Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001423">
                <pb pagenum="388" xlink:href="016/01/037.jpg"/>
              generat, quid prohibet, ne in miſtis aërem
                <lb/>
              etiam eſſe ponamus? </s>
              <s id="s.001424">Nam vt frigida & ſic­
                <lb/>
              ca materia ibi eſt, non pura terra, & frigi­
                <lb/>
              da, & humida, non autem aqua: ſic cali­
                <lb/>
              da & humida materia illa aër dici poterit,
                <lb/>
              & calida ac ſicca ignis: atque ſic res hæc ad
                <lb/>
              opinionem Ariſtotelicorum denuò redibit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001425">Sed differentia non parua eſt. </s>
              <s id="s.001426">Primò, quia
                <lb/>
              aër ibi nullus eſt: fit enim aër à calido igneo
                <lb/>
              non naturali: quòd & ſi fiat, extruditur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001427">Palam eſt hoc, quòd homines, qui vali­
                <lb/>
              dum habent calorem naturalem, expertes
                <lb/>
              flatus ſunt: ſunt qui verò bile abundant &
                <lb/>
              calidi ſunt naturâ, modicum tamen ha­
                <lb/>
              bent naturalis caloris, flatu abundant.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001428">Deinde quòd aliud ſit dicere, ab initio ge­
                <lb/>
              nerationis quatuor elementa miſceri, aliud
                <lb/>
              quòd in miſtis poſtquam miſta ſunt, inue­
                <lb/>
              niantur partes his elementis conſimiles. </s>
              <s id="s.001429">Ac­
                <lb/>
              cedit, quòd pars illa, quæ igni ſimilis vide­
                <lb/>
              tur, huic noſtro ſimilis eſt, quod elemen­
                <lb/>
              tum nullum eſſe conſtat. </s>
              <s id="s.001430">Denique quod ma­
                <lb/>
              ius eſt, terreæ & aqueæ partes cùm ſeparan­
                <lb/>
              tur, non ſola qualitate, ſed etiam ſubſtan­
                <lb/>
              tiis terram & aquam referunt: igneæ autem
                <lb/>
              & aëreæ non ſubſtantiis, ſed ſola qualitate.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001431">Itaque, vt dictum antè fuit, terra, aqua, &
                <lb/>
              calorin humido cuncta generant, è quibus
                <lb/>
              tamen ſecundum ſimilitudinem qualitatum
                <lb/>
              quatuor ſubſtantiæ fieri videntur. </s>
              <s id="s.001432">Nam
                <expan abbr="quã-vis">quam­
                  <lb/>
                vis</expan>
              ( vt dixi ) aër naturâ ſit frigidiſſimus, in
                <lb/>
              miſtis tamen quatuor ſunt partes, ſubſtantia
                <lb/>
              & viribus differentes. </s>
              <s id="s.001433">Terra enim, quæ ca­
                <lb/>
              lore euicta non eſt, frigida & ſicca manens,
                <lb/>
              naturam, cùm ac ſubſtantiam, & nomen
                <lb/>
              priùs ei inditum retinet, tametſi minimè ter­
                <lb/>
              ra ſit. </s>
              <s id="s.001434">Pars autem eius: quæ à calore ſupe­
                <lb/>
              ratur, ſicca manens, euadit calidior, voca­
                <lb/>
              túrque ignis vel quia igni noſtro ſimilis ſe,
                <lb/>
              licet inferior viribus: vel quia de igne talem
                <lb/>
              veteres opinionem habuerint. </s>
              <s id="s.001435">Simili ratione
                <lb/>
              aqua, quam calor euincere nequiuit, aqua
                <lb/>
              vocatur, nec tamen aqua eſt. </s>
              <s id="s.001436">Pars autem,
                <lb/>
              quam calor ſuperauit, dicitur aër, quia ca­
                <lb/>
              lida eſt, & humida ſubſtantia: talem enim
                <lb/>
              aërem eſſe veteres exiſtimauerunt, quum
                <lb/>
              tamen ( vt dixi ) aër velut cætera omnia ele­
                <lb/>
              menta ſit frigidiſſimus. </s>
              <s id="s.001437">Atque hæc de miſto­
                <lb/>
              rum partibus quæſtio clara eſt. </s>
              <s id="s.001438">Alia huic
                <lb/>
              difficilior ſuccedit quæſtio. </s>
              <s id="s.001439">Nam ſi calor
                <lb/>
              putridus eſt in ſicco, quomodo generat? </s>
              <s id="s.001440">Po­
                <lb/>
              ſuimus enim ipſum igneæ naturæ, & tamen
                <lb/>
              animalia generare palàm eſt. </s>
              <s id="s.001441">Si autem in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg146"/>
                <lb/>
              humido, quomodo corrumpit? </s>
              <s id="s.001442">Verùm ob id
                <lb/>
              generat, quia à naturali ſubſtantia non dif­
                <lb/>
              fert. </s>
              <s id="s.001443">Etenim quum in humido ſitus ſit, natu­
                <lb/>
              ralis dicitur his, quibus conuenit: his au­
                <lb/>
              tem quibus eſt diſſimilis ac noxius, non na­
                <lb/>
              turalis ac putridus appellatur. </s>
              <s id="s.001444">Cùm enim ca­
                <lb/>
              ro corrumpitur, calor qui intus eſt carni
                <lb/>
              quidem putridus, vermi autem generando
                <lb/>
              naturalis eſſe videtur. </s>
              <s id="s.001445">Ob hoc igitur ca­
                <lb/>
              lor omnis putridus aliquid generat, & ali­
                <lb/>
              quid etiam corrumpit. </s>
              <s id="s.001446">Quia enim elemen­
                <lb/>
              ta omnia ( vt dixi ) frigidiſſima ſunt, ſuper­
                <lb/>
              ueniente calore neceſſariò agitantur atque
                <lb/>
              miſcentur, & aliquid generant, pro caloris
                <lb/>
              ac materiæ natura: humidum primò, inde fun­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg147"/>
                <lb/>
              gos, pòſt herbarum genera quædam, tum
                <lb/>
              vermes atque ſerpentes. </s>
              <s id="s.001447">Vnde animæ ſub­
                <lb/>
              ſtantia ipſa manifeſta eſt, quia calore quo­
                <lb/>
              dam cœleſti conſtat. </s>
              <s id="s.001448">Neque ergo putredo
                <lb/>
              vlla fit, quæ non ſit generatio. </s>
              <s id="s.001449">Et calor idem
                <lb/>
              ſemper hoc generat, illud corrumpit. </s>
              <s id="s.001450">Et
                <lb/>
              quum ex pomo homo nutritur, humanus
                <lb/>
              ille calor pomo quidem putridus eſt, homi­
                <lb/>
              ni autem naturalis. </s>
              <s id="s.001451">Dicitur tamen magis
                <lb/>
              naturalis is, qui eſt in ſemine, quia tranſ­
                <lb/>
              mutatio fit ad nobilius. </s>
              <s id="s.001452">Putridus autem vo­
                <lb/>
              catur, quum generantur animalia, quæ vi­
                <lb/>
              liora ſunt his, ex quibus generantur. </s>
              <s id="s.001453">Vt
                <lb/>
              igitur in ſemine actio omnis, niſi impedia­
                <lb/>
              tur, ad generationem eſt, ita etiam in pu­
                <lb/>
              trefactione: nam & illa opus naturæ fruſtra­
                <lb/>
              ri contingit. </s>
              <s id="s.001454">Omnis ergo calor ſimilis na­
                <lb/>
              turalis dicitur, & conſeruat: diſſimilis au­
                <lb/>
              tem putridus appellatur, & corrumpit. </s>
              <s id="s.001455">In
                <lb/>
              hypydem iis enim ouis calor gallinæ cor­
                <lb/>
              rumpit, & aliud generat, non pullum: quia
                <lb/>
              calor ille non eſt ei naturalis. </s>
              <s id="s.001456">In ouis au­
                <lb/>
              tem, quæ ſemine galli fœcunda facta ſunt,
                <lb/>
              naturalis fit, & pullos generat. </s>
              <s id="s.001457">Vnus igi­
                <lb/>
              tur, idémque calor & naturalis eſt, & pu­
                <lb/>
              trefaciens. </s>
              <s id="s.001458">Ergo ſi calor omnis, qui corrum­
                <lb/>
              pit quod iam eſt, putridus dicitur, etiam
                <lb/>
              qui in ſemine eſt, putridus meritò dici poteſt:
                <lb/>
              corrumpit enim ſemen plantæ vt plantam,
                <lb/>
              & aſini vt aſinum, & hominis vt hominem
                <lb/>
              generet. </s>
              <s id="s.001459">Quamobrem omnis calor generans,
                <lb/>
              putridus erit. </s>
              <s id="s.001460">Sed naturalis dicitur, cùm ſi­
                <lb/>
              mile generat his, à quibus deciditur, & no­
                <lb/>
              bilius ipſa materia. </s>
              <s id="s.001461">Sed omnis putridus ge­
                <lb/>
              nerat aliquid, & ideò naturalis eſt. </s>
              <s id="s.001462">Calor
                <lb/>
              igitur naturalis, & putridus ſolùm compa­
                <lb/>
              ratione differunt, re autem idem ſunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001463">Namque omnis calor cœleſtis generat, &
                <lb/>
              corrumpit, eſtque anima, vel animæ inſtru­
                <lb/>
              mentum, aut cauſa: inſtrumentum autem non
                <lb/>
              eſt, quia anima prior eſt: neque cauſa, manet
                <lb/>
              enim: ſed anima. </s>
              <s id="s.001464">Propter quod non malè di­
                <lb/>
              xit Anaxagoras, omnia eſſe miſta, atque ani­
                <lb/>
              mâ prædita. </s>
              <s id="s.001465">Nam quæcunque miſta ſunt, ge­
                <lb/>
              nerantur, & corrumpuntur: quod autem ge­
                <lb/>
              nerat, & corrumpit, calor eſt naturalis: calor
                <lb/>
              autem naturalis, aut anima, aut non ſine ani­
                <lb/>
              ma. </s>
              <s id="s.001466">Miſta igitur omnia calida, & calidum
                <lb/>
              omne viuit, aut ad vitam properat. </s>
              <s id="s.001467">Calor
                <lb/>
              enim ille cœleſtis nunquam ceſſat, donec
                <lb/>
              aliquid generauerit, & quod generat, iuxta
                <lb/>
              ſui potentiam, & magnitudinem generat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001468">Vnde in Ægypto cùm magnus ſit, anima­
                <lb/>
              lia etiam perfecta generat, vt lepores, & ca
                <lb/>
              preolos, abſque ſemine vllo Seminum au­
                <lb/>
              tem calores à coloribus putredinum diffe­
                <lb/>
              runt, quia materiam magis paratam habent.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001469">Ideò in ſeminis propagatione minùs fit fœ­
                <lb/>
              toris, quia minùs inutilis partis continetur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001470">Attamen dùm ex ſemine animalia generan­
                <lb/>
              tur, putredo magna fit, quam menſes indi­
                <lb/>
              cant, qui à partu fluunt fœtidi atque corru­
                <lb/>
              pti. </s>
              <s id="s.001471">Verùm calor, qui non generat, humido
                <lb/>
              caret proprio, ſed vel nimis mouetur, vel fa­
                <lb/>
              tiſcit, quia pingue humidum non eſt. </s>
              <s id="s.001472">Princi­
                <lb/>
              pia enim generationis calor cœleſtis, & ele­
                <lb/>
              mentorum humidum: ob hoc neque in gla­
                <lb/>
              cie, quoniam nullus calor, neque in arena
                <lb/>
              quicquam generatur, quia humido omni ca­
                <lb/>
              ret. </s>
              <s id="s.001473">Altera enim harum qualitatum agens,
                <lb/>
              altera patiens eſt: nam nulla alia qualitas (vt
                <lb/>
              dixi) inuenitur, ſed humidi priuatio ſiccitas, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>