Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001205">
                <pb pagenum="384" xlink:href="016/01/033.jpg"/>
              rum, quæ leui excipiuntur igne facilè perdiſ­
                <lb/>
              ces. </s>
              <s id="s.001206">Nam quæ vehementi igne indigent, om­
                <lb/>
              nes ſiccant vehementer, plerunque etiam
                <lb/>
              excalefaciunt.
                <arrow.to.target n="marg121"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001207">
                <margin.target id="marg121"/>
              An ſit poſſi­
                <lb/>
              bile facere
                <lb/>
              aquam quæ
                <lb/>
              in multa ſe­
                <lb/>
              cula vitam
                <lb/>
              proroget.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001208">Ergo hîc rurſus dubitatio alia oritur, an
                <lb/>
              aquam liceat facere temperatam, quam
                <lb/>
              quintam vocant eſſentiam? </s>
              <s id="s.001209">Erit autem hæc
                <lb/>
              ( vt docebo
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              æther, id eſt, ſubſtantia te­
                <lb/>
              nuiſſima mobilis, & quæ motu calorem
                <lb/>
              temperatum retinet, & tamen plurimum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001210">Hæc igitur vires omnes conſeruare poteſt,
                <lb/>
              & vitam producere. </s>
              <s id="s.001211">Nam cum tenuiſſima
                <lb/>
              ſit, miſcet ſe humido primo, penetrans ſo­
                <lb/>
              lida, ac excrementa ſeparat, quæ in illo
                <lb/>
              continentur. </s>
              <s id="s.001212">Qui verò calidi plurimum ha­
                <lb/>
              bet, eiicit impurum quicquid eſt, natura­
                <lb/>
              lémque ob id calorem inſtaurat. </s>
              <s id="s.001213">Nihil enim
                <lb/>
              aliud eſt ſenectus, quam naturalis caloris
                <lb/>
              imminutio: imminuitur verò, quia motus
                <lb/>
              prohibetur, vt de igne dixi: ſimilis eſt enim
                <lb/>
              huius ad illum ratio. </s>
              <s id="s.001214">Motus verò prohibe­
                <lb/>
              tur ob terræ ſubſtantiæ abundantiam: quo­
                <lb/>
              niam ſola terra plurimam habet materiam,
                <lb/>
              & motu omninò caret. </s>
              <s id="s.001215">Ergo aqua illa calo­
                <lb/>
              re cùm ſit temperato, nec cor vexabit, nec
                <lb/>
              iecori infeſta erit. </s>
              <s id="s.001216">Itaque ſola hæc, iſta quæ
                <lb/>
              diximus præſtare poteſt. </s>
              <s id="s.001217">Referunt in Bonic­
                <lb/>
              ca inſula, quæ ab Hiſpaniola orbis noui M.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001218">C C. paſſuum millibus diſtat, fontem in
                <lb/>
              vertice montis eſſe qui ſenes reſtituat, non
                <lb/>
              tamen canos mutet, nec tollat iam contra­
                <lb/>
              ctas rugas. </s>
              <s id="s.001219">Cuius rei præter perſeuerantem
                <lb/>
              famam, locuples teſtis Petrus Martyr An­
                <lb/>
              gerius Mediolanenſis, à ſecretis Regis olim
                <lb/>
              Hiſpaniarum, in ſuis decadibus orbis nuper
                <lb/>
              inuenti. </s>
              <s id="s.001220">Sed Ouiedus conſtanter negat. </s>
              <s id="s.001221">Nos
                <lb/>
              eſſe poſſe non dubitamus, eſſe haud fatemur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001222">Tum minus id credendum, quòd breui, &
                <lb/>
              paucis diebus id fieri dicunt. </s>
              <s id="s.001223">At homo an­
                <lb/>
              norum multitudine ſeneſcit, non igitur iu­
                <lb/>
              ueneſcere poteſt, niſi annorum ſpatio:
                <lb/>
              quamobrem id tentare atque experiri diffi­
                <lb/>
              cillimum. </s>
              <s id="s.001224">In ac̈re bono, aqua optima eſſe
                <lb/>
              debet: aër autem optimus (vt dixi) in mon­
                <lb/>
              tium iugis: ibi autem incommoda multa
                <lb/>
              hominibus, quare paucis vſu euenit vt à
                <lb/>
              natura auxilium hoc aſſequantur. </s>
              <s id="s.001225">Ergo vt
                <lb/>
              ad rem reuertar, ne tam longè petatur, cùm
                <lb/>
              ardens aqua diuturno circulationis motu te­
                <lb/>
              nuitatem retinens, caliditatem, acumén­
                <lb/>
              que ſaporis ác odoris exuerit, æther eſt. </s>
              <s id="s.001226">At­
                <lb/>
              tamen primùm fragrat. </s>
              <s id="s.001227">Eſt enim nil aliud
                <lb/>
              odor frangans, quam acutus, cum modera­
                <lb/>
              tus extiterit. </s>
              <s id="s.001228">Indicio eſt, quòd piper non
                <lb/>
              fragrat, nec zingiber, quia immodicè ſint
                <lb/>
              acuta, parua tamen quantitas benè olet. </s>
              <s id="s.001229">At
                <lb/>
              quæ bene olent contraria ratione, cinamo­
                <lb/>
              mum, amomum, crocus, garyophyli, li­
                <lb/>
              lia, moſchus; moderatè acuta ſunt: & ſi
                <lb/>
              plurimum ex his naribus ſuppoſueris, vt
                <lb/>
              piper, cerebrum feriunt, nec bene olere
                <lb/>
              videntur. </s>
              <s id="s.001230">Allia & cepæ, quòd humorem
                <lb/>
              habeant putredinis haud expertem, etſi acu­
                <lb/>
              ta ſint, tamen etiam quia moderata non
                <lb/>
              ſunt, fœtent. </s>
              <s id="s.001231">Igitur ardentem aquam, ſi
                <lb/>
              ad temperamentum redierit, tenuitate re­
                <lb/>
              tenta neceſſe eſt fragrantem fieri: & ſi fra­
                <lb/>
              grans fiat, neceſſe eſt viciſſim in æthera
                <lb/>
              eſſe conuerſam. </s>
              <s id="s.001232">Fit & quæ iuuentutem in­
                <lb/>
              ſtauret aqua cum tyri carne, fit & cum hel­
                <lb/>
              leboro, qualem apud patrem meum vidi:
                <lb/>
              ſed hæ diuexant corpora, & iuuentutis ima­
                <lb/>
              ginem fucatam redimunt, non præſtant iu­
                <lb/>
              uentutem. </s>
              <s id="s.001233">Æther verò veram præſtat, cùm
                <lb/>
              eam retineat diu quam habent, & exornet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001234">Sed nunquid ſemper? </s>
              <s id="s.001235">Non, ſed cùm non fue­
                <lb/>
              rit prohibens: prohibens autem materia
                <lb/>
              multa. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001236">Rurſus ne igne, qui calidiſſimus eſt, te­
                <arrow.to.target n="marg122"/>
                <lb/>
              nuior æther? </s>
              <s id="s.001237">Certè ſic, nam cœlo conti­
                <lb/>
              guus, ideóque leuiſſimus: impreſſam enim
                <lb/>
              ab aſtris caliditatem circulatione modera­
                <lb/>
              tur tenuitate retenta? </s>
              <s id="s.001238">atque eodem modo
                <lb/>
              hæc aqua calore ignis ad ſummam redacta
                <lb/>
              tenuitatem, motu ipſo refrigeratur, ac tem­
                <lb/>
              periem acquirit. </s>
              <s id="s.001239">Itaque & hæc, & æther,
                <lb/>
              medium quaſi ſunt inter mortalia, immor­
                <lb/>
              taliáque. </s>
              <s id="s.001240">Locum enim cùm habeat ac tem­
                <lb/>
              periem, tum ſubſtantiam cœlo proximam,
                <lb/>
              corrumpi nequit. </s>
              <s id="s.001241">Dum verò infrà impelli­
                <lb/>
              tur, refrigeratur, atque ſic poſt multa ſecu­
                <lb/>
              la corrumpitur. </s>
              <s id="s.001242">Itaque medium eſt quaſi
                <lb/>
              mortalis, ac immortalis, cuius generis Stoi­
                <lb/>
              ci animam humanam eſſe credunt. </s>
              <s id="s.001243">Sed quòd
                <lb/>
              hîc ex ardente aqua æther elaboratur, cùm
                <lb/>
              à calore attenuetur, à motu non cogatur,
                <lb/>
              non parum tenuius euadit. </s>
              <s id="s.001244">Itaque ſimili ra­
                <lb/>
              tione vtrunque afficitur. </s>
              <s id="s.001245">Sic verò quæcun­
                <lb/>
              que calore ignis permutantur, euidentem ca­
                <lb/>
              liditatem & ſiccitatem acquirunt: vt calx
                <lb/>
              & cinis. </s>
              <s id="s.001246">Sed differunt, quia in calce calor
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg123"/>
                <lb/>
              non finitur, in cinere iam exhauſtus fermè
                <lb/>
              totus eſt. </s>
              <s id="s.001247">Ob id qui eſcharotica componunt
                <lb/>
              ex calce & cinere medicamenta, à calce præ­
                <lb/>
              cipuè caliditatem quærunt, à cinere ſiccita­
                <lb/>
              tem. </s>
              <s id="s.001248">Sic qui aquam qua metalla ſeparantur,
                <lb/>
              educunt. </s>
              <s id="s.001249">Fit autem hoc modo: Halinitri
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg124"/>
                <lb/>
              partem vnam, liquidi aluminis, quod ro­
                <lb/>
              chæ vocant, partes tres, arenæ mediam,
                <lb/>
              ſiccata diligenter, & purgata igne diſtillan­
                <lb/>
              tur vitreis vaſis. </s>
              <s id="s.001250">Colligitur autem ſeorſum
                <lb/>
              quod priùs effluit, cùm crocea demum vi­
                <lb/>
              detur vaſis facies: actis ignibus alia ſucce­
                <lb/>
              dit, quæ priore excipitur plerunque: & ta­
                <lb/>
              men ſi aquam fontis excipias, adhuc adeò
                <lb/>
              acris eſt, vt nihilominus argentum diſſol­
                <lb/>
              uat, & ipſum ab auro ſeparet. </s>
              <s id="s.001251">Separatur
                <lb/>
              autem ſic: Aqua extractæ partem modicam
                <lb/>
              accipe, cui argenti puriſſimi pondus oboli,
                <lb/>
              id eſt, XII. granorum impone, ac impoſi­
                <lb/>
              tam cineribus tamdiu permitte, donec diſ­
                <lb/>
              ſoluatur argentum. </s>
              <s id="s.001252">Hæc purgamenta calci
                <lb/>
              tenui ſimilia in imum vaſis demittet, qui­
                <lb/>
              bus ſublatis quod reliquum eſt aquæ purio­
                <lb/>
              ris, toti aquæ à qua iam detraxeras addes,
                <lb/>
              quæ ſimili exemplo & ipſa purgamenta illis
                <lb/>
              ſimilia in imum demittet, quibus ſublatis
                <lb/>
              a quam totam puriſſimam, ac magis habe­
                <lb/>
              bis ad argentum ac cætera metalla, præter
                <lb/>
              aurum, diſſoluendum efficacem. </s>
              <s id="s.001253">Cùm verò
                <lb/>
              facilè euaneſcat, vaſe vitreo diligenter oc­
                <lb/>
              cluſa tenetur. </s>
              <s id="s.001254">Vires autem æſtimanti quan­
                <lb/>
              tas habeat, quæ excepta ( vt dixi ) aqua pu­
                <lb/>
              tei, etiam ſine igne in horis 24. argentum
                <lb/>
              in aquam redigat, modico autem cinerum
                <lb/>
              calore in duabus aut tribus horis, non eſt
                <lb/>
              qui miram vim vaporibus illis extremis, ac
                <lb/>
              aquæ in quam vertuntur, imò incredibi­
                <lb/>
              lem non tribuat. </s>
              <s id="s.001255">Eiuſdem generis eſt, quæ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg125"/>
                <lb/>
              fit ſalibus ammoniaco, nitróque, tum cal-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>