Buonamici, Francesco, De motu libri X

Table of figures

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="12"/>
              eius partis, quæ finis eſt totius motionis; ideò nominis notio reſoluetur in formam ſimpliciter.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg115"/>
                <lb/>
              Itaque cum cætera per formam ſignificentur, & vt reſpiciunt formam quæ item eſt finis, rectè
                <lb/>
              dicitur
                <expan abbr="vnumquodq.">vnumquodque</expan>
              à forma & fine ſuum nomen ſumere. </s>
              <s>Quapropter animal animam quę
                <lb/>
              forma eſt, præcipuè ſignificat. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Signo illud eſt, quòd non prius animal appellatur,
                <expan abbr="">quae</expan>
              acceſſe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg116"/>
                <lb/>
              rit anima, ſed embryon, aut ſemen. </s>
              <s>imò non ex forma ſimpliciter ducitur nomen, ſed vbi iam ex­
                <lb/>
              tirit actus ſecundus, id Ariſtotele docentes 5. de Gen. anim. </s>
              <s>Idem
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              in arte contingit, quan­
                <lb/>
              do non prius appellatur ſcamnum, quàm ipſi
                <expan abbr="extremã">extremam</expan>
                <expan abbr="manũ">manum</expan>
              artifex impoſuerit, ſed lignum,
                <lb/>
              proximè nomen ſignificat
                <expan abbr="cõpoſitum">compoſitum</expan>
              , & pari quidem ratione in natura & arte. </s>
              <s>Et rationi
                <expan abbr="cõ-ſentaneum">con­
                  <lb/>
                ſentaneum</expan>
              eſt ens (vtar
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              liberius hac voce, quàm politiores hactenus declinarunt, quia lege­
                <lb/>
              rim eam à C. Iulio Cæſare fuiſſe receptam) ens, inquàm, primùm ſignificare ſubſtantiam,
                <lb/>
              & inter ſubſtantiæ parteis ipſam formam, ob eam
                <expan abbr="cauſsã">cauſsam</expan>
              , quam nuper attulimus, quòd tum ve­
                <lb/>
                <expan abbr="quippiã">quippiam</expan>
              ſit non animal. </s>
              <s>aut equus, ſed ens ſimpliciter, vbi formam obtinuerit. </s>
              <s>
                <expan abbr="Conſimiliq́ue">Conſimilique</expan>
                <lb/>
              modo reliqua prædicamenta dicimus primùm notare formam, tum deinde compoſitum. </s>
              <s>poſ­
                <lb/>
              ſumus item nominationis huiuſce originem altius aliquantò repetere, vim prædicamentorum
                <lb/>
              ſpectantes: quippe quae duas habitudines præſeferant: alteram, qua ſubiecta reſpiciunt, in quo­
                <lb/>
              rum ratione inſunt: atque alteram, qua ſubſtantia concipitur. </s>
              <s>neque
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              ſola qualitas hac voce
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg117"/>
                <lb/>
              notatur, ſed ſubſtantia qualis: ſiquidem accidens ab Ariſtotele ponatur inſeparabile,
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              nec ens
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg118"/>
                <lb/>
              ſimpliciter, ſed ens aliquid, vel aliquo modo & velut aliud quid exiſtens, quia videlicet non ſit
                <lb/>
              albedo, ſed album quod eſt ſubſtantia. </s>
              <s>Vt igitur quantum & quale ſunt talia propter formam:
                <lb/>
                <expan abbr="ideòq́">ideòque</expan>
              . </s>
              <s>nomen ſignificat primo formam accidentis, deinde compoſitum in ſuo
                <expan abbr="quodq.">quodque</expan>
              genere
                <lb/>
              (conſtat enim ſingula prædicamenta ex poteſtate & actu proportione)
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              ſic etiam, vt entia
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg119"/>
                <lb/>
              quæ reſpiciunt
                <expan abbr="ſubſtantiã">ſubſtantiam</expan>
              , probabile eſt ita dici propter formam, quia ſic dicuntur propter ſub­
                <lb/>
              ſtantiam, hæc verò eſt ens propter formam. </s>
              <s>Ab eadem forma dicitur quoque compoſitum,
                <lb/>
              vt efficiens. (Nam compoſitum eſſe id quod efficit propriè, docebitur in progreſſu) ſi vniuo­
                <lb/>
              cum fuerit, vt pleraque eſſe ſolent, de quibus regulæ traduntur in methodis: tum quòd habet
                <lb/>
              in ſeipſo formam per quam agit, tum quia gratia formæ operatur, & efficiendo tribuit
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Materia quoque aſſecuta eſt appellationem
                <expan abbr="ſuã">ſuam</expan>
              à forma; quandoquidem talis poteſtate dicitur,
                <lb/>
              quale eſt actu
                <expan abbr="cõpoſitum">compoſitum</expan>
              , in quo ineſt forma, vt poteſtate
                <expan abbr="ſubſtãtia">ſubſtantia</expan>
              , poteſtate
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
              , & quale.
                <lb/>
              </s>
              <s>Atque hoc quidem in natura & arte commune eſt, licèt efficientis denominatio non
                <expan abbr="eodẽ">eodem</expan>
              ſem­
                <lb/>
              per modo procedat, vt mox apparebit. </s>
              <s>Etenim libet prius ordinis noſtri cauſſam reddere, ne vi­
                <lb/>
              deamur cum Ariſtotele pugnare. </s>
              <s>quandò nos materiam efficienti poſtpoſuimus & compoſito,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg120"/>
                <lb/>
                <expan abbr="ſimulq́">ſimulque</expan>
              . </s>
              <s>compoſitum cum efficiente collocauimus. </s>
              <s>Ariſtoteles autem proximè à forma poſuit
                <lb/>
              materiam, in extremo verò recenſuit efficiens. </s>
              <s>Atqui nos ordinem nominationis ſpectauimus
                <lb/>
              & efficiens cum compoſito numerauimus, vt partem eius. </s>
              <s>Ariſtoteles autem in phyſicis ordi­
                <lb/>
              nem principij reſpiciens, quia materia foret
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              , compoſito ipſam præpoſuit. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              in prima
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg121"/>
                <lb/>
              verò philoſophia motui ſubiecit efficiens,
                <emph type="sup"/>
              e
                <emph.end type="sup"/>
              quia cætera ad rei conſtitutionem pertinerent mul­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg122"/>
                <lb/>
              tò interius; efficiens externum eſſet, & à rei ſubſtantia remotum. </s>
              <s>Reſtat vnus motus qui com­
                <lb/>
              plectitur
                <expan abbr="ortũ">ortum</expan>
              & interitum
                <expan abbr="quẽ">quem</expan>
              item ab Ariſtotele demonſtratur
                <emph type="sup"/>
              f
                <emph.end type="sup"/>
              à fine in natura
                <expan abbr="nũcupationẽ">nuncupationem</expan>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg123"/>
                <lb/>
              ſumere. </s>
              <s>tametſi aliter in arte ac natura
                <expan abbr="quandoq.">quandoque</expan>
              contingat. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              g
                <emph.end type="sup"/>
              (neque enim id perpetuum pu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg124"/>
                <lb/>
              to, vt nonnulli, neque id in Ariſtotelici contextus explanatione neceſſarium,
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              id neceſſariò
                <lb/>
              monſtrant verba ipſius Ariſtotelis) ſiquidem in arte nominatio motus ab efficiente
                <expan abbr="nonnunq̃">nonnunquam</expan>
                <lb/>
              ſumatur; in natura non ab efficiente; ſed, vt reliqua, à fine. </s>
              <s>Verùm
                <expan abbr="vtcunq.">vtcunque</expan>
              ſe res habeat, cauſ­
                <lb/>
              ſam libet indagare, cur ab efficiente, non à fine motus in arte qui eſt effectio, nuncupetur, præci­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg125"/>
                <lb/>
              puè propter Auerroëm qui lib. 4. Collectaneorum rationem quandam reddit, ex nobiliore lo­
                <lb/>
              co, vt potè è 2. Phyſ. repetitam cui plurimum tribuit. </s>
              <s>Ea verò talis eſt. </s>
              <s>Motum ſumere no­
                <lb/>
              men ab eo, cum quo magis conuenit genere. </s>
              <s>Sed motus in arte cum genere efficientis conue­
                <lb/>
              nit magis. </s>
              <s>Et motus igitur in arte ſumit nomen ab efficiente. </s>
              <s>Nunc explicandum eſt, quem­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg126"/>
                <lb/>
              admodum effectio cum genere efficientis potius quàm materiæ, ſeu formæ conueniat: quandò
                <lb/>
              terminetur forma, & ab ea tanquam
                <expan abbr="cõplemento">complemento</expan>
              contineatur & materia fundetur, in
                <expan abbr="eaq́">eaque</expan>
              . </s>
              <s>per­
                <lb/>
              ducatur ad ſummum, ab efficiente verò ſegregetur. </s>
              <s>& videndum quid verba ſonent Auerrois.
                <lb/>
              </s>
              <s>Cauſſæ
                <expan abbr="cõplures">complures</expan>
              eius differentiæ ſolent afferri;
                <expan abbr="variiſq.">variiſque</expan>
              modis Auerrois verba capiuntur ab eius
                <lb/>
              patronis. </s>
              <s>etenim
                <expan abbr="quidã">quidam</expan>
              ait id ab Auerroë non fuiſſe verè aſſeueratum motus ab arte factos eſſe
                <lb/>
              ex eodem genere cum efficientibus, quo enim pacto medicatio & ædificatio ſunt eiuſdem gene­
                <lb/>
              ris cum medico & ædificatore? </s>
              <s>ſiquidem medicus & ædificator, ſeu medicina & ars ædificandi
                <lb/>
              ſint habitus: medicatio verò & ædificatio ſint paſsiones (& hîc etiam liceat ea voce vti, quam
                <lb/>
              M. Varro non eſt aſpernatus) vbi pro forma fluente ſumantur: intellige nunc formam fluen­
                <lb/>
              tem eam quæ ab imperfecto ad perfectum promouetur, vt albedinem ſecundi gradus quæ ad
                <lb/>
              quartum eſt deducenda. </s>
              <s>proptereà ſubiunxiſſe Auerroëm, aut ſaltem ita videri. </s>
              <s>Verùm eſto id.
                <lb/>
              </s>
              <s>At oportebat etiam reddere cauſſam, cur ita videretur. </s>
              <s>Itaque alij Diui Thomę explanationem </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>