Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="290"/>
              ex eius repetitione contrahitur habitus,
                <expan abbr="ideòq́">ideòque</expan>
              . </s>
              <s>in accidentium ordine reponas: etenim ſcientia &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1912"/>
                <lb/>
              fortitudo ſunt habitus, qualitates, &
                <expan abbr="accidẽtia">accidentia</expan>
              :
                <expan abbr="dicã">dicam</expan>
              primùm, vbi ſpecies
                <expan abbr="accipiãtur">accipiantur</expan>
              ſine materia,
                <lb/>
              idem eſſe facultatem, ſpeciem obiectam &
                <expan abbr="functionẽ">functionem</expan>
              : deinde facultates animi eſſe in ea
                <expan abbr="potẽtia">potentia</expan>
                <lb/>
              quæ non deſideret aliam mutationem,
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
                <expan abbr="affectionẽ">affectionem</expan>
              , ſed poſsit accipere formam, cùm primùm
                <lb/>
              fuerit pręſens: itaque, vt in materia tunc eſt incurſus & appulſus intrinſecus ad
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              , & in om­
                <lb/>
              ni potentia generatim ad actum ſuum ipſius proprium, vbi impedimenta ſublata fuerint, ſic in
                <lb/>
              mente ad
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              comprehendendam. </s>
              <s>Sicut ergo incurſus iſte & appulſus ad formam & actum
                <lb/>
              eſt, non accidens, ſed natura poteſtatis & materiæ, ſic & in mente contingit: hoc differt à materia
                <lb/>
              ſenſili, quòd hæc formam accipit extenſiuè; mens indiuiduè & ex obiecti ſola
                <expan abbr="pñtia">praesententia</expan>
              : forma ineſt
                <lb/>
              in efficiente, & ab ipſo ſegregatur, ſpecies rei cognoſcendæ reſidet in phantaſia, vel in re, cuius eſt
                <lb/>
                <expan abbr="ſimulachrũ">ſimulachrum</expan>
              : hæc eſt habitus in hoc, vt lux in ſole; habitus obiectorum eſt in phantaſia, hîc acci­
                <lb/>
              dens, in mente eſſentia, quapropter & perfectio. </s>
              <s>Quanuis autem virtus extrinſecùs pendêre vi­
                <lb/>
              deatur; attamen & ratio virtutis eſt ex animo eligente & determinante. </s>
              <s>Nunc electio & de­
                <lb/>
              terminatio ſunt functiones animi proprię, ſicut ædificatoris ædificatio, & quemadmodum ædifi­
                <lb/>
              catio ab ædificatoris eſſentia quatenus huiuſmodi non diſiungitur, niſi connotato, quanuis vta­
                <lb/>
              tur externis, vt dictum eſt; ſic
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              operari ſecundùm virtutem, &
                <expan abbr="ſciẽtiam">ſcientiam</expan>
              differt ab animi eſſen­
                <lb/>
              tia. </s>
              <s>Et planè obiecta ſunt, vt quo; virtus
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              & ſcientia ſecundùm quod operationes iſtæ exercen­
                <lb/>
              tur; formæ eſt horum omnium vſus, qui ſolo connotato à forma vtente ſeparatur, dum vtens ani­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1913"/>
                <lb/>
              maduertitur, non id quo vtitur: quicquid autem adeſt perturbationis & motionis ſenſilis in illo
                <lb/>
              munere obeundo, miniſtris illius muneris, & inſtrumentis eſt concedendum; quæ, cùm corporea
                <lb/>
              ſint, ſenſiliter affici poſſunt, vtputa, fortitudo contrahitur ex eo, quae ſic aſſueſcit moueri ſanguis &
                <lb/>
              ſpiritus in periculis. </s>
              <s>Quod obiectum eſt ad extremum ſic diluitur. </s>
              <s>Non omnem principij ra­
                <lb/>
              tionem ponere præſtantiam in forma, quia non omnis ratio principij ſit in forma, tanquàm agen­
                <lb/>
              di, ſiquidem ad id quod ſubiecto ſeparatum ſit, rationem ſubeat efficientis,
                <expan abbr="eoq́">eoque</expan>
              . </s>
              <s>nomine ſit præ­
                <lb/>
              ſtantior, & ad functionem propriam quæ ſola ipſa forma fundatur: habet vim
                <expan abbr="modumq́">modumque</expan>
              . </s>
              <s>mate­
                <lb/>
              riæ, qui cauſſæ modus eſt omnium minimè perfectus: nanque in ipſa ineſt, vt in ſubiecto, quod
                <lb/>
              functio perficiat, qui cauſſæ modus eſt materiæ proprius.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1910"/>
              a Lib. de
                <lb/>
              mem.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1911"/>
              D</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1912"/>
              E</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1913"/>
              F</s>
            </p>
            <p type="head">
              <s>
                <emph type="italics"/>
              Exponitur vtrùm energia pręter naturam proficiſcatur ex habitu, an illi nonnunquam antecedat: ſimul
                <lb/>
              etiam diſſeritur ſit'ne duplex habitus, externus .ſ. </s>
              <s>& internus. </s>
              <s>Cap. </s>
              <s>XXX
                <emph.end type="italics"/>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s>SEQVITVR vt exponamus nunc, vtrùm
                <expan abbr="oĩs">omnis</expan>
              energia, tametſi præter naturam, proficiſcatur
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1914"/>
                <lb/>
              à forma; &
                <expan abbr="erũpat">erumpat</expan>
              ex habitu, an habitui ſimpliciter antecedat. </s>
              <s>Hîc tamen aduertere in primis
                <lb/>
              oportet, actum eſſe
                <expan abbr="duplicẽ">duplicem</expan>
              : alterum
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
              qui transfertur ab agente ad patiens, & in
                <expan abbr="patiẽte">patiente</expan>
              re­
                <lb/>
              cipitur, ita ſe
                <expan abbr="habentẽ">habentem</expan>
              ad agens vt à quo, ad patiens verò, vt in quo; quemadmodum aliàs de mo­
                <lb/>
              tu
                <expan abbr="dictũ">dictum</expan>
              eſt, ſolent verò appellare
                <expan abbr="actũ">actum</expan>
              hunc noſtri tranſeuntem: alterum verò qui manet in eo
                <lb/>
              quod agit, nec ab ipſo transfertur ad aliud, quod ſit neceſſariò diuerſum ab agente, dici nouimus
                <lb/>
              immanentem, primi
                <expan abbr="exẽplum">exemplum</expan>
              eſt calefactio quæ ab igni proficiſcitur ad materiam, ſecundi verò
                <lb/>
              imaginatio, ſpeculatio, & ſi qua ſunt hiſce conſimilia quæ
                <expan abbr="dialecticorũ">dialecticorum</expan>
              vulgus affectioneis inter­
                <lb/>
              nas appellare conſueuit. </s>
              <s>Quantum ſanè pertinet ad poſteriorem actuum
                <expan abbr="ſpeciẽ">ſpeciem</expan>
              , nemo eſt qui am­
                <lb/>
              bigere poſsit, ipſos in eo in quo ſunt, idonea nactos fuiſſe principia, vnde
                <expan abbr="emanẽt">emanent</expan>
              . </s>
              <s>quare tamen a­
                <lb/>
              ctus penitus naturales,
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              ex habitu pullulare fatear, & libens; licèt dubitem, quæ'nam ſint eius
                <lb/>
              interna principia, &
                <expan abbr="quemadmodũ">quemadmodum</expan>
              affecta. </s>
              <s>Præterà, vtnam'ne quicquam requiratur extrinſecùs
                <lb/>
              ad eos excitandos, an'ne ſola interna rei principia ſufficiant. </s>
              <s>Atqui illud de altero actu dubita­
                <lb/>
              tur,
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              fortè ſine aliqua diſtinctione poteſt expediri, quandò cernitur miles qui iactat lapidem
                <lb/>
              nulla permutatione facta circum rei ſubſtantiam. </s>
              <s>Quocirca ſi lapidem ſexcenties in ſublime
                <lb/>
              proiiciat, recidet ſemper, nec vnquam aſcendendi contrahet facultatem. </s>
              <s>Ex altera parte ſi ignis
                <lb/>
              vrat ligna, fumum ſuſcitat & extollit: ita vt ſic moueatur ſecundùm naturam, & oppoſito mo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1915"/>
                <lb/>
              tu contra naturam. </s>
              <s>Certè cùm item ipſa motio ſit actus mouentis, quanuis vt ab ipſo, non au­
                <lb/>
              tem vt in ipſo; tali ratione à vi mouentis emanare ſecundùm ſuam ipſius naturam credere opor­
                <lb/>
              tet, quicquid enim fit, à ſimili fit, quod eſt ſecundùm ſpeciem, actu, ſeu virtute, quod per motum
                <lb/>
              paſſo communicat eam formam quam poſsidet. </s>
              <s>Quare proiiciens ſurſum mouet lapidem, quia
                <lb/>
              virtutem habet eius loci; ſed, quia non infigitur in ſubiecto; inde eſt, vt primi mouentis quod
                <lb/>
              extrinſecùs eſt, vel pręſentia, vel ſaltem robore,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              ſemper indigeat: quare tantum extolli­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1916"/>
                <lb/>
              tur, quantum vires eius ſuſtinere poſſunt; iis langueſcentibus redit ſtatim in ſuum locum.
                <lb/>
              </s>
              <s>Quapropter actus ille ſolùm comitatur habitui mouentis, nil ad id pertinens quod mouetur.
                <lb/>
              </s>
              <s>At ignis qui excitat fumum ipſum mouet ſecundùm naturam, quia tribuit illi iam quip­
                <lb/>
              piam formæ ſecundum quam ipſe conſcendit; ex quo motus hic à gemino habitu proficiſci­
                <lb/>
              tur: illo ſcilicet qui eſt in mouente, atque altero qui iam à materia fumi contractus eſt. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>