ſi cæci­
                <lb/>
              tas poſt infantiam contingat, non adeò ſtra­
                <lb/>
              bi fiunt, duabus ex cauſis: altera, quòd iam
                <lb/>
              oculus aſſueuit ſtare ſuo ſitu, nec diſtorque­
                <lb/>
              ri, tunc verò nerui iam duri ſunt, nec fa­
                <lb/>
              cilè nouis motibus ſeruiunt: reliqua,
                <lb/>
              quòd adulti collum pro oculo conſultò in­
                <lb/>
              flectunt.
                <arrow.to.target n="marg1711"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.012496">
                <margin.target id="marg1711"/>
              Quomodo
                <lb/>
              muſculi mo­
                <lb/>
              ueantur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.012497">Sed ex hac rurſus ſubtiliſſima contem­
                <lb/>
              platio oritur, quam Galenus ſe neſcire ſol­
                <lb/>
              luere profitetur: quónam pacto muſculi mo­
                <lb/>
              ueantur. </s>
              <s id="s.012498">Nam rudes & pueri, & belluæ ap­
                <lb/>
              tè illos mouent, & ad actus, quos deſide­
                <lb/>
              rant, cùm tamen nouerint eorum functio­
                <lb/>
              nem, imò neque illos ſe habere ſciunt Ita­
                <lb/>
              que exiſtimandum eſt, cùm duo ſint neceſ­
                <lb/>
              ſaria ad motum aptum, & membri electio,
                <lb/>
              & muſculorum in membro: primùm qui­
                <lb/>
              dem ab anima, & ſpiritu proficiſci, reliquum
                <lb/>
              verò à conſuetudine. </s>
              <s id="s.012499">Nam ſi videas infantes,
                <lb/>
              cùm ambulare conantur, omnes trahunt
                <lb/>
              muſculos, hunc modò, modò illum, at­
                <lb/>
              que tandem aſſueſcunt vnicuique motui in­
                <lb/>
              ſeruientem proprium muſculum contrahe­
                <lb/>
              re: quod in teſtitudine pulſantibus manife­
                <lb/>
              ſtè deprehenditur: eas enim chordas tangunt
                <lb/>
              vtrunque, quas tangere oportunum eſt, ſo­
                <lb/>
              la conſuetudine ducti. </s>
              <s id="s.012500">Sed mihi maior vide­
                <lb/>
              tur de membris difficultas, cùm linguam non
                <lb/>
              manus loquendi cauſa, ambulandi gratia
                <lb/>
              pedes, non caput moueant belluæ. </s>
              <s id="s.012501">Verùm
                <lb/>
              videtur & hoc ab eadem contingere cauſa:
                <lb/>
              nam cùm catulum in aquam nuper natum
                <lb/>
              proieceris, omnia mouet membra: verùm
                <lb/>
              capite extento minùs ſuffocari, pedibus
                <lb/>
              verò anterioribus motis meliùs ſuſtineri ſe
                <lb/>
              ſentiat, ea virtute, quam Græci vocant
                <lb/>
              phantaſiam, caput quidem ſuper aquas
                <lb/>
              quantum poteſt, ſeruat immobile, inde
                <lb/>
              caudam mouet, tum pedes poſtremos ma­
                <lb/>
              gis, maximè etiam anteriores: à quibus au­
                <lb/>
              tem non ſentit ſe iuuari, ea mouere deſinit,
                <lb/>
              donec tândem opportunis motibus aſſueſcat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.012502">Indicio eſt meliùs natare vnum animal,
                <lb/>
              quàm aliud, vt natura dociliora ſunt, &
                <lb/>
              adultum, quàm nuper natum, & aſſuetum,
                <lb/>
              quàm quod nunquam natauit: atque ita
                <lb/>
              etiam in cæteris motibus contingit. </s>
              <s id="s.012503">Hi igi­
                <lb/>
              tur omnes motus duobus conſtant princi­
                <lb/>
              piis: altero, quod omne animal etiam im­
                <lb/>
              perfectum habet virtutem, qua quod dele­
                <lb/>
              ctat, ſequitur, fugit quod lædit: reliquum
                <lb/>
              eſt genus memoriæ, ſed habitus quidam,
                <lb/>
              quo didicit membra, & muſculos mouere,
                <lb/>
              quæ & quos apta illi motui iam aliàs exper­
                <lb/>
              tum eſt: atque ea de cauſa videmus quoſdam
                <lb/>
              longo morbo viros coactos rurſus non ſecùs
                <lb/>
              ac infantes diſcere ambulare: igitur muſculi
                <lb/>
              tum membra conſuetudine ad oportunam
                <lb/>
              occaſionem didicerunt applicari. </s>
              <s id="s.012504">Artibus
                <arrow.to.target n="marg1712"/>
                <lb/>
              omnibus ſubtiliores ſunt, quæ diuinare do­
                <lb/>
              cent, quòd ( vt dixi ) futura cognoſcere, ſit
                <lb/>
              benè diuinum. </s>
              <s id="s.012505">Nobiliores in hoc genere,
                <lb/>
              præter eas, quæ de temporum natura conſi­
                <lb/>
              derant, vt ſuprà diximus, ſunt Aſtrologia, &
                <lb/>
              pulſuum ratio. </s>
              <s id="s.012506">
                <expan abbr="">Nam</expan>
              hæ ſolæ propè ſuum aſſe­
                <lb/>
              quuntur finem. </s>
              <s id="s.012507">Medicus enim in ægro illius
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1713"/>
                <lb/>
              auxilio, mortem etiam procul ſtantem vi­
                <lb/>
              det. </s>
              <s id="s.012508">Ergo verè ſapiens longè rege beatior
                <lb/>
              eſt: nam quum ſapiens ea, quæ nouit, ſe­
                <lb/>
              cum recolligit, quantúmque à cœtu vulgari
                <lb/>
              abſit, intelligit ſecurus ac cœtus, inde con­
                <lb/>
              tentus viuet. </s>
              <s id="s.012509">At Rex cùm ærumnas, ſerui­
                <lb/>
              tutem, pericula, quódque omnia amiſſurus
                <lb/>
              eſt breui recognoſcit, incertus, & anxius,
                <lb/>
              tum ad omnes caſus pauidus ac trepidus
                <lb/>
              viuet. </s>
              <s id="s.012510">Hæc igitur ſumma, quam homini
                <lb/>
              Deus tribuere aut potuit, aut voluit, felici­
                <lb/>
              tas eſt. </s>
              <s id="s.012511">Voluit autem quicquid potuit in
                <lb/>
              bonis. </s>
              <s id="s.012512">Cùm enim cætera in incerto poſita
                <lb/>
              ſint, animus ipſe vt tenuiſſimæ ſubſtantiæ, ita
                <lb/>
              immortalitatis abundè particeps, & vitæ
                <lb/>
              qualiſcunque melioris, quàm inter ſordes
                <lb/>
              habere potuit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.012513">
                <margin.target id="marg1712"/>
              Nobiliores
                <lb/>
              artes futura
                <lb/>
              prædicendi.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.012514">
                <margin.target id="marg1713"/>
              Sapiens lon­
                <lb/>
              gè rege bea­
                <lb/>
              tior.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.012515">Ad hanc habendam ſapientiam delectu
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1714"/>
                <lb/>
              in ſtudiis opus eſt. </s>
              <s id="s.012516">Euclidem primò, inde Al­
                <lb/>
              chindum ad firmandam
                <foreign lang="grc">φαντασίαν</foreign>
              aggredie­
                <lb/>
              mur, pòſt verò Calculatorem: nam eo
                <foreign lang="grc">φαν­
                  <lb/>
                τατία</foreign>
              à ſenſu omni abſoluta confirmatur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.012517">Pòſt Arithmetica diſcere oportet, atque
                <lb/>
              inter illa, quæ à nobis ſcripta ſunt, in libris
                <lb/>
              Artis magnæ, & hortis numerorum. </s>
              <s id="s.012518">Inde
                <lb/>
              ad Archimedem, Appollonium, & Eutocium
                <lb/>
              tranſibimus. </s>
              <s id="s.012519">Inde Scotum cum Ariſtotele,
                <lb/>
              & interpretibus, Theophraſto, Alexandró­
                <lb/>
              que, tum Themiſtio, Simplicio, Philopono,
                <lb/>
              Auerroë, atque eiuſcemodi viris claſſicis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.012520">Sexto loco Ptolomæum, ſeptimum
                <expan abbr="Vitruuiũ">Vitruuium</expan>
                <lb/>
              ſtatuemus. </s>
              <s id="s.012521">Hinc ad quam voluerimus artem
                <lb/>
              profiteri, vt medicam, aut iuris prudentiam,
                <lb/>
              aut Theologiam tranſibimus. </s>
              <s id="s.012522">Atque hic or­
                <lb/>
              do ſcientiam. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.012523">
                <margin.target id="marg1714"/>
              Ratio ſtudio­
                <lb/>
              rum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.012524">Cæterùm in ſingulis ſcientiis optimos
                <lb/>
              quoſcunque auctores poſtquam omnium
                <lb/>
              conſenſu ſapientum vita noſtra breuis eſt,
                <lb/>
              legere oportet Qui autem ſint, iam ex parte
                <lb/>
              dictum eſt: generaliter autem non eſt ha­
                <lb/>
              bendus in pretio, in aliqua arte, qui non
                <lb/>
              multùm ſcripſerit, & præter quam in Poëſi,
                <lb/>
              & Mathematicis. </s>
              <s id="s.012525">Cùm enim reliquæ artes
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1715"/>
                <lb/>
              iudicio præter inuentionem conſtent: iudi­
                <lb/>
              cium ex ſcientia multarum rerum proce­
                <lb/>
              dit, ſi amor gloriæ eos ſtimulat, ſuppetit­
                <lb/>
              que ſtylus, multa eos ſcribere, qui multa
                <lb/>
              ſciunt, optiméque ſciunt, neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.012526">Nam
                <lb/>
              dulciſſima eſt voluptas, gloria, & nominis
                <lb/>
              ac imaginis intellectus proprij æternitas,
                <lb/>
              multóque anteferendam ſtatuis ac imagini­
                <lb/>
              bus, quibus reges memoriæ ſui ſtudent. </s>
              <s id="s.012527">Nam </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>