Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001255">
                <pb pagenum="385" xlink:href="016/01/034.jpg"/>
              chanto & alumine liquido, æquis partibus,
                <lb/>
              addita illis demum æruginis parte quarta:
                <lb/>
              hæc eadem arte facta, nec ipſis parcit la­
                <lb/>
              pidibus. </s>
              <s id="s.001256">Si tamen aliquid Oſtracitis lapi­
                <lb/>
              dis Smiridis vocati, quo gemmas expo­
                <lb/>
              liunt, addideris, copioſiorem aquam & me­
                <lb/>
              liorem habebis, quia non vritur. </s>
              <s id="s.001257">His igi­
                <lb/>
              tur experimento acceptis, videamus cur
                <lb/>
              aqua hæc adeò potens euadat: namque ma­
                <lb/>
              nifeſtum edocet experimentum, ſicciorem
                <lb/>
              partem vi ignis attenuatam, vim igneam ac
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg126"/>
                <lb/>
              erodentem ſuſcipere. </s>
              <s id="s.001258">Sed cur non ardet aqua
                <lb/>
              ſeparationis, vt ardens? </s>
              <s id="s.001259">quia ardens cali­
                <lb/>
              dior eſt ac tenuior, & etiam minus ſicca:
                <lb/>
              ideò ardere poteſt, & egregiè calefacere,
                <lb/>
              non tamen erodere. </s>
              <s id="s.001260">Illa verò erodere poteſt,
                <lb/>
              non ardere, parúmque calefacere. </s>
              <s id="s.001261">Simili
                <lb/>
              igitur ratione quod ex calchanto oleum vi
                <lb/>
              ignis excipitur, quum ſicciſſimam partem
                <lb/>
              in humorem vertat, acutiſſimum eſt, atque
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg127"/>
                <lb/>
              linguam vt ignis ferit. </s>
              <s id="s.001262">Conſtat igitur & hac
                <lb/>
              ratione aquam fieri poſſe, quæ lapidem veſi­
                <lb/>
              cæ per catheteram immiſſa, illicò confringet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001263">Nam cum duo ſint neceſſaria, & quod lapi­
                <lb/>
              dem atterat, & quòd veſicæ ſit innoxia, pri­
                <lb/>
              mùm præſtabit modus ac materia: nam ex­
                <lb/>
              tremos vapores è ſcorpionum cinere, vel
                <lb/>
              Macedonici petroſilij, vel tecolitho, aut
                <lb/>
              lapidibus cancrorum excipiemus: ſic enim
                <lb/>
              aqua fiet quæ etiam porphyritem commi­
                <lb/>
              nuat. </s>
              <s id="s.001264">Porrò innocentiam præſtat, ſi materia
                <lb/>
              ex qua aqua excipitur, omnis ſalſedinis ex­
                <lb/>
              pers fuerit. </s>
              <s id="s.001265">Non igitur è ſalis genere aliquo,
                <lb/>
              aut alumine, vel calchanto, aut vini fæce,
                <lb/>
              ſed ex aliquo eorum, quæ nuper retulimus
                <lb/>
              aquam excipere oportebit. </s>
              <s id="s.001266">Opus autem ſem­
                <lb/>
              per eſt diligenti experientia, in confirman­
                <lb/>
              da ſubtili ratione, vt ea quæ adeò ſubtiliter
                <lb/>
              explorauimus, ſecurè per experientiam con­
                <lb/>
              firmata, in vſum hominum poſſimus dedu­
                <lb/>
              cere. </s>
              <s id="s.001267">Equidem ſcio ſtercus columbinum ac
                <lb/>
              parietariam, vel illud hac arte in aquam
                <lb/>
              deductum, lapides veſicæ duriſſimos fran­
                <lb/>
              gere poſſe. </s>
              <s id="s.001268">Quodnam autem illud ſit, quòd
                <lb/>
              id facturum ſit, & abſque noxa, experien­
                <lb/>
              tia declarari oportet. </s>
              <s id="s.001269">Nam & hircinus ſan­
                <lb/>
              guis, & leporis pellis, & vitrum, multum
                <lb/>
              probantur ratione: ſed tamen nihil horum
                <lb/>
              forſitan ſeorſum, ſed ex his aliqua ſimul
                <lb/>
              iuncta, atque certa menſura. </s>
              <s id="s.001270">Metallicum
                <lb/>
              certè ſit tale oportet, aut ad metalli naturam
                <lb/>
              mutatum. </s>
              <s id="s.001271">Audiui quondam inuentam à quo­
                <lb/>
              dam Ianuenſe, ſed denuò amiſſam morte il­
                <lb/>
              lius, qui eam notam nemini facere vo­
                <lb/>
              luit. </s>
              <s id="s.001272">Hoc certum ſanè eſt, inueniri poſſe, at­
                <lb/>
              que hanc eſſe illius artem. </s>
              <s id="s.001273">Dubitatur autem
                <lb/>
              an tenuia magis acuta ſint, & an magis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg128"/>
                <lb/>
              erodant. </s>
              <s id="s.001274">Andreas Lacuna Segobienſis me­
                <lb/>
              dicus, medicamentum recitat Philippi Lu­
                <lb/>
              ſitani, quòd conſtat alumine, ærugine, au­
                <lb/>
              ripigmento, atque chalcitide, paribus por­
                <lb/>
              tionibus, quæ perfuſa aceto acerrimo per
                <lb/>
              dies octo, atque in ſole trita ac ſiccata, vt
                <lb/>
              diutiùs teruntur, perfunduntur, ſiccantur,
                <lb/>
              vtque ſol magis excalefacit, ita celerius car­
                <lb/>
              nes in collo veſicæ, & pudendo natas aufert,
                <lb/>
              atque minore cum dolore: ad hoc enim me­
                <lb/>
              dicamentum paratur. </s>
              <s id="s.001275">A ſole igitur, & ace­
                <lb/>
              to acri videntur, quæ craſſa ſunt commi­
                <lb/>
              nui, ab attritione autem in pollinem redigi.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001276">Quia verò minùs afficit dolore, id contin­
                <lb/>
              git, quia partes exuſtæ reſoluuntur. </s>
              <s id="s.001277">Videtur
                <lb/>
              igitur medicamentum fieri tenuius quanti­
                <lb/>
              tate, craſſius autem, & magis æquale ſub­
                <lb/>
              ſtantia. </s>
              <s id="s.001278">Hoc autem minùs mutat corpus ex
                <lb/>
              calefaciendo, aut ſiccando. </s>
              <s id="s.001279">Tenuiſſima igi­
                <lb/>
              tur tàm quantitate, quàm ſubſtantia cele­
                <lb/>
              riùs erodunt: ſed ſubſtantia moderata, minùs
                <lb/>
              afficiunt dolore. </s>
              <s id="s.001280">Craſſa igitur quantitate,
                <lb/>
              & tenuia ſubſtantia, dolorem inferunt, &
                <lb/>
              ſeriùs erodunt: ſubſtantia craſſa, & quanti­
                <lb/>
              tate, ſerò & ſine dolore: vt calx, & ſapo te­
                <lb/>
              ner, de quo aliàs dictum eſt: ſubtilia vtro­
                <lb/>
              que modo, celeriter, & magno cum dolo­
                <lb/>
              re. </s>
              <s id="s.001281">Craſſa ſubſtantia, & tenuia quantitate,
                <lb/>
              erodunt celeriter, & paruo cum dolore, atque
                <lb/>
              ea optima ſunt. </s>
              <s id="s.001282">Sed de his, quæ ad hominum
                <lb/>
              curationem pertinent, alio loco tracta­
                <lb/>
              bitur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001283">
                <margin.target id="marg122"/>
              Ignis an
                <lb/>
              æthere te­
                <lb/>
              nuior.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001284">
                <margin.target id="marg123"/>
              De differen­
                <lb/>
              tia calcis à
                <lb/>
              cinere.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001285">
                <margin.target id="marg124"/>
              Aqua quæ
                <lb/>
              aurum ab ar­
                <lb/>
              gento ſepa
                <lb/>
              rat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001286">
                <margin.target id="marg125"/>
              Aqua poten­
                <lb/>
              tiſſima.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001287">
                <margin.target id="marg126"/>
              Aquarum
                <lb/>
              ardentis &
                <lb/>
              ſeparationis
                <lb/>
              comparatio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001288">
                <margin.target id="marg127"/>
              Aqua quæ
                <lb/>
              veſicæ lapi­
                <lb/>
              dem poteſt
                <lb/>
              confringere.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001289">
                <margin.target id="marg128"/>
              Tenuia an
                <lb/>
              craſſa magis
                <lb/>
              erodant.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001290">Cæterùm vt ad rem redeam dubitatio
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg129"/>
                <lb/>
              emergit: Si magnus calor efficit has aquas,
                <lb/>
              ardentem puta ac ſeparationis, quomodo ta­
                <lb/>
              ctu frigidæ ſunt? </s>
              <s id="s.001291">aut ſi iam refrigeratæ
                <lb/>
              ſunt, cur metalla colliquant? </s>
              <s id="s.001292">vel ſi aliquid
                <lb/>
              remanſit caloris, cur vel ſine motu penitùs
                <lb/>
              non extinguitur? </s>
              <s id="s.001293">vel ſi motu iuuatur ali­
                <lb/>
              quo, cur materiam adeò paratam non accen­
                <lb/>
              dit? </s>
              <s id="s.001294">Horum autem nullum experientia do­
                <lb/>
              cet. </s>
              <s id="s.001295">Eadem verò ratio & in naturalibus mi­
                <lb/>
              ſtis eſt. </s>
              <s id="s.001296">Nam ſulphur facillimè accenditur,
                <lb/>
              & tamen per ſe friget. </s>
              <s id="s.001297">Piper exurit linguam,
                <lb/>
              & corpus vehementer, ſi edatur, accendit,
                <lb/>
              & tamen tactu frigidum eſt, & igni admo­
                <lb/>
              tum, vix ignem concipit. </s>
              <s id="s.001298">Decebat Philo­
                <lb/>
              ſophos hæc quærere, quæ ſenſu conſtant, &
                <lb/>
              quotidie tractamus, quæque cùm inuenta
                <lb/>
              fuerint, magnam vtilitatem afferunt, & non
                <lb/>
              his relictis, quæ præ manibus (vt dici ſolet)
                <lb/>
              habemus, nouas nouas nominibus excogita­
                <lb/>
              re quæſtiones, in quibus non minùs incertum
                <lb/>
              habeas, quid ſit de quo quæritur, quàm quo­
                <lb/>
              modo id quod quærimus, ſit determinan­
                <lb/>
              dum: deinde, etiamſi millies rectè, quod ta­
                <lb/>
              men vix vnquam accidit, quæſtio diſſolua­
                <lb/>
              tur, nihil humano generi afferat vtilitatis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001299">Cuius ſignum eſt manifeſtum, in tot ſecu­
                <lb/>
              lis hos egregios viros nihil vnquam ad vitæ
                <lb/>
              vſum inueniſſe, quòd falſis principiis inni­
                <lb/>
              tantur, & nugari ac obſtrepere ſolùm his
                <lb/>
              ſufficiat. </s>
              <s id="s.001300">Igitur ne illos repræhendendo eis
                <lb/>
              ſimilis euadam, quæſtionem hanc valdè ne­
                <lb/>
              ceſſariam diſſoluere aggrediar. </s>
              <s id="s.001301">Primùm igi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg130"/>
                <lb/>
              tur illud proponendum eſt, miſta ex ele­
                <lb/>
              mentis credi compoſita, quòd in miſtis ele­
                <lb/>
              mentorum qualitates ſint manifeſtæ, atque
                <lb/>
              ob id etiam tot elementa credita ſunt in eis
                <lb/>
              eſſe, quot combinationes qualitatum, non
                <lb/>
              concludente argumento. </s>
              <s id="s.001302">Aliud ſyncęrius
                <lb/>
              indicium eſt, quòd in quibuſdam terra, vt
                <lb/>
              in metallicis ac lapidibus in aliis aqua, ve­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg131"/>
                <lb/>
              luti in herbis, manifeſtè videantur. </s>
              <s id="s.001303">Illud
                <lb/>
              quoque ſupponendum, quod oculis vide­
                <lb/>
              mus, terram & aquam ſolas eſſe miſtorum
                <lb/>
              materias, & quod & Philoſophus quaſi di­
                <lb/>
              uinando dixit, calorem verò ipſum eſſe, qui
                <lb/>
              hæc miſcendo concoquat. </s>
              <s id="s.001304">Si igitur terrę plu­
                <lb/>
              rimùm & caloris
                <expan abbr="igneũ">igneum</expan>
              efficitur, vt in aquis
                <lb/>
              iam prædictis. </s>
              <s id="s.001305">Si cum plurima terra modicus
                <lb/>
              calor extiterit, terreum dicitur. </s>
              <s id="s.001306">Primi exem­
                <lb/>
              plum eſt piper, ſecundi lapides. </s>
              <s id="s.001307">Si aqua </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>