3226ALHAZEN
iuuant ad ordinationem formarum rerum uiſibilium, niſi apud glacialem tantùm:
quoniam apud
membrum iſtud principium eſt ſenſus. Et declaratum eſt in primo tractatu etiam [15. 16. 18 n] quod
impoſsibile eſt, ut forma rei uiſæ ſit ordinata in ſuperficie uiſus cũ imagine rei uiſæ & paruitate rei
ſentientis, niſi per iſtas lineas. Iſtæ ergo lineæ non ſunt, niſi inſtrumentũ uiſus, per quas completur
comprehenſio rerum uiſarum ſecundum ſuum eſſe. Peruentus autem formarum ad ultimum ſen-
tiens, non indiget extenſione ſecundum rectitudinem iſtarum linearum.
membrum iſtud principium eſt ſenſus. Et declaratum eſt in primo tractatu etiam [15. 16. 18 n] quod
impoſsibile eſt, ut forma rei uiſæ ſit ordinata in ſuperficie uiſus cũ imagine rei uiſæ & paruitate rei
ſentientis, niſi per iſtas lineas. Iſtæ ergo lineæ non ſunt, niſi inſtrumentũ uiſus, per quas completur
comprehenſio rerum uiſarum ſecundum ſuum eſſe. Peruentus autem formarum ad ultimum ſen-
tiens, non indiget extenſione ſecundum rectitudinem iſtarum linearum.
4. Humor cryſtallin{us} lucem & colorem aliter recipit, quàm cæter a perſpicua corpora.
22 p 3. Idem 30 n 1.
22 p 3. Idem 30 n 1.
ET receptio formarum in membro ſentiente non eſt, ſicut receptio formarum in corporibus
diaphanis: quoniam membrũ ſentiens recipit iſtas formas, & ſentit eas, & pertranſeunt in eo
propter ſuam diaphanitatem & uirtutem ſenſibilem, quæ eſt in eo. Recipit ergo iſtas formas
ſecundum receptionem ſenſus. Corpora autem diaphana non recipiunt iſtas formas, niſi receptio-
ne, qua recipiunt ad reddendum, & non ſentiunt ipſas. Et cum receptio corporis ſentientis ab iſtis
formis non ſit ſicut receptio corporum diaphanorum, non ſentientium: extenſio formarum in cor-
pore ſentiente non debet eſſe ſecundum uerticationes, quas corpora diaphana exigũt. Viſus ergo
non eſt appropriatus receptioni formarum ex uerticationibus linearũ radialium tantùm: niſi quia
proprietas formarũ eſt, ut extendãtur in corporibus diaphanis ſuper omnes uerticationes rectas.
Et cum iſtæ formæ peruenerint ad membrum ſentiens ordinatæ, & comprehendantur à membro
ſentiente ordinatæ: nihil remanebit pòſt, indigẽs iſtarum uerticationibus. Pars ergo anterior tan-
tùm glacialis eſt appropriata receptioni formarum ex uerticationibus linearum radialium: poſte-
rior autẽ pars, quæ eſt humor uitreus: & uirtus recipiens, quæ eſt in illo corpore, nõ eſt appropriata
cum ſuo ſenſu iſtarum formarum, niſi ad cuſtodiendum eorum ordinationem tantùm.
diaphanis: quoniam membrũ ſentiens recipit iſtas formas, & ſentit eas, & pertranſeunt in eo
propter ſuam diaphanitatem & uirtutem ſenſibilem, quæ eſt in eo. Recipit ergo iſtas formas
ſecundum receptionem ſenſus. Corpora autem diaphana non recipiunt iſtas formas, niſi receptio-
ne, qua recipiunt ad reddendum, & non ſentiunt ipſas. Et cum receptio corporis ſentientis ab iſtis
formis non ſit ſicut receptio corporum diaphanorum, non ſentientium: extenſio formarum in cor-
pore ſentiente non debet eſſe ſecundum uerticationes, quas corpora diaphana exigũt. Viſus ergo
non eſt appropriatus receptioni formarum ex uerticationibus linearũ radialium tantùm: niſi quia
proprietas formarũ eſt, ut extendãtur in corporibus diaphanis ſuper omnes uerticationes rectas.
Et cum iſtæ formæ peruenerint ad membrum ſentiens ordinatæ, & comprehendantur à membro
ſentiente ordinatæ: nihil remanebit pòſt, indigẽs iſtarum uerticationibus. Pars ergo anterior tan-
tùm glacialis eſt appropriata receptioni formarum ex uerticationibus linearum radialium: poſte-
rior autẽ pars, quæ eſt humor uitreus: & uirtus recipiens, quæ eſt in illo corpore, nõ eſt appropriata
cum ſuo ſenſu iſtarum formarum, niſi ad cuſtodiendum eorum ordinationem tantùm.
5. Cryſtallin{us} & uitre{us} humores dißimiliter lucem & colorem recipiunt. 22 p 3.
ET cũ ita ſit, qualitas ergo receptionis uitrei à formis non eſt ſicut receptio corporis ſiue qua-
litas corporis anterioris glacialis: & uirtus recipiens, quæ eſt in uitreo, nõ eſt uirtus recipiẽs,
quæ eſt in parte anteriori. Et cum qualitas receptionis uitrei à formis, non ſit qualitas partis
anterioris glacialis: refractio ergo formarum apud ſuperficiem uitrei, non eſt niſi propter diuerſi-
tatem qualitatis receptionis ſenſus inter iſta duo corpora. Formæ ergo refringuntur apud uitreum
duabus de cauſsis: quarum altera eſt diuerſitas diaphanitatis duorum corporum: & altera diuerſi-
tas qualitatis receptionis ſenſus inter iſta duo corpora. Et ſi diaphanitas iſta duorum corporum eſ-
ſet conſimilis: eſſet forma extenſa in corpore uitreo ſecundum rectitudinem linearum radialium,
propter conſimilιtudinem diaphanitatis: & eſſet refracta propter diuerſitatem qualitatis ſenſus: &
ſic eſſet forma propter refractionem monſtruoſa, aut duæ formæ eſſent propter iſtã diſpoſitionem.
Et cum diuerſitas diaphanitatis affirmet refractionem, & diuerſitas qualitatis ſenſus affirmet illam
refractionem aut obliquationem: erit forma poſt refractionem una forma. Et propter hoc diuerſa-
tur diaphanitas corporis uitrei, & diaphanitas corporis anterioris glacialis. Formę ergo perueniũt
ad uitreum ordinatæ, ſecũdum ordinationem earum in ſuperficie uiſi: & recipit ipſas iſtud corpus,
& ſentit ipſas: deinde refringitur forma propter diuerſitatem diaphanitatis, & diuerſitatem ſenſus
iſtius corporis, & ſic peruenit forma ſecũdum diſpoſitionem ſuam: deinde extenditur iſte ſenſus,
& iſtæ formæ per hoc corpus, quouſq; perueniat iſte ſenſus, & iſtæ formæ ad ultimum ſentiens: &
erit extenſio ſenſus & extenſio formæ in corpore uitreo, & in corpore ſentiente extẽſo in concauo
nerui, ad ultimum ſentiens, ſicut extenſio ſenſus tactus & ſenſus doloris ad ultimum ſentiens: ſen-
ſus autem tactus & ſenſus doloris non extenduntur à membris, niſi in filis neruorum, & in ſpiritu
extenſo ſecundum iſta fila.
litas corporis anterioris glacialis: & uirtus recipiens, quæ eſt in uitreo, nõ eſt uirtus recipiẽs,
quæ eſt in parte anteriori. Et cum qualitas receptionis uitrei à formis, non ſit qualitas partis
anterioris glacialis: refractio ergo formarum apud ſuperficiem uitrei, non eſt niſi propter diuerſi-
tatem qualitatis receptionis ſenſus inter iſta duo corpora. Formæ ergo refringuntur apud uitreum
duabus de cauſsis: quarum altera eſt diuerſitas diaphanitatis duorum corporum: & altera diuerſi-
tas qualitatis receptionis ſenſus inter iſta duo corpora. Et ſi diaphanitas iſta duorum corporum eſ-
ſet conſimilis: eſſet forma extenſa in corpore uitreo ſecundum rectitudinem linearum radialium,
propter conſimilιtudinem diaphanitatis: & eſſet refracta propter diuerſitatem qualitatis ſenſus: &
ſic eſſet forma propter refractionem monſtruoſa, aut duæ formæ eſſent propter iſtã diſpoſitionem.
Et cum diuerſitas diaphanitatis affirmet refractionem, & diuerſitas qualitatis ſenſus affirmet illam
refractionem aut obliquationem: erit forma poſt refractionem una forma. Et propter hoc diuerſa-
tur diaphanitas corporis uitrei, & diaphanitas corporis anterioris glacialis. Formę ergo perueniũt
ad uitreum ordinatæ, ſecũdum ordinationem earum in ſuperficie uiſi: & recipit ipſas iſtud corpus,
& ſentit ipſas: deinde refringitur forma propter diuerſitatem diaphanitatis, & diuerſitatem ſenſus
iſtius corporis, & ſic peruenit forma ſecũdum diſpoſitionem ſuam: deinde extenditur iſte ſenſus,
& iſtæ formæ per hoc corpus, quouſq; perueniat iſte ſenſus, & iſtæ formæ ad ultimum ſentiens: &
erit extenſio ſenſus & extenſio formæ in corpore uitreo, & in corpore ſentiente extẽſo in concauo
nerui, ad ultimum ſentiens, ſicut extenſio ſenſus tactus & ſenſus doloris ad ultimum ſentiens: ſen-
ſus autem tactus & ſenſus doloris non extenduntur à membris, niſi in filis neruorum, & in ſpiritu
extenſo ſecundum iſta fila.
6. Humor uitre{us} & ſpirit{us} uiſibilis eadem ferè perſpicuitate præditi ſunt. 22 p 3.
ET formæ rerum uiſibilium quãdo peruenerint in corpus humoris uitrei, extendetur ſenſus
ab illo membro in corpus ſentiens, extenſum in concauo nerui continuati inter uiſum & an-
terius cerebri: & ſecundum extenſionem ſenſus, extenduntur formæ ordinatæ ſecundum
ſuam diſpoſitionem: quoniam corpus ſentiẽs naturaliter ſeruat ordinationem iſtarum formarum.
Et iſta ordinatio conſeruatur in corpore ſentiente: quoniam ordinatio partium corporis ſentien-
tis, recipientium partes formarum, & ordinatio uirtutis recipientis, quæ eſt in partibus corporis
recipientis, eſt in corpore uitrei, & in omni corpore ſubtili extenſo in cõcauo nerui, ordinatio con-
ſimilis. Et cum ita ſit, quãdo forma peruenit ad quodlibet punctum ſuperficiei uitrei, curret in uer-
ticatione continua, & non alterabitur eius ſitus in concauitate nerui, in quo extenditur corpus ſen
tiens: & erunt omnes uerticationes iſtæ, per quas currunt omnia puncta, quæ ſunt in forma, conſi-
milis ordinationis interſe: & erunt omnes iſtæ uerticationes gyrantes apud gyrationem nerui: &
erunt apud gyrationem ordinatæ ſecundum ſuam ordinationem ante gyrationem, & poſt, propter
qualitatem ſenſus iſtius corporis: & ſic perueniet forma ad neruum communem ſecundum ſuam
diſpoſitionem. Et non eſt poſsibile, ut ſit extenſio formarum uiſibilium uſq; ad ultimum ſentiens,
niſi ſecundum hunc modum: quoniam nõ eſt poſsibile, ut formæ perueniant ad neruum commu-
nem ſecundum ſuum eſſe, niſi ſit extenſio earum ſecundum hunc modum. Et cum formæ exten-
ab illo membro in corpus ſentiens, extenſum in concauo nerui continuati inter uiſum & an-
terius cerebri: & ſecundum extenſionem ſenſus, extenduntur formæ ordinatæ ſecundum
ſuam diſpoſitionem: quoniam corpus ſentiẽs naturaliter ſeruat ordinationem iſtarum formarum.
Et iſta ordinatio conſeruatur in corpore ſentiente: quoniam ordinatio partium corporis ſentien-
tis, recipientium partes formarum, & ordinatio uirtutis recipientis, quæ eſt in partibus corporis
recipientis, eſt in corpore uitrei, & in omni corpore ſubtili extenſo in cõcauo nerui, ordinatio con-
ſimilis. Et cum ita ſit, quãdo forma peruenit ad quodlibet punctum ſuperficiei uitrei, curret in uer-
ticatione continua, & non alterabitur eius ſitus in concauitate nerui, in quo extenditur corpus ſen
tiens: & erunt omnes uerticationes iſtæ, per quas currunt omnia puncta, quæ ſunt in forma, conſi-
milis ordinationis interſe: & erunt omnes iſtæ uerticationes gyrantes apud gyrationem nerui: &
erunt apud gyrationem ordinatæ ſecundum ſuam ordinationem ante gyrationem, & poſt, propter
qualitatem ſenſus iſtius corporis: & ſic perueniet forma ad neruum communem ſecundum ſuam
diſpoſitionem. Et non eſt poſsibile, ut ſit extenſio formarum uiſibilium uſq; ad ultimum ſentiens,
niſi ſecundum hunc modum: quoniam nõ eſt poſsibile, ut formæ perueniant ad neruum commu-
nem ſecundum ſuum eſſe, niſi ſit extenſio earum ſecundum hunc modum. Et cum formæ exten-