Buonamici, Francesco, De motu libri X
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="295"/>
                <arrow.to.target n="marg1945"/>
                <lb/>
              in quem primùm poteſtas inſtituitur. </s>
              <s>Ad tollendam alteram dubitationem ſtatuamus antè
                <expan abbr="actũ">actum</expan>
                <lb/>
              & poteſtatem repugnare formaliter: etenim actus eſt ens, potentia non ens:
                <expan abbr="itaq.">itaque</expan>
              actu aduenien­
                <lb/>
              te
                <expan abbr="potẽtia">potentia</expan>
                <expan abbr="corrũpitur">corrumpitur</expan>
              , quam tamen nihil prohibet, quominus ſecundùm
                <expan abbr="materiã">materiam</expan>
              conſeruetur, ex
                <lb/>
              quo fit vnum per ſe è poteſtate & actu. </s>
              <s>Quòd ſi actus in eo dicitur eſſe, in quo ſit potentia, non
                <lb/>
              ſic intelligitur, quia ſint vnà poteſtas & actus; verùm quae actui poteſtas anteceſſerit. </s>
              <s>ita nigrum eſt
                <lb/>
              poteſtate album, non quae album ſit ſimul &
                <expan abbr="nigrũ">nigrum</expan>
              : neque
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              contraria conſtant, ſed quoniam albo
                <lb/>
              nigrum præiuit, &
                <expan abbr="nigrũ">nigrum</expan>
              ratio fuit, per quam
                <expan abbr="ſubiectũ">ſubiectum</expan>
              nigri conuerteretur in album, &
                <expan abbr="deniq.">denique</expan>
              ni­
                <lb/>
              grum non accipitur pro eo quod denominat, ſed pro eo quod denominatur, quod eſt
                <expan abbr="ſubiectũ">ſubiectum</expan>
              :
                <lb/>
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              albo ſuccedente nigrum ſeruatur, cùm ſit illud ex quo tanquam non
                <expan abbr="remanẽte">remanente</expan>
              fit album.
                <lb/>
              </s>
              <s>Fallaciæ genus, vt mea fert opinio, eſt ſecundùm figuram dictionis, & cauſſa eſt. </s>
              <s>quoniam com­
                <lb/>
              mutatur id quod notat, quod eſt
                <expan abbr="nigrũ">nigrum</expan>
              , in id quod notatur quod eſt
                <expan abbr="ſubiectũ">ſubiectum</expan>
              cuius nota
                <expan abbr="concretũ">concretum</expan>
                <lb/>
              eſt, &
                <foreign lang="grc">περώνυμον</foreign>
              . </s>
              <s>Non me latet, dialecticos hoc fallaciæ genus ita expreſsiſſe, quae eſſet fallacia,
                <expan abbr="">cum</expan>
                <lb/>
              acciperetur in ſenſu
                <expan abbr="cõpoſito">compoſito</expan>
              id quod falſum eſt, & verum in ſenſu diuiſo. </s>
              <s>eſt
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              falſa hæc enun­
                <lb/>
              ciatio, album
                <expan abbr="põt">potest</expan>
              eſſe nigrum in ſenſu
                <expan abbr="cõpoſito">compoſito</expan>
              ; quoniam accipit totum
                <expan abbr="ſubiectũ">ſubiectum</expan>
              , corpus nigrum
                <lb/>
              de quo enunciatur eſſe poſſe album; cùm tamen ſit vera in ſenſu diuiſo, de corpore .ſ. </s>
              <s>quod erat
                <lb/>
              ſubiectum albi. </s>
              <s>Facilius dici potuit, enunciationem accipere
                <expan abbr="ſubiectũ">ſubiectum</expan>
              mutationis, vt
                <expan abbr="totũ">totum</expan>
              ſecun­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1946"/>
                <lb/>
              dùm
                <expan abbr="materiã">materiam</expan>
              , quod tamen eſt pars. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Denique fallacia eſt ex figura dictionis. </s>
              <s>Vbi tertio loco op­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1947"/>
                <lb/>
              ponitur poteſtas diuidendi in
                <expan abbr="cõtinuo">continuo</expan>
              & cęlo. </s>
              <s>dicimus eam eſſe in
                <expan abbr="cõtinuo">continuo</expan>
              , non perfectam, ſed
                <lb/>
              imperfectam, & actum reſpicere imperfectum qui poſitus eſt in diuidendo,
                <expan abbr="">non</expan>
              ineſſe diuiſum.
                <lb/>
              </s>
              <s>De diuiſione
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              cęli dictum eſt
                <expan abbr="">eam</expan>
              non eſſe ſimpliciter, ſed
                <expan abbr="quodã">quodam</expan>
              modo limitari vt quae ſit per mo­
                <lb/>
              tum & per deſignationem. </s>
              <s>Sic & animus
                <expan abbr="vbiq.">vbique</expan>
              poteſtatem habet videndi, cum hac conditione,
                <lb/>
              ſi ibi adſit idoneum
                <expan abbr="inſtrumentũ">inſtrumentum</expan>
              :
                <expan abbr="ideòq́">ideòque</expan>
              . </s>
              <s>non videt in manu: ac ſi oculus in manu poneretur,
                <lb/>
                <expan abbr="vtiq.">vtique</expan>
              manu
                <expan abbr="ẽt">etiam</expan>
              proſpiceret. </s>
              <s>Neque ob id fruſtra eſt videndi facultas in manu; licet ibi videre poſ­
                <lb/>
              ſet, ſi adeſſet
                <expan abbr="inſtrumentũ">inſtrumentum</expan>
              , quia non eſt nata apta videre per manum, ſed per oculum. </s>
              <s>Tum ſanè
                <lb/>
              fruſtra eſſet, ſi deberet videre per
                <expan abbr="oculũ">oculum</expan>
              , non autem videret. </s>
              <s>Ad tollendam verò dubitationem
                <lb/>
              contra ſecundum caput quæſtionis, ſcire oportet,
                <expan abbr="magnũ">magnum</expan>
              diſcrimen intercedere inter actum agen­
                <lb/>
              tis, & actum patientis:
                <expan abbr="nanq.">nanque</expan>
              actus in patiente, & in poteſtate patibili eſt vt patientis affectus: in
                <lb/>
              agente verò & poteſtate actuoſa
                <expan abbr="">non</expan>
              eſt vt in ſubiecto, ſed vt ab eo: de qua re, cùm ſuperiore libro
                <lb/>
              complura dicta fuerint, non eſt quae hîc inutiliter repetantur. </s>
              <s>Sed dicimus ad argumentum; cùm
                <lb/>
              opponitur actum agentis eſſe in potentia patibili, non
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              actuoſa, eam eſſe in potentia patibili,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1948"/>
                <lb/>
              vt in ſubiecto, ſed tamen eſſe
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              in actuoſa poteſtate,
                <expan abbr="">non</expan>
              quidem vt in ſubiecto, ſed vt à quo.
                <lb/>
              </s>
              <s>Et hoc item ſufficere ad id conſtituendum, quae actus eiuſdem ſit, cuius eſt poteſtas: eſt
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              eiuſdem
                <lb/>
              eo modo quo eſt poteſtas. </s>
              <s>eſt autem poteſtas, vt à quo, non autem, vt in quo. </s>
              <s>Sic conſeruatur vni­
                <lb/>
              uerſitas eius pronunciati. </s>
              <s>Poteſtatem omnem actu terminari. </s>
              <s>Ex eodem fonte dimanat illud
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
                <lb/>
              quod ab Ariſtotele ſæpius vſurpatum eſt, tum 6. Phyſ.
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              tum item 8.
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              tum etiam 1. de Cęlo.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg1949"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1950"/>
                <lb/>
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              Naturam non aggredi id quod ſe conſecutum non ſperat. </s>
              <s>quod, tametſi in principiis à nob. </s>
              <s>re­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1951"/>
                <lb/>
              poſitum eſt, ſufficiente ad eius veritatem
                <expan abbr="patefaciendã">patefaciendam</expan>
              ipſo vſu: cęterùm quae à Latinis philoſophis
                <lb/>
              agitatum, poſtulat
                <expan abbr="itẽ">item</expan>
              aliquam animaduerſionem. </s>
              <s>Nam præter alios Iandunus
                <emph type="sup"/>
              e
                <emph.end type="sup"/>
              ſic argumenta­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1952"/>
                <lb/>
              tur. </s>
              <s>Vbi ſit ordo inter aliqua, ſi poſterius fieri nequeat; non idcirco fieri non poſſe antecedens.
                <lb/>
              </s>
              <s>Ergo
                <expan abbr="põt">potest</expan>
              aliquid aggredi natura quod non ſit ſucceſſurum. </s>
              <s>Probatur antecedens. </s>
              <s>quoniam ani­
                <lb/>
              mal homini antecedit: ſi tamen illud animal factum fuerit equus, ipſi prorſus hominis natura re­
                <lb/>
              pugnat. </s>
              <s>Homo igitur cœpit, non tamen eſt factus. </s>
              <s>Confirmatur, quia prius
                <expan abbr="põt">potest</expan>
              eſſe ſine poſte­
                <lb/>
              riore, ſed fieri prius eſt, quam factum eſſe. </s>
              <s>Ergo poteſt aliquid fieri, & poſteà non eſſe factum.
                <lb/>
              </s>
              <s>Adde quoque Ariſtotelis teſtimonium de 2. Poſt. Attamen, ſi ſeruentur conditiones de
                <expan abbr="quib.">quibus</expan>
              ſu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1953"/>
                <lb/>
              prà, vera eſt generatim hæc propoſitio. </s>
              <s>Illa verò quæ Iandunus obiecit, ita diſſoluuntur. </s>
              <s>
                <expan abbr="Nanq.">Nanque</expan>
                <lb/>
              ad
                <expan abbr="primũ">primum</expan>
              negatur antecedens, ad probationem reſpondemus. </s>
              <s>Animal, aut abſolutè capi, aut cum
                <lb/>
              aliqua determinatione, vbi verò accipiatur abſolutè, non eſſe poſſe magis hominem,
                <expan abbr="">quae</expan>
              equum,
                <lb/>
              vbi verò determinatum fuerit,
                <expan abbr="">non</expan>
              eſſe poſſe, niſi illud quo determinatum eſt. </s>
              <s>Quamobrem in ar­
                <lb/>
              gumento ſubeſt fallacia à ſimpliciter ad ſecundùm quid. </s>
              <s>Etenim
                <expan abbr="">cum</expan>
              accipitur animal, quod
                <expan abbr="põt">potest</expan>
                <lb/>
              eſſe homo, intelligitur animal, quod eſt ſine determinatione. </s>
              <s>Cùm verò accipitur animal, quod
                <lb/>
              fit equus, iam eſt
                <expan abbr="determinatũ">determinatum</expan>
              equi forma: hoc
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              non poteſt fieri homo, ſicut
                <expan abbr="ẽt">etiam</expan>
              fieri nequit, vt
                <lb/>
              equus ſit homo. </s>
              <s>Et hæc eſt germana ſolutio propoſiti argumenti, ad quod diſſoluendum multa
                <lb/>
              blaterauit Iandunus. </s>
              <s>Euertitur item confirmatio ex his quæ docet Ariſtoteles. </s>
              <s>Nam, quod ha­
                <lb/>
              bet rationem finis,
                <expan abbr="poſtq̃">poſtquam</expan>
              perfectum fuerit; abſolutè habet rationem principij. </s>
              <s>
                <expan abbr="ideòq.">ideòque</expan>
              antecedit
                <lb/>
              in natura iis quæ fiunt, & ſuapte natura expetitur,
                <expan abbr="eoq́">eoque</expan>
              . </s>
              <s>plurimum natura potitur, ſi minus, id for­
                <lb/>
              tuitum eſt, & pertinet ad ſingulare: ſingularem verò
                <expan abbr="potentiã">potentiam</expan>
              actu ſuo fruſtrari non eſt
                <expan abbr="abſurdũ">abſurdum</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Quod verò Simplicius accepit, effici, vt ſit fruſtra facultas, niſi obeat munus ſuum. </s>
              <s>hoc ego pro­
                <lb/>
              fectò nunquàm homini darem, niſi cum aliqua lege, vel vniuersè, vel quae ſimpliciter officio ſuo
                <expan abbr="">non</expan>
                <lb/>
              fungeretur: at in dormiente & in eo, quod laborat
                <foreign lang="grc">ἀτροφίᾳ</foreign>
              , ceſſat quidem munus cuiuſpiam </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>