Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001002">
                <pb pagenum="380" xlink:href="016/01/029.jpg"/>
              confertim ardeat, aut quia lentus, aut im­
                <lb/>
              purus, vel non elaboratus, vel quia parum
                <lb/>
              habeat halinitri, lentè emittit, debiliter,
                <lb/>
              & paruo cum ſonitu. </s>
              <s id="s.001003">At ſi iuſto tenuior fue­
                <lb/>
              rit, tota ſimul ardens frangit machinam.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001004">Manifeſtum eſt igitur, quòd cùm celeritas
                <lb/>
              tranſitus in ignem ex proportione pendeat,
                <lb/>
              caloris ad pulueris repugnantiam attenuato
                <lb/>
              autem puluere repugnantia minuatur, quòd
                <lb/>
              in infinitum hæc perfectio pulueris progre­
                <lb/>
              di poteſt, ſic vt momento tota accendatur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001005">Tunc verò cum repentè non inuenire exi­
                <lb/>
              tum poſſit, quippe cùm motus omnis tem­
                <lb/>
              pus poſtulet, machinam franget. </s>
              <s id="s.001006">Igitur non
                <lb/>
              ſolùm puluerem licebit conficere, qui om­
                <lb/>
              nes machinas effringet, ſed tenuiore impo­
                <lb/>
              ſito maioribus machinis illæ peribunt: &
                <lb/>
              rurſus craſſiore tenuibus ac paruis, vix ſphæ­
                <lb/>
              rulam excutere poterunt. </s>
              <s id="s.001007">Igitur intra limites
                <lb/>
              certos atque anguſtos poſita hæc eſt ra­
                <lb/>
              tio, quæ cum tractantium machinas peri­
                <lb/>
              culo coniuncta eſt. </s>
              <s id="s.001008">Ille autem tutò & ma­
                <lb/>
              ximo cum impetu tractabit eas, & ictus di­
                <lb/>
              riget, qui qualem oportebit pro
                <expan abbr="machinarũ">machinarum</expan>
                <lb/>
              ratione puluerem efficiet & adminiſtrabit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001009">
                <margin.target id="marg97"/>
              Machinæ
                <lb/>
              bebbicæ è qua
                <lb/>
              materia
                <expan abbr="fiãt">fiant</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001010">
                <margin.target id="marg98"/>
              Pyrij pulue­
                <lb/>
              ris compoſi­
                <lb/>
              tio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001011">
                <margin.target id="marg99"/>
              Cur puluis
                <lb/>
              pyrius à ma­
                <lb/>
              china tanto
                <lb/>
              impetu
                <expan abbr="ſphe-rulã">ſphe­
                  <lb/>
                rulam</expan>
              mittat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001012">
                <margin.target id="marg100"/>
              Cauſa ſoni­
                <lb/>
              tus magni
                <lb/>
              machinarum
                <lb/>
              dum exone­
                <lb/>
              rantur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001013">Porrò eadem quæ machinarum, ſed ad­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg101"/>
                <lb/>
              mirabilior cuniculorum ratio eſt. </s>
              <s id="s.001014">Huius tam
                <lb/>
              atrocis inuenti auctor fuit Franciſcus Geor­
                <lb/>
              gius Senenſis. </s>
              <s id="s.001015">Docuit hic Hiſpanos arcem
                <lb/>
              Lucullianam iuxta Neapolim, quam Galli
                <lb/>
              tuebantur, nunc Ouum vocatam, euerte­
                <lb/>
              re, æde illius ſacra cum Gallis, qui intus
                <lb/>
              erant, etiam in mare ex monte tranſlata.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001016">Ergo cùm arx maximè in monte iacet, vi­
                <lb/>
              detúrque ob ſitum inexpugnabilis, cu­
                <lb/>
              niculum effodiunt obliquum, altitudi­
                <lb/>
              nis quatuor cubitorum, latitudinis duo­
                <lb/>
              rum: nec multum refert obliquitas, dum
                <lb/>
              procul fueris: ſed cùm ad locum quem ſu­
                <lb/>
              bruere deſtinas perueneris, obliquum ſpe­
                <lb/>
              cum eſſe oportet, vt iuxta A, tum verò ibi
                <lb/>
              etiam ſolidam montis ſubſtantiam, ne vis
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.029.1.jpg" xlink:href="016/01/029/1.jpg" number="22"/>
                <lb/>
              ignis concluſi raritate loci euaneſcat: inde
                <lb/>
              locus ille puluere totus fermè completur py­
                <lb/>
              rio, eóque tenuiſſimo. </s>
              <s id="s.001017">Funis verò deduci­
                <lb/>
              tur ex A, vſque ad ſpecus oſtium B, hic iux­
                <lb/>
              ta A, vbi puluis eſt, craſſus ac latus in mo­
                <lb/>
              dum flocci. </s>
              <s id="s.001018">Totus autem funis aceto, ſul­
                <lb/>
              phure & halinitro incoquitur: inde intectus
                <lb/>
              pyrio puluere, ſiccatur in ſole: denuò ſicca­
                <lb/>
              to inſpergitur tenuiſſimus puluis pyrius, &
                <lb/>
              arundine circumueſtitur ab A, vſque ad B:
                <lb/>
              inde cuneis, lapidibúſque C, oſtium, &
                <lb/>
              vſque ad D, clauditur adeò diligenter, vt
                <lb/>
              ſolius arundinis locus relinquatur. </s>
              <s id="s.001019">Igitur
                <lb/>
              accenſo B, funis initio, celerrimè ob pul­
                <lb/>
              uerem pyrium ignis vſque ad A, permeat,
                <lb/>
              accenditque puluerem totum: cúmque cu­
                <lb/>
              neis & lapidibus obſtructus locus ſit, nec ſi
                <lb/>
              extrudantur vllus pateat exitus, quia E, nec
                <lb/>
              eſt in directo A, nec D, in directo C, nec
                <lb/>
              B, in directo ED, neceſſarium eſt vt diſru­
                <lb/>
              pto monte, quicquid ſuperius eſt euertat,
                <lb/>
              totam montis molem concutiens. </s>
              <s id="s.001020">Ob id
                <lb/>
              viam BA,
                <expan abbr="">non</expan>
              breuem eſſe oportet: nec locum
                <lb/>
              A, aliqua ex tenui montis parte, ne qua
                <lb/>
              tenue eſſet obſtaculum ignis erumperet, ſu­
                <lb/>
              periorémque locum illæſum permittere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001021">Obliquitas igitur ſpecu stanti miraculi cau­
                <lb/>
              ſa eſt, vt etiam montes euertantur. </s>
              <s id="s.001022">Refe­
                <lb/>
              runt hæc cuniculorum antiquam rationem
                <lb/>
              omnibus tunc notam: cùm & pari modo
                <lb/>
              obuiam tutiſſimè itur effoſſa è regione ter­
                <lb/>
              ra, vt cuniculis occurrentes ignem exhala­
                <lb/>
              re cogamus, & irritum illius impetum red­
                <lb/>
              damus. </s>
              <s id="s.001023">Vt verò rectè cuniculis occurramus,
                <lb/>
              docet ſonus fodientium, qui vaſis æneis cir­
                <lb/>
              cum circa iuxta aggerem intus diſpoſitis, per
                <lb/>
              noctis ſilentium excipitur. </s>
              <s id="s.001024">Et quamvis in­
                <lb/>
              fatigabili opere illum obſcurare inconditis
                <lb/>
              ſtrepitibus hoſtes nitantur: ſi tamen obſeſſi
                <lb/>
              accuratius atque diligentius rei incumbant
                <lb/>
              induſtria atque ſolertia, faba in auctorem
                <lb/>
              cudetur: ipſiſque doli auctoribus inuentum
                <lb/>
              damnoſius erit, quàm his aduerſus quos do­
                <lb/>
              lus hic excogitatus eſt. </s>
              <s id="s.001025">Perilai boui ſimilem
                <lb/>
              exitum habens. </s>
              <s id="s.001026">Adde quòd perſæpe, vt in
                <lb/>
              Cunnei præſenti obſidione parum peritis
                <lb/>
              Ducibus ab eliſa murorum, & terræ mole
                <lb/>
              acies militum obruuntur, vt quaqua ver­
                <lb/>
              ſum, & quam longè caſura ſit præſcire opor­
                <lb/>
              teat. </s>
              <s id="s.001027">Porrò quomodo hæc docere conue­
                <lb/>
              niat, in libris de Æternitatis arcanis defini­
                <lb/>
              tum eſt. </s>
              <s id="s.001028">Sed cui nondum ratio ex libris illis
                <lb/>
              tradendi, vtendique non in bonorum perni­
                <lb/>
              ciem perſpecta fuerit, nepharij propoſiti eſt
                <lb/>
              etiam vulgata, nedum abdita, huius generis
                <lb/>
              tradere. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001029">
                <margin.target id="marg101"/>
              Cuniculo­
                <lb/>
              rum igneo­
                <lb/>
              rum quos
                <lb/>
              minas vo­
                <lb/>
              cant, ratio.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001030">Sed his relictis, rurſus ad ignis vim re­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg102"/>
                <lb/>
              deamus, ex qua non leues dubitationes or­
                <lb/>
              tum habent. </s>
              <s id="s.001031">Nam cùm dixerimus motu il­
                <lb/>
              lum conſeruari, cur, dicet aliquis, melius
                <lb/>
              ſub cineribus pruna ſeruatur quam detecta,
                <lb/>
              cùm cineres omnem prohibeant motum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001031a"> Hæc facilis eſt dubitatio, atque ad hunc li­
                <lb/>
              brum minimè pertinens, in quo propoſitum
                <lb/>
              eſt, ſolum magna & difficillima ac pulcher­
                <lb/>
              rima perſequi. </s>
              <s id="s.001032">Quamobrem in poſterum à
                <lb/>
              talibus abſtinebo, qualis eſt hæc propoſita
                <lb/>
              dubitatio. </s>
              <s id="s.001033">Itaque illi reſpondere ſatis eſt,
                <lb/>
              ignem ſemper motum habere aliquem, ſed
                <lb/>
              prunas admodum tenuem, qui etiam ſub ci­
                <lb/>
              neribus maneat. </s>
              <s id="s.001034">Cùm igitur prunæ detectæ
                <lb/>
              ſunt, aër corrumpit ignem illum circum­
                <lb/>
              ſtans: mauult enim corrumpere quam cor­
                <lb/>
              rumpi: nec tam tenuis motus illum ſeruare
                <lb/>
              poteſt, verum contectus cinere, ab aëris
                <lb/>
              offenſa tutus eſt. </s>
              <s id="s.001035">Itaque tribus modis ignis
                <lb/>
              ſeruatur: vel cum motum ex ſeipſo excitat,
                <lb/>
              vt in cereis, & generaliter vbi flamma mo­
                <lb/>
              tu ſuo ſeipſam tuetur: vel cùm aliunde mo­
                <lb/>
              tu fouetur, vt flante vento, vel follibus,
                <lb/>
              vnde magna incendia fermè omnia dum
                <lb/>
              venti validi flarent, facta ſunt. </s>
              <s id="s.001036">Tertiò, cùm
                <lb/>
              tutus eſt ab aëre, ſic tamen vt reſpirare poſ­
                <lb/>
              ſit, velut ſub cineribus. </s>
              <s id="s.001037">Nec refert an cine­
                <lb/>
              res alieni ſint, an vt in quibuſdam lignis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg103"/>
                <lb/>
              contingit, illos ſibi circumcirca paret. </s>
              <s id="s.001038">Alia
                <lb/>
              eſt etiam dubitatio cur ignem magis ſolea­
                <lb/>
              mus dicere ſubſtantiam quam glaciem: nam
                <lb/>
              nemo glaciem ſubſtantiam dixit, ignem </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>