Buonamici, Francesco, De motu libri X
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="280"/>
              litudine adſtringuntur. </s>
              <s>Quanquam & id verè prædicamentum conſtituit, quod eſt actu & ens
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1845"/>
                <lb/>
              ſenſile, eius
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              eſſentia & materia, poteſtas & actus. </s>
              <s>Eſſe igitur à compoſito ſola ratione
                <lb/>
              diſiungitur;
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              illud eſt eſſe actu quod tum contingit, cùm forma ab agente imprimitur mate­
                <lb/>
              riæ ſenſili; quapropter
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              forma dicitur actus primus; quo dirigitur illa ſpecies poteſtatis quæ
                <lb/>
              vocatur eſſentialis, quia .ſ. </s>
              <s>reſpiciat
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              quæ eſt potiſsima pars eſſentiæ, & vnde eſt ipſum com­
                <lb/>
              poſitum. </s>
              <s>Nam forma per ſe actus eſt, & ſine hac actus
                <expan abbr="vtiq.">vtique</expan>
              nullus; vt etiam præuiæ illæ affectio­
                <lb/>
              nes, licèt formæ futuræ miniſtrent, cum actu tamen antecedente conſiſtant, ſiue efficiente, ſiue
                <expan abbr="ẽt">etiam</expan>
                <lb/>
              ſubiecto innitantur. </s>
              <s>Etenim tum primùm res eſt, vbi forma cum materia copulatur, vnde mate­
                <lb/>
              ria quæ poteſtate fuerat, illud aſſequitur, vt actu exiſtat, & acceſsione formæ fiat compoſitum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1832"/>
              D</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1833"/>
              E</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1834"/>
              F</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1835"/>
              a 1. Phyſ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1836"/>
              G</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1837"/>
              H</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1838"/>
              A</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1839"/>
              a 7. Met.
                <lb/>
              T. 28.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1840"/>
              b 1. Phyſ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1841"/>
              c 13. Met.
                <lb/>
              c. 3.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1842"/>
              B</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1843"/>
              C</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1844"/>
              D</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1845"/>
              E</s>
            </p>
            <p type="head">
              <s>
                <emph type="italics"/>
              Dubitationes aliquæ tolluntur ad ea pertinentes quę de eſſe & eſſentia dicta ſunt, & aliæ proponuntur
                <lb/>
              ad actus vtriuſque naturam ſpectantes. </s>
              <s>Cap. </s>
              <s>XXVI
                <emph.end type="italics"/>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s>VERVMENIMVERO Theophilus quem ſemper honoris cauſſa nomino, contra hæc
                <lb/>
              in ſuis commentariis de Anima diſputabat, inquiens nullo modo fieri poſſe, vt eſſe addita­
                <lb/>
              mentum foret eſſentiæ,
                <expan abbr="quandoquidẽ">quandoquidem</expan>
              præter ens, quod in
                <expan abbr="decẽ">decem</expan>
              prædicamenta ſecatur, & ens ve­
                <lb/>
              rum, & vt puto, reale ad eius
                <expan abbr="differentiã">differentiam</expan>
              quod rationis appellant, quia ſit opus mentis humanæ;
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1846"/>
                <lb/>
              numerandum
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              eſſet tertium ens ſubſtantiæ
                <expan abbr="ſuperadditũ">ſuperadditum</expan>
              , quod tamen nuſquàm factitatum
                <lb/>
              fuiſſe
                <expan abbr="cõperimus">comperimus</expan>
              ,
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              ab Ariſtotele ſolùm; ſed ab iis omnib. qui diſtributioni Ariſtotelicæ acquie­
                <lb/>
              ſcere noluerunt. </s>
              <s>Tum deinde ſi eſſe eſſentiæ ſuperinduceretur; de eo
                <expan abbr="quærendũ">quærendum</expan>
              foret, cuius be­
                <lb/>
              neficio ſit: nam ſi per ſe; ergo non per eſſe additum: ſi per aliud; etiam de hoc ipſo quæretur,
                <lb/>
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              ita quæſtio perduci poterit in infinitum. </s>
              <s>Reſpondemus
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              ad primum, in
                <expan abbr="decẽ">decem</expan>
              prædicamen­
                <lb/>
              ta diſtribui tale genus entis,
                <expan abbr="qd">quod</expan>
              addit eſſentiæ
                <expan abbr="materiã">materiam</expan>
                <expan abbr="ſenſilẽ">ſenſilem</expan>
              , & hoc eſſe verè
                <expan abbr="proprięq́">proprięque</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="ſubſtãtiã">ſubſtantiam</expan>
                <lb/>
              cuius alia principia ſint quæ ſint, vt fertur, analogicè ſubſtantiæ. </s>
              <s>Quare
                <expan abbr="vr̃">videtur</expan>
              eſſe lapſus in eo, quae hoc
                <lb/>
              ſubſtantiæ ſuperaddatur; cùm ſuperaddatur eſſentiæ, & ipſum propriè ſit ſubſtantia. </s>
              <s>Ad ſecun­
                <lb/>
              dùm verò diſtinguimus illam vocem per ſe: quandò inter alia ſignificata hoc habet,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              quae actu
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1847"/>
                <lb/>
              continet intra ſe principia ex quibus exiſtit. </s>
              <s>ſic homo per ſe eſt, & animal rationis compos, cui
                <lb/>
              non repugnat eſſe per aliud; quippe per cauſſam quæ tamen non ſit extra ipſum. </s>
              <s>Dicimus igi­
                <lb/>
              tur hoc eſſe ita exiſtere per ſe & per aliud; nempe per eſſentiam & materiam ſenſilem, vt cauſſas,
                <lb/>
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              principia, ſed hæc omnia intra ſe habere. </s>
              <s>
                <expan abbr="Neq.">Neque</expan>
              ideò neceſſe eſt, vt ſi per aliud ſit illi non con­
                <lb/>
              ueniat eſſe per ſe; aut quòd reſoluatur in alia quæ habeant eſſe: Verùm ſat eſt, ſi ea in quæ reſol­
                <lb/>
              uitur; habeant eſſe per ſe quidem, ſed aptum ſibi & conueniens, quod eſt eſſe principij, vnde exi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1848"/>
                <lb/>
              ſtit illud eſſe quod eſſentiæ ſuperinduci defendimus. </s>
              <s>Eodem modo reſponderemus ei qui item
                <lb/>
              de compoſito quæreret, ſit'ne per ſe, an per aliud: & quæſtionem deduceret in infinitum: eſt
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
                <lb/>
              per ſe & per aliud, quod tamen habet eſſe, non exiſtentiæ quod quærimus, ſed eſſentiæ, & id ſuffi­
                <lb/>
              cit. </s>
              <s>Id cùm ſit in materia, eſt planè ſingulare;
                <expan abbr="ideòq́">ideòque</expan>
              . </s>
              <s>ſingulare verè eſt. </s>
              <s>ab hoc
                <expan abbr="mẽs">mens</expan>
              abſtrahit
                <expan abbr="ſpe-ciẽ">ſpe­
                  <lb/>
                ciem</expan>
              vniuerſalem quæ primum eſt mentis
                <expan abbr="obiectũ">obiectum</expan>
              , cuius .ſ. </s>
              <s>principia
                <expan abbr="cauſſęq́">cauſſęque</expan>
              . </s>
              <s>veſtigentur, & de qua
                <lb/>
              demonſtrentur affectiones. </s>
              <s>Ex eo verò quòd eſſe ſic ratione ſeparatur à reb. de
                <expan abbr="quib.">quibus</expan>
              dicitur;
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
                <lb/>
              ſequitur (vt hoc veluti corollarium addamus) vt prędicari poſsit,
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              item, vt medium intereſ­
                <lb/>
              ſe & id, de quo prędicatur, intercedat, eſſentia nimirùm & cauſſa. </s>
              <s>
                <expan abbr="Indeq́">Indeque</expan>
              . </s>
              <s>etiam naſcitur, vt, cùm
                <lb/>
              reipſa non diſcrepet ab eo de quo dicitur, remaneat nihilominus quæſtio ſimplex. </s>
              <s>Quòd ſiquan­
                <lb/>
              do Alexander, aut alius quiſquam retulit quæſtionem, ſit'ne res ad accidens; meminerit multi­
                <lb/>
              plex eſſe ſignificatum eius vocis; id .ſ. </s>
              <s>quod citra ſubiecti interitum abeſſe contingit, & id
                <expan abbr="deniq.">denique</expan>
                <lb/>
              quod accedit ei quod eſt actu; dicitur
                <expan abbr="itẽ">item</expan>
              accidens
                <foreign lang="grc">ἐνδεχόμενον</foreign>
              & contingens, vt homini ambu­
                <lb/>
              lare. </s>
              <s>Dicitur & tertiò id quod non
                <expan abbr="cõprehenditur">comprehenditur</expan>
              in notione formali rei
                <expan abbr="cuiuſpiã">cuiuſpiam</expan>
              , quemadmo­
                <lb/>
              dum non accipitur
                <expan abbr="quodcunq.">quodcunque</expan>
              poſterius in notione prioris, ſic animali accidit homo vltimò ac­
                <lb/>
              cidens illud appellari ſolet quod ſine vlla limitatione prędicatur, velut apud dialecticos in Top.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1849"/>
                <lb/>
              & hoc modo quæſtio, an ſit res, eſt quęſtio accidentis, quaſi accidere valeat idem,
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              inhęrere:
                <lb/>
              admodum
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              patet ea vox
                <foreign lang="grc">συμβαίνειν</foreign>
              , vt etiam ad ea tranſumatur quæ neceſſariò
                <expan abbr="conſequũtur">conſequuntur</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Sed de his hactenus. </s>
              <s>Redeo nunc in viam. </s>
              <s>Nam multa certè ſunt ea quæ de actus
                <expan abbr="vtriuſq.">vtriuſque</expan>
              natura
                <lb/>
              dicenda ſuccurrunt. </s>
              <s>Primùm quidem
                <expan abbr="q̃tũ">quantum</expan>
              ad
                <expan abbr="illorũ">illorum</expan>
              ordinem ſpectat; tantum
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              abeſt, vt actus ille
                <lb/>
              quem ſecundum vocamus, ab actu primo proficiſcatur, & ex ipſo habitu pullulet, vt ſi habitum
                <lb/>
              contrahere velimus; anteà cogamur agere, & prout benè malèúe egerimus; inde bonus maluſúe
                <lb/>
              habitus oriatur. </s>
              <s>Hinc cytharam pulſando cytharœdi efficimur, & benè pulſando boni; mali
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
                <lb/>
              malè,
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              ex hoc deducta
                <expan abbr="cõmunis">communis</expan>
              illa propoſitio è frequentatis actib. habitum comparari,
                <expan abbr="eoq́">eoque</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>nomine expreſſus eſt, quod
                <expan abbr="firmitatẽ">firmitatem</expan>
              ſignificaret quæ ex antecedente actione naſceretur. </s>
              <s>Habere
                <lb/>
              .n. poſsidere eſt, & vti poſſe,
                <expan abbr="">non</expan>
              ſummis digitis attingere, vel ſuperficie tenus infectum eſſe, & ex
                <lb/>
              habitu talem reddi, vt facilè munus ſuum ipſius proprium exercere, & tueri valeat: ac ſicut in ha­
                <lb/>
              bituum
                <expan abbr="moraliũ">moralium</expan>
              comparatione monebat Philoſophus;
                <expan abbr="tantũ">tantum</expan>
              abeſt, vt ille qui iam ſibi
                <expan abbr="cõtraxerit">contraxerit</expan>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>