Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001423">
                <pb pagenum="388" xlink:href="016/01/037.jpg"/>
              generat, quid prohibet, ne in miſtis aërem
                <lb/>
              etiam eſſe ponamus? </s>
              <s id="s.001424">Nam vt frigida & ſic­
                <lb/>
              ca materia ibi eſt, non pura terra, & frigi­
                <lb/>
              da, & humida, non autem aqua: ſic cali­
                <lb/>
              da & humida materia illa aër dici poterit,
                <lb/>
              & calida ac ſicca ignis: atque ſic res hæc ad
                <lb/>
              opinionem Ariſtotelicorum denuò redibit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001425">Sed differentia non parua eſt. </s>
              <s id="s.001426">Primò, quia
                <lb/>
              aër ibi nullus eſt: fit enim aër à calido igneo
                <lb/>
              non naturali: quòd & ſi fiat, extruditur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001427">Palam eſt hoc, quòd homines, qui vali­
                <lb/>
              dum habent calorem naturalem, expertes
                <lb/>
              flatus ſunt: ſunt qui verò bile abundant &
                <lb/>
              calidi ſunt naturâ, modicum tamen ha­
                <lb/>
              bent naturalis caloris, flatu abundant.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001428">Deinde quòd aliud ſit dicere, ab initio ge­
                <lb/>
              nerationis quatuor elementa miſceri, aliud
                <lb/>
              quòd in miſtis poſtquam miſta ſunt, inue­
                <lb/>
              niantur partes his elementis conſimiles. </s>
              <s id="s.001429">Ac­
                <lb/>
              cedit, quòd pars illa, quæ igni ſimilis vide­
                <lb/>
              tur, huic noſtro ſimilis eſt, quod elemen­
                <lb/>
              tum nullum eſſe conſtat. </s>
              <s id="s.001430">Denique quod ma­
                <lb/>
              ius eſt, terreæ & aqueæ partes cùm ſeparan­
                <lb/>
              tur, non ſola qualitate, ſed etiam ſubſtan­
                <lb/>
              tiis terram & aquam referunt: igneæ autem
                <lb/>
              & aëreæ non ſubſtantiis, ſed ſola qualitate.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001431">Itaque, vt dictum antè fuit, terra, aqua, &
                <lb/>
              calorin humido cuncta generant, è quibus
                <lb/>
              tamen ſecundum ſimilitudinem qualitatum
                <lb/>
              quatuor ſubſtantiæ fieri videntur. </s>
              <s id="s.001432">Nam
                <expan abbr="quã-vis">quam­
                  <lb/>
                vis</expan>
              ( vt dixi ) aër naturâ ſit frigidiſſimus, in
                <lb/>
              miſtis tamen quatuor ſunt partes, ſubſtantia
                <lb/>
              & viribus differentes. </s>
              <s id="s.001433">Terra enim, quæ ca­
                <lb/>
              lore euicta non eſt, frigida & ſicca manens,
                <lb/>
              naturam, cùm ac ſubſtantiam, & nomen
                <lb/>
              priùs ei inditum retinet, tametſi minimè ter­
                <lb/>
              ra ſit. </s>
              <s id="s.001434">Pars autem eius: quæ à calore ſupe­
                <lb/>
              ratur, ſicca manens, euadit calidior, voca­
                <lb/>
              túrque ignis vel quia igni noſtro ſimilis ſe,
                <lb/>
              licet inferior viribus: vel quia de igne talem
                <lb/>
              veteres opinionem habuerint. </s>
              <s id="s.001435">Simili ratione
                <lb/>
              aqua, quam calor euincere nequiuit, aqua
                <lb/>
              vocatur, nec tamen aqua eſt. </s>
              <s id="s.001436">Pars autem,
                <lb/>
              quam calor ſuperauit, dicitur aër, quia ca­
                <lb/>
              lida eſt, & humida ſubſtantia: talem enim
                <lb/>
              aërem eſſe veteres exiſtimauerunt, quum
                <lb/>
              tamen ( vt dixi ) aër velut cætera omnia ele­
                <lb/>
              menta ſit frigidiſſimus. </s>
              <s id="s.001437">Atque hæc de miſto­
                <lb/>
              rum partibus quæſtio clara eſt. </s>
              <s id="s.001438">Alia huic
                <lb/>
              difficilior ſuccedit quæſtio. </s>
              <s id="s.001439">Nam ſi calor
                <lb/>
              putridus eſt in ſicco, quomodo generat? </s>
              <s id="s.001440">Po­
                <lb/>
              ſuimus enim ipſum igneæ naturæ, & tamen
                <lb/>
              animalia generare palàm eſt. </s>
              <s id="s.001441">Si autem in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg146"/>
                <lb/>
              humido, quomodo corrumpit? </s>
              <s id="s.001442">Verùm ob id
                <lb/>
              generat, quia à naturali ſubſtantia non dif­
                <lb/>
              fert. </s>
              <s id="s.001443">Etenim quum in humido ſitus ſit, natu­
                <lb/>
              ralis dicitur his, quibus conuenit: his au­
                <lb/>
              tem quibus eſt diſſimilis ac noxius, non na­
                <lb/>
              turalis ac putridus appellatur. </s>
              <s id="s.001444">Cùm enim ca­
                <lb/>
              ro corrumpitur, calor qui intus eſt carni
                <lb/>
              quidem putridus, vermi autem generando
                <lb/>
              naturalis eſſe videtur. </s>
              <s id="s.001445">Ob hoc igitur ca­
                <lb/>
              lor omnis putridus aliquid generat, & ali­
                <lb/>
              quid etiam corrumpit. </s>
              <s id="s.001446">Quia enim elemen­
                <lb/>
              ta omnia ( vt dixi ) frigidiſſima ſunt, ſuper­
                <lb/>
              ueniente calore neceſſariò agitantur atque
                <lb/>
              miſcentur, & aliquid generant, pro caloris
                <lb/>
              ac materiæ natura: humidum primò, inde fun­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg147"/>
                <lb/>
              gos, pòſt herbarum genera quædam, tum
                <lb/>
              vermes atque ſerpentes. </s>
              <s id="s.001447">Vnde animæ ſub­
                <lb/>
              ſtantia ipſa manifeſta eſt, quia calore quo­
                <lb/>
              dam cœleſti conſtat. </s>
              <s id="s.001448">Neque ergo putredo
                <lb/>
              vlla fit, quæ non ſit generatio. </s>
              <s id="s.001449">Et calor idem
                <lb/>
              ſemper hoc generat, illud corrumpit. </s>
              <s id="s.001450">Et
                <lb/>
              quum ex pomo homo nutritur, humanus
                <lb/>
              ille calor pomo quidem putridus eſt, homi­
                <lb/>
              ni autem naturalis. </s>
              <s id="s.001451">Dicitur tamen magis
                <lb/>
              naturalis is, qui eſt in ſemine, quia tranſ­
                <lb/>
              mutatio fit ad nobilius. </s>
              <s id="s.001452">Putridus autem vo­
                <lb/>
              catur, quum generantur animalia, quæ vi­
                <lb/>
              liora ſunt his, ex quibus generantur. </s>
              <s id="s.001453">Vt
                <lb/>
              igitur in ſemine actio omnis, niſi impedia­
                <lb/>
              tur, ad generationem eſt, ita etiam in pu­
                <lb/>
              trefactione: nam & illa opus naturæ fruſtra­
                <lb/>
              ri contingit. </s>
              <s id="s.001454">Omnis ergo calor ſimilis na­
                <lb/>
              turalis dicitur, & conſeruat: diſſimilis au­
                <lb/>
              tem putridus appellatur, & corrumpit. </s>
              <s id="s.001455">In
                <lb/>
              hypydem iis enim ouis calor gallinæ cor­
                <lb/>
              rumpit, & aliud generat, non pullum: quia
                <lb/>
              calor ille non eſt ei naturalis. </s>
              <s id="s.001456">In ouis au­
                <lb/>
              tem, quæ ſemine galli fœcunda facta ſunt,
                <lb/>
              naturalis fit, & pullos generat. </s>
              <s id="s.001457">Vnus igi­
                <lb/>
              tur, idémque calor & naturalis eſt, & pu­
                <lb/>
              trefaciens. </s>
              <s id="s.001458">Ergo ſi calor omnis, qui corrum­
                <lb/>
              pit quod iam eſt, putridus dicitur, etiam
                <lb/>
              qui in ſemine eſt, putridus meritò dici poteſt:
                <lb/>
              corrumpit enim ſemen plantæ vt plantam,
                <lb/>
              & aſini vt aſinum, & hominis vt hominem
                <lb/>
              generet. </s>
              <s id="s.001459">Quamobrem omnis calor generans,
                <lb/>
              putridus erit. </s>
              <s id="s.001460">Sed naturalis dicitur, cùm ſi­
                <lb/>
              mile generat his, à quibus deciditur, & no­
                <lb/>
              bilius ipſa materia. </s>
              <s id="s.001461">Sed omnis putridus ge­
                <lb/>
              nerat aliquid, & ideò naturalis eſt. </s>
              <s id="s.001462">Calor
                <lb/>
              igitur naturalis, & putridus ſolùm compa­
                <lb/>
              ratione differunt, re autem idem ſunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001463">Namque omnis calor cœleſtis generat, &
                <lb/>
              corrumpit, eſtque anima, vel animæ inſtru­
                <lb/>
              mentum, aut cauſa: inſtrumentum autem non
                <lb/>
              eſt, quia anima prior eſt: neque cauſa, manet
                <lb/>
              enim: ſed anima. </s>
              <s id="s.001464">Propter quod non malè di­
                <lb/>
              xit Anaxagoras, omnia eſſe miſta, atque ani­
                <lb/>
              mâ prædita. </s>
              <s id="s.001465">Nam quæcunque miſta ſunt, ge­
                <lb/>
              nerantur, & corrumpuntur: quod autem ge­
                <lb/>
              nerat, & corrumpit, calor eſt naturalis: calor
                <lb/>
              autem naturalis, aut anima, aut non ſine ani­
                <lb/>
              ma. </s>
              <s id="s.001466">Miſta igitur omnia calida, & calidum
                <lb/>
              omne viuit, aut ad vitam properat. </s>
              <s id="s.001467">Calor
                <lb/>
              enim ille cœleſtis nunquam ceſſat, donec
                <lb/>
              aliquid generauerit, & quod generat, iuxta
                <lb/>
              ſui potentiam, & magnitudinem generat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001468">Vnde in Ægypto cùm magnus ſit, anima­
                <lb/>
              lia etiam perfecta generat, vt lepores, & ca
                <lb/>
              preolos, abſque ſemine vllo Seminum au­
                <lb/>
              tem calores à coloribus putredinum diffe­
                <lb/>
              runt, quia materiam magis paratam habent.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001469">Ideò in ſeminis propagatione minùs fit fœ­
                <lb/>
              toris, quia minùs inutilis partis continetur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001470">Attamen dùm ex ſemine animalia generan­
                <lb/>
              tur, putredo magna fit, quam menſes indi­
                <lb/>
              cant, qui à partu fluunt fœtidi atque corru­
                <lb/>
              pti. </s>
              <s id="s.001471">Verùm calor, qui non generat, humido
                <lb/>
              caret proprio, ſed vel nimis mouetur, vel fa­
                <lb/>
              tiſcit, quia pingue humidum non eſt. </s>
              <s id="s.001472">Princi­
                <lb/>
              pia enim generationis calor cœleſtis, & ele­
                <lb/>
              mentorum humidum: ob hoc neque in gla­
                <lb/>
              cie, quoniam nullus calor, neque in arena
                <lb/>
              quicquam generatur, quia humido omni ca­
                <lb/>
              ret. </s>
              <s id="s.001473">Altera enim harum qualitatum agens,
                <lb/>
              altera patiens eſt: nam nulla alia qualitas (vt
                <lb/>
              dixi) inuenitur, ſed humidi priuatio ſiccitas, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>