Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Table of figures

< >
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.013398">
                <pb pagenum="652" xlink:href="016/01/299.jpg"/>
              videbantur eremum incolentibus olim ma­
                <lb/>
              gna ex parte: nam quædam à Deo aut dæ­
                <lb/>
              monibus immitti non nego ſanctis viris, quę
                <lb/>
              aut dæmonas, aut Deum tum referebant.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.013399">Nam neque cùm multis aliis accidant hæc,
                <lb/>
              ad Deum, aut dæmonas transferre licet, præ­
                <lb/>
              ſertim cùm dicant poſſe eos per imaginatio­
                <lb/>
              nem repreſentare, etiam nobis inuitis, om­
                <lb/>
              nia, quæ velint: neque tot probos, quique to­
                <lb/>
              tam vitam tam aſperis laboribus ac ſolitu­
                <lb/>
              dini deuorauerunt, mentiri tam parua de
                <lb/>
              cauſa crediderim. </s>
              <s id="s.013400">Sed ſolitudo ipſa, ménſque
                <lb/>
              ægra laboribus ac ieiuniis, tum tempera­
                <lb/>
              tura cibis mutata agreſtibus, quod hu­
                <lb/>
              mor poterat in illo melancholicus, repreſen­
                <lb/>
              tabant.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1824"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.013401">
                <margin.target id="marg1824"/>
              Authoris hi­
                <lb/>
              ſtoria mira.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.013402">Secundum vigiliæ genus eſt, in quo ſola
                <lb/>
              operatio læditur, vis tamen animæ manet,
                <lb/>
              cuiuſmodi fuiſſe, quod mihi perpetuo trien­
                <lb/>
              nio contigiſſe memini. </s>
              <s id="s.013403">Id fuit ab anno
                <lb/>
              quarto ad ſeptimum vſque ab hora enim
                <lb/>
              diei ſecunda ad quartam ſemper, aut ſi mo­
                <lb/>
              dò tardiùs, aut ſurgerem, aut expergiſce­
                <lb/>
              rer, imagines videbam ab imo lecti, quaſi
                <lb/>
              è paruis annulis, aëriſque conſtantes, arbo­
                <lb/>
              rum, belluarum, hominum, oppidorum,
                <lb/>
              inſtructarum, acierum, bellicorum ac muſi­
                <lb/>
              corum inſtrumentorum, aliorúmque huiuſce
                <lb/>
              generis aſcendentes, viciſſimque deſcenden­
                <lb/>
              tes, aliis atque aliis ſuccedentibus. </s>
              <s id="s.013404">Cúmque
                <lb/>
              his maximè puerulus exiſtens oblectarer, ob
                <lb/>
              idque intentus inſpicerem, Clara mater, &
                <lb/>
              Margareta amita diligenter aliquando inter­
                <lb/>
              rogarunt, num aliquid viderem? </s>
              <s id="s.013405">At ego
                <lb/>
              quanquam paruulus non ignorabam hoc eſſe
                <lb/>
              oſtentum quoddam, ob idque conſtanter
                <lb/>
              negabam: timens ne ſi reuelaſſem ſpectrum
                <lb/>
              me deſtitueret, aut mali mihi quicquam con­
                <lb/>
              tingeret ob arcanum reſeratum. </s>
              <s id="s.013406">Non ignoro
                <lb/>
              has imagines ad ſubtilitatem ſenſus tan­
                <lb/>
              quam cauſam, à Galeno referri: ſed non
                <lb/>
              has tamen, quæ quandiu perſeuerarent, cer­
                <lb/>
              tóque ordine recurrerent, & formas tam ab­
                <lb/>
              ſolutas oſtenderent. </s>
              <s id="s.013407">Sed cauſam ex Auerroë
                <lb/>
              nunc oſtendam: nam expleto ſeptennio, do­
                <lb/>
              móque ſimul mutata, talia mihi apparere
                <arrow.to.target n="marg1825"/>
                <lb/>
              omninò deſierunt. </s>
              <s id="s.013408">Pulcherrimè igitur mihi
                <lb/>
              in Collectaneis Auerroës cauſam reddere
                <lb/>
              viſus eſt, dicens: Cùm ſpiritus imaginatio­
                <lb/>
              ni ſeruiens, formas imaginando exceperit,
                <lb/>
              ſoni aut qualitatis cuiuſpiam, quo odore aut
                <lb/>
              tactu dignoſcatur, aut mortui vel dæmonis,
                <lb/>
              illáque imbutus transferatur ad ſenſum, qui
                <lb/>
              in actioni correſpondet, in odoribus qui­
                <lb/>
              dem ad inſtrumentum proprium olfactus, in
                <lb/>
              auditu ad aures, in ſpectris ad oculos, ne­
                <lb/>
              ceſſariò olfaciet, aut audiet, aut videbit
                <lb/>
              nullo aſſiſtente obiecto: nam ſi viſio nihil
                <lb/>
              aliud eſt, quàm ſpeciei in ſpiritu in cryſtal­
                <lb/>
              loide perceptio, ſeu ſpecies illa ab obiecto
                <lb/>
              decidatur, ſeu non, patet quotieſcunque
                <lb/>
              contigerit hoc, illum videre verè. </s>
              <s id="s.013409">Atque ita
                <lb/>
              vigilando contigit dæmones ac mortuos vi­
                <lb/>
              dere, tum etiam cognitorum audire voces,
                <lb/>
              odoréſque ſentire, ac tangere, velut in ſuc­
                <lb/>
              cubis, incubiſque. </s>
              <s id="s.013410">Ob id verò rariùs iſta vi­
                <lb/>
              dentur, quàm audiantur, tangantúrve: quo­
                <lb/>
              niam in cæteris ſenſibus cùm vnicam ſuffi­
                <lb/>
              ciat obſeruaſſe differentiam, vnicus ſpiritus
                <lb/>
              tranſlatus ad ſenſum cum illa imagine hoc
                <lb/>
              referre poteſt, in oculis cùm plures ſint dif­
                <lb/>
              ferentiæ neceſſariæ, magnitudo, forma,
                <lb/>
              calor, plures ſpiritus transferri neceſſarium
                <lb/>
              eſt: ob id etiam natura cauos fecit neruos,
                <lb/>
              qui ad oculum feruntur, ſolóſque tales, quòd
                <lb/>
              ipſi in ſuis operationibus longè pluribus in­
                <lb/>
              digeant ſpiritibus: multóque etiam ob id
                <lb/>
              plus fatigamur intentè intuendo, quàm vl­
                <lb/>
              lum aliorum ſenſuum exercendo. </s>
              <s id="s.013411">Hinc igi­
                <lb/>
              tur multorum problematum ſolutio contin­
                <lb/>
              git, quæ cùm veriſſima ſint, tamen adeò
                <lb/>
              fatigarunt pleróſque, vt ad miracula trans­
                <lb/>
              ferre, alij ad dæmonas, alij negare non du­
                <lb/>
              bitarint. </s>
              <s id="s.013412">Velut quòd in Iſlandia inſula vltra
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1826"/>
                <lb/>
              Britannos, & iuxta Noruegiam, ſeu illa
                <lb/>
              ſit Thyle, ſeu alia, nunc non laboro, mor­
                <lb/>
              tuos domeſticos videre ſe, ac amplecti arbi­
                <lb/>
              trentur, & inter amplexus illos euaneſce­
                <lb/>
              re affirmant. </s>
              <s id="s.013413">Ea igitur inſula bitumine to­
                <lb/>
              ta ſcatet, hominéſque etiam nunc pomis,
                <lb/>
              radicibúſque, farináque piſcium, aquáque
                <lb/>
              viuunt, quòd cùm in glaciali mari poſita
                <lb/>
              ſit, ob immenſum frigus non ſegetes, mul­
                <lb/>
              tóque minus vinum ſuſtinere poſſit. </s>
              <s id="s.013414">Vnde
                <lb/>
              ſpiritus propter victum, aër ob ſolum, &
                <lb/>
              frigus, craſſiſſimi fiunt. </s>
              <s id="s.013415">Ob aëris igitur ſpiſ­
                <lb/>
              ſitatem, & vapores frigore concretos, ima­
                <lb/>
              gines non ſecùs, quàm in nubibus oberrant:
                <lb/>
              quas errore, timoréque ac cogitatione con­
                <lb/>
              ceptas, ſpiritus denſus, & terreus eouſque
                <lb/>
              retinet, donec ad inſtrumentum ſenſus defe­
                <lb/>
              ratur. </s>
              <s id="s.013416">Inde videri, & alloqui ſibi eas per­
                <lb/>
              ſuadent. </s>
              <s id="s.013417">Notos autem, & mortuos ob id vi­
                <lb/>
              dere arbitrantur, quòd viuos ſciant ibi non
                <lb/>
              eſſe, tum quia in amplexu euaneſcunt: ig­
                <lb/>
              notam autem figuram, vt Chimeræ, vel Hip­
                <lb/>
              pocentauri, nemo in nubibus ſibi finxit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.013418">Omnis enim tranſlatio ad cognita fit. </s>
              <s id="s.013419">Ve­
                <lb/>
              rùm cur ad Heclam montem ſpectra illa ire
                <lb/>
              ſe reſpondent? </s>
              <s id="s.013420">Eſt Hecla mons in ea inſula,
                <lb/>
              ardétque non aliter, quàm Ætna in Sicilia
                <lb/>
              per interualla. </s>
              <s id="s.013421">Ideò perſuaſione longa con­
                <lb/>
              cepta, quòd ibi expientur animæ, alij ne
                <lb/>
              vani ſint affingunt inania fabulæ, vt conſo­
                <lb/>
              na videatur. </s>
              <s id="s.013422">Nec in Iſlandia ſolùm, ſed vbi­
                <lb/>
              que, licet rarò: talia quæ ibi frequenter
                <lb/>
              euenire ſolent, contingunt. </s>
              <s id="s.013423">Efferebatur an­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1827"/>
                <lb/>
              no præterito funus viri plebeij Mediolani
                <lb/>
              Orientali in porta iuxta templum maius fo­
                <lb/>
              ro venali, quod à caulium frequentia nomen
                <lb/>
              Caulis noſtra lingua ſonat. </s>
              <s id="s.013424">Occurrit mihi
                <lb/>
              notus, peto, vt medicorum moris eſt, quo
                <lb/>
              morbo exceſſerit. </s>
              <s id="s.013425">Reſpondet ille, conſueſ­
                <lb/>
              ſe hunc virum hora noctis tertia à labore
                <lb/>
              redire domum. </s>
              <s id="s.013426">Vidit lemurem nocte qua­
                <lb/>
              dam inſequentem, quam cùm effugere co­
                <lb/>
              naretur, ocyus citato pede abibat: ſed à ſpe­
                <lb/>
              ctro captus, atque in terram proiectus vi­
                <lb/>
              debatur: exclamare nitebatur, non poterat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.013427">Tandem cùm diu in terra cum larua voluta­
                <lb/>
              tus eſſet, inuentus à prætereuntibus qui­
                <lb/>
              buſdam, ſemiuiuus domum relatus eſt. </s>
              <s id="s.013428">Cùm
                <lb/>
              reſipuiſſet, interrogatus, hæc quæ minùs
                <lb/>
              exſpectabantur, retulit. </s>
              <s id="s.013429">Ob id animam de­
                <lb/>
              ſpondens, cum nec ab amicis, nec medicis,
                <lb/>
              nec ſacerdotibus perſuadere potuiſſet, ina­
                <lb/>
              nia eſſe hæc, octo in diebus periit. </s>
              <s id="s.013430">Audi­
                <lb/>
              ui poſtmodum & ab aliis, qui vicini eſſent
                <lb/>
              illi neminem ab inimico vulneratum,
                <expan abbr="">tam</expan>
              con­
                <lb/>
              ſtanter de illo teſtatum, vt hic, quòd à mortuo </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>