Buonamici, Francesco, De motu libri X
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="312"/>
              duo genera
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              , alterum earum quę perpetuæ ſunt, ſiue quae ſint opinione Ariſtotelis immortales,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg2039"/>
                <lb/>
              vt cęlum, ſiue
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              rerum eſſentiæ (ſunt
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              & rerum eſſentiæ materiatę & naturales) quæ defini­
                <lb/>
              tione explicantur, & his inſunt ſua ipſarum propria attributa quæ item ſunt æterna ſimpliciter,
                <lb/>
              & effecta æterna, vt ſpecies & quæ inſunt in ſpecie, quà ſpecies eſt: alterum verò rerum
                <expan abbr="caduca-rũ">caduca­
                  <lb/>
                rum</expan>
              quæ ortui & interitui ſubiacent quæ ſanè ſunt ſingulares; attamen in illis animus noſter vni­
                <lb/>
              uerſale fabricatur accipiens ſimpliciter, &
                <expan abbr="abſq.">abſque</expan>
              circunſcriptione
                <expan abbr="tẽporis">temporis</expan>
              id quod certis
                <expan abbr="ſtatiſq́">ſtatiſque</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>periodis effici ſolet, & de eo ratiocinans, quod ſupponit pro ſingularibus ſtruit rationeis vniuer­
                <lb/>
              ſaleis, inferioris
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
              ordinis, at nihilominus vniuerſales, quia tamen ſupponunt pro ſingulari­
                <lb/>
              bus, eorum attributa ſimpliciter aſſumit planè, ſed quæ ſingularium vires exprimant, vt fieri, &
                <lb/>
              menſes, & annos conſtitutionis, & partus:
                <expan abbr="itaq.">itaque</expan>
              & ordinem ſucceſsionis & ſequelę inter cauſſas
                <lb/>
              & effectus ſpeculatur, quæ omnia, ſicuti
                <expan abbr="ſupradictū">ſupradictum</expan>
              eſt, certis definiuntur temporibus, à certo ve­
                <lb/>
              rò tempore mentis ope abſtrahuntur. </s>
              <s>Reliquę ſcientię res illas contemplantur, quę ſunt prorſus
                <lb/>
              immobiles, ideò demonſtrationeis accipiunt æternas ſimpliciter, nec vlli conditioni temporis ad
                <lb/>
              dictas:
                <expan abbr="eodemq́">eodemque</expan>
              . </s>
              <s>modo phyſicę, dum tractat æterna. </s>
              <s>Proinde arbitror ego
                <expan abbr="partẽ">partem</expan>
              phyſicæ quæ
                <lb/>
              verſatur in tractatione
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              quæ ſunt obnoxiæ tempori,
                <expan abbr="ſecretã">ſecretam</expan>
              fuiſſe à
                <expan abbr="contẽplantibus">contemplantibus</expan>
              non ſanè,
                <lb/>
              quin & ea contemplatio ſit: quicquid
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              tractatur gratia veritatis, non vſus, eſt
                <expan abbr="cõtemplatio">contemplatio</expan>
              , ſed
                <lb/>
              quòd contemplatio ſit functio quæ ſuapte natura motum repudiat, &, vt ita dicam, factionem.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg2040"/>
                <lb/>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Hoc igitur nomine è
                <expan abbr="contemplátiũ">contemplátiuum</expan>
              numero expunctam fuiſſe phyſicen opinamur. </s>
              <s>Et ad ita cre­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg2041"/>
                <lb/>
                <expan abbr="dendũ">dendum</expan>
              me inducit, quae alibi diſtinguit Ariſtoteles
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              ea quæ natura fiunt, à mathematicis, ſeu ſint ma­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg2042"/>
                <lb/>
              thematica, ſiue genus
                <expan abbr="oẽ">omnem</expan>
              contemplationis, &
                <expan abbr="neceſſariũ">neceſſarium</expan>
              , aliter ſe habere docet in
                <foreign lang="grc">τοῖς φυσικοῖς</foreign>
              .i.
                <lb/>
              </s>
              <s>in rebus naturalibus atque in mathematis, vbi videtur potius habuiſſe rationem
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
                <expan abbr="tractanda-rũ">tractanda­
                  <lb/>
                rum</expan>
              ,
                <expan abbr="quãm">quamm</expan>
              ſcientiæ, quae ſi hę motui ſubiiciantur, ex rebus igitur quæ tractantur, non ex habitu & fi­
                <lb/>
              ne è contemplantium ordine dicimus eiectam fuiſſe
                <expan abbr="ſcientiã">ſcientiam</expan>
              naturalem. </s>
              <s>Ex huiuſmodi effectuum
                <lb/>
                <expan abbr="cauſſarumq́">cauſſarumque</expan>
              . </s>
              <s>conſecutione varietas demonſtrandi naſcitur,
                <expan abbr="ſiquidẽ">ſiquidem</expan>
              in contemplantib. & æternis
                <lb/>
              ſimpliciter ex eo quae res eſt ſimpliciter; etiam id
                <expan abbr="futurũ">futurum</expan>
              colligere poſſumus, & ex hoc futuro aliud
                <lb/>
              conſequens inferre, &
                <foreign lang="grc">εἰς αἴδιον συναρτὴσαι</foreign>
              .i. </s>
              <s>in
                <expan abbr="perpetuũ">perpetuum</expan>
              connectere, vt ſi triangulus æquilatus
                <lb/>
              eſt ſuper data linea, & ad datum
                <expan abbr="punctū">punctum</expan>
              datę rectæ lineæ æqualem
                <expan abbr="rectã">rectam</expan>
              lineam ponere licebit, &
                <lb/>
              ex hoc duabus datis rectis lineis inæqualibus de maiore æqualem minori
                <expan abbr="rectã">rectam</expan>
                <expan abbr="lineã">lineam</expan>
              detrahere.
                <lb/>
              </s>
              <s>At contra ſuccedet in phyſicis, & iis quæ ſubiacent mutationi: quandò ſi hoc eſt, quod eſt gene­
                <lb/>
              rationis
                <expan abbr="extremũ">extremum</expan>
              , & aliquid anteceſſerit huiuſmodi oportuerit; non contrà, ſi hoc exiſtit nunc,
                <lb/>
              quae conſequens neceſſariò ſit; ſæpe
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              accidunt impedimenta, quibus prohibetur, quominus etſi
                <lb/>
              hoc eſt aptum natum producere aliud, & ex illo hoc effici, ſuo tamen fine fruſtretur. </s>
              <s>Igitur ita
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg2043"/>
                <lb/>
              procedemus in phyſicis, à poſteriore conſtruendo, deſtruendo verò à prioribus
                <expan abbr="eodẽ">eodem</expan>
              modo, quo
                <lb/>
              procederemus in arte (idem
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              eſt in efficiendo naturæ progreſſus & artis) Si domus eſt, & fun­
                <lb/>
              damenta igitur, & contrà ſi non ſunt fundamenta, nec domus. </s>
              <s>Aliter in contemplantibus, hîc
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
                <lb/>
              ſi ſunt hypotheſes; ergo & concluſio: ac contrà ſi non concluſio, nec igitur hypotheſes, vt ſi ſunt
                <lb/>
              quinque & quinque, & decem igitur. </s>
              <s>Verùm ſi decem, non neceſſariò
                <expan abbr="quinq.">quinque</expan>
              & quinque; cùm
                <lb/>
              eſſe queant tria & ſeptem. </s>
              <s>At ſi non ſunt decem, nec quicquam ex illis eſſe poterit, & in his eſt
                <lb/>
              neceſsitas ſimpliciter. </s>
              <s>in phyſicis eſt ex hypotheſi, vt
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              , vbi infertur ex conſequente præcedens,
                <lb/>
              non aliter àc ex hypotheſi
                <expan abbr="neceſſariũ">neceſſarium</expan>
              poſsit effici: neque
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              oſſa ex quibus animal, conſtat facta
                <lb/>
              fuere neceſſariò, ſicuti
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              fundamenta ex
                <expan abbr="quib.">quibus</expan>
              extitit ædificium. </s>
              <s>Neque tamen in phyſicis ea
                <lb/>
              quæ mutantur,
                <expan abbr="oĩa">omnia</expan>
              ſunt huiuſmodi; quandoquidem illa quæ mutantur, aut rectà procedunt, aut
                <lb/>
              in
                <expan abbr="orbẽ">orbem</expan>
              , & ex his aliqua redeunt eadem ad
                <expan abbr="ſpeciẽ">ſpeciem</expan>
              , nonnulla ad numerum elementorum reditus
                <lb/>
              eſt anniuerſarius, ſed eadem redeunt ad
                <expan abbr="ſpeciẽ">ſpeciem</expan>
              ſolùm; ortus & occaſus ſyderum nobis eadem ſy­
                <lb/>
              dera referunt. </s>
              <s>Quod ſuprà docuimus, eorum eſt
                <expan abbr="propriũ">proprium</expan>
              quæ rectà
                <expan abbr="procedũt">procedunt</expan>
              , de allis alia ratio,
                <lb/>
              & planè nonmodò ex conſequente prius infertur, ſed conſequens ex priori, ſi pluuia, & nebulæ,
                <lb/>
              & ſi nebulæ, etiam pluuia: propterea reciprocatur,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              vel eadem ad numerum, vel ad ſpeciem.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg2044"/>
                <lb/>
              In illis certa ratio ex priore ad poſterius, & ex hoc ad idem: in his vniuersè res ſe habet conſimi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg2045"/>
                <lb/>
              liter; at cùm ſingula producantur, de ſpecie fiet
                <expan abbr="idẽ">idem</expan>
                <expan abbr="iudiciũ">iudicium</expan>
              , de ſingulis non item, propterea quae
                <lb/>
              & in ſingulorum productione poterit eſſe præſtò impedimentum,
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              valebit ſi nubes hæc fue­
                <lb/>
              rit, ergo & pluuia. </s>
              <s>verùm ſi pluuia, & nubes igitur: ac ſi non nubes, neque pluuia, ſicut ſequeba­
                <lb/>
              tur in iis quorum generatio rectà procedebat. </s>
              <s>Veruntamen, etſi varietas eſt rationum,
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              na­
                <lb/>
              turæ in his & concludendis & producendis, extat tamen inter eas ſimilitudo, quae vtroque modo
                <lb/>
              procedimus vt à principio, & primo ſecundùm
                <expan abbr="naturã">naturam</expan>
              ;
                <expan abbr="nanq.">nanque</expan>
              vbi argumentamur ab extremo, id
                <lb/>
              & in natura, & in ratiocinatione vim principij ſuſtinet: habet
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              rationem finis, is verò in ratione
                <lb/>
              quæ concluditur de rebus agendis, eſt
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              ſpeculationis & eſt
                <foreign lang="grc">λόγος</foreign>
              , ſeu ratio, ſiue ſpecies
                <lb/>
              quæ in mente agentis, aut alio
                <expan abbr="quodãmodo">quodammodo</expan>
              per naturam ineſt in agente ſine materia. </s>
              <s>
                <expan abbr="eademq́ue">eademque</expan>
                <lb/>
              in arte præcipua pars eſt eſſentiæ; in natura ſæpiſsimè conuenit cum ipſa forma,
                <expan abbr="ideoq́">ideoque</expan>
              . </s>
              <s>accipitur
                <lb/>
              in oratione explicante quid eſt; quapropter optimo iure
                <foreign lang="grc">λόγος</foreign>
              , & principium nuncupatur. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>