38785LIBER TERTIVS.
THEOREMATA.
1. Viſibili lucem actu non participante: ipſum impoßibile eſt uideri. Alhazen 39 n 1.
Quæ enim, ut ſuppoſitum eſt, per ſe ſunt uiſibilia:
ſunt lux & color:
lux autẽ non eſt uiſibilis, præ-
terquam ex ſeipſa: & etiam lux cum ſit hypoſtaſis colorum, non eſt poſsibile colores uideri ſine lu-
ce: forma enim coloris eſt forma debilior, quàm ſit forma lucis: cum color ſit quædam lux incorpo-
rata corporibus mixtis. Viſus ergo nõ recipit formam coloris rei uiſæ, niſi ex luce admixta cum for-
ma coloris: & propter hoc alterantur colores multarum rerum apud uiſum per alterationem lucis
orientis ſuper ipſas: & ſi color, qui eſt per ſe uiſibilis, non eſt motiuus ipſius uiſus, niſi ſecundum a-
ctum lucidi: patet, quòd omni uiſibili actu lucem non participante ipſum impoſsibile eſt uideri. Pa-
tet ergo propoſitum.
terquam ex ſeipſa: & etiam lux cum ſit hypoſtaſis colorum, non eſt poſsibile colores uideri ſine lu-
ce: forma enim coloris eſt forma debilior, quàm ſit forma lucis: cum color ſit quædam lux incorpo-
rata corporibus mixtis. Viſus ergo nõ recipit formam coloris rei uiſæ, niſi ex luce admixta cum for-
ma coloris: & propter hoc alterantur colores multarum rerum apud uiſum per alterationem lucis
orientis ſuper ipſas: & ſi color, qui eſt per ſe uiſibilis, non eſt motiuus ipſius uiſus, niſi ſecundum a-
ctum lucidi: patet, quòd omni uiſibili actu lucem non participante ipſum impoſsibile eſt uideri. Pa-
tet ergo propoſitum.
2. Inter quodlibet punctum ſuperficiei rei uiſibilis, & aliquod punctũ ſuperficiei uiſ{us} pro-
duci poſſe rect{as} line{as} eſt neceſſe, ut res actu uideatur. Ex quo patet, ſolùm in oppoſitione rei ui-
ſæ ad uiſum fieri uiſionem. Alhazen 21 n 1.
duci poſſe rect{as} line{as} eſt neceſſe, ut res actu uideatur. Ex quo patet, ſolùm in oppoſitione rei ui-
ſæ ad uiſum fieri uiſionem. Alhazen 21 n 1.
Viſio enim ſiue fiat ex eo, quòd radij egrediuntur à uiſu ſuper puncta rei uiſæ, ſiue ex hoc, quòd
formę punctorum rei uiſę per lineas radiales perueniunt ad ſuperficiẽ organi uiſiui: ſemper neceſſe
eſt inter quodlibet punctum ſuperficiei rei uiſibilis, & aliquod punctum ſuperficiei uiſus produci
poſſe lineas rectas, ut res uideantur actu. Vnde cum hæ lineę ſecundũ quemcunq; propoſitũ modũ
produci poſſunt, fit uiſio: niſi fortè propter alterius impedimenti reſiſtentiã uiſus fuerit impeditus.
Cum itaq; uiſus fuerit oppoſitus rei uiſæ, uidebit ipſam: & cũ aufertur ab eius oppoſitione, non ſen
tiet ipſam, & cũ reuertetur ad oppoſitionẽ, reuertetur ſenſus: quoniã ab alijs partibus ꝗ̃ ab oppoſitis
directè non poteſt linea produci à punctis uiſibiliũ ad puncta ſuperficiei uiſus. Patet ergo ꝓpoſitũ.
formę punctorum rei uiſę per lineas radiales perueniunt ad ſuperficiẽ organi uiſiui: ſemper neceſſe
eſt inter quodlibet punctum ſuperficiei rei uiſibilis, & aliquod punctum ſuperficiei uiſus produci
poſſe lineas rectas, ut res uideantur actu. Vnde cum hæ lineę ſecundũ quemcunq; propoſitũ modũ
produci poſſunt, fit uiſio: niſi fortè propter alterius impedimenti reſiſtentiã uiſus fuerit impeditus.
Cum itaq; uiſus fuerit oppoſitus rei uiſæ, uidebit ipſam: & cũ aufertur ab eius oppoſitione, non ſen
tiet ipſam, & cũ reuertetur ad oppoſitionẽ, reuertetur ſenſus: quoniã ab alijs partibus ꝗ̃ ab oppoſitis
directè non poteſt linea produci à punctis uiſibiliũ ad puncta ſuperficiei uiſus. Patet ergo ꝓpoſitũ.
3. Organum uirtutis uiſiuæ neceſſe eſt ſphæricum eſſe. Alhazen 35 n 1.
Si enim non ſit ſphæricum:
dico, quòd non impeditur uiſio, utpote ſi ſit ſuperficiei planæ:
tunc e-
nim nõ uidebit uno aſpectu, niſi ſibi ęquale. Siue enim radij egrediantur à uiſu ſuper rem uiſam, ſiue
formæ punctorum rei uiſæ per lineas radiales perueniant ad ſuperficiem organi uiſiui: patet, quòd
ſemper perpendiculares ſunt breuiores per 21 t 1 huius: unde res magis approximat uiſui ſecundum
illas, quoniam res uiſa directè ſecundum ipſas perpendiculares uidetur, nõ per aliquas lineas obli-
quas, quæ refringantur: quia ut patet per 48 t 2 huius, in corporibus planis nõ poteſt fieri refractio
formarum ad aliquod punctum unum: eò quòd in talibus nullus punctus eſt omnibus communis.
Sola ergo illa ab organo uiſiuo ſuperficiei planæ uideri poſſunt, quæ ſine refractione directè perue-
niunt ad ipſum: hæc autẽ ſunt ſecundum perpendiculares lineas peruenientia ad uiſum. Sit itaq; ſu
perficies plana uiſus, in qua ſit linea a b: & ſit in ſuperficie plana alicuius rei uiſę æquidiſtantis uiſui,
& lineæ a b, linea recta, quę c d e: & à pũcto c du
433[Figure 433]a b c d e catur perpẽdicularis ſuper ſuperficiẽ uiſus per
11 p 11, quæ incidat in punctũ a, & ſit c a: & à pun
cto d ducatur ſimiliter ſuք ſuperficiẽ uiſus per-
pendicularis, quæ ſit d b. Cum itaq; lineæ a c &
b d ſint æquidiſtãtes & ęquales per 25 t 1 huius:
ergo per 33 p 1 linea a b æqualis erit lineæ c d. Et
quoniã linea a b æqualis eſt lineæ c d, ſed linea
c d e eſt maior quàm linea c d: ergo nõ uidetur
ſimul tota linea c d e: ꝗ a in hac diſpoſitione non
poteſt res uiſa excedere quantitatẽ ſuperficiei
uiſus. Et quoniã hoc eſt falſum & contra ſuppo-
ſitionem, quæ patet ſenſui: quoniam poſsibile eſt rem maiorem ipſo oculo uideri: palàm, quia non
eſt poſsibile, ut ſuperficies organi uiſiui ſit plana: ſed neq; alterius figuræ quàm ſphæricæ: quia ſem
per accident impoſsibilia inæqualitatis uiſionis. Neceſſariò ergo erit ſphærica ſuperficies organi ui
ſiui, in cuius centro fiat cõcurſus linearum radialium ex longè maiori magnitudine quàm ſit ipſum
organum uiſiuum. Patet ergo propoſitum.
nim nõ uidebit uno aſpectu, niſi ſibi ęquale. Siue enim radij egrediantur à uiſu ſuper rem uiſam, ſiue
formæ punctorum rei uiſæ per lineas radiales perueniant ad ſuperficiem organi uiſiui: patet, quòd
ſemper perpendiculares ſunt breuiores per 21 t 1 huius: unde res magis approximat uiſui ſecundum
illas, quoniam res uiſa directè ſecundum ipſas perpendiculares uidetur, nõ per aliquas lineas obli-
quas, quæ refringantur: quia ut patet per 48 t 2 huius, in corporibus planis nõ poteſt fieri refractio
formarum ad aliquod punctum unum: eò quòd in talibus nullus punctus eſt omnibus communis.
Sola ergo illa ab organo uiſiuo ſuperficiei planæ uideri poſſunt, quæ ſine refractione directè perue-
niunt ad ipſum: hæc autẽ ſunt ſecundum perpendiculares lineas peruenientia ad uiſum. Sit itaq; ſu
perficies plana uiſus, in qua ſit linea a b: & ſit in ſuperficie plana alicuius rei uiſę æquidiſtantis uiſui,
& lineæ a b, linea recta, quę c d e: & à pũcto c du
433[Figure 433]a b c d e catur perpẽdicularis ſuper ſuperficiẽ uiſus per
11 p 11, quæ incidat in punctũ a, & ſit c a: & à pun
cto d ducatur ſimiliter ſuք ſuperficiẽ uiſus per-
pendicularis, quæ ſit d b. Cum itaq; lineæ a c &
b d ſint æquidiſtãtes & ęquales per 25 t 1 huius:
ergo per 33 p 1 linea a b æqualis erit lineæ c d. Et
quoniã linea a b æqualis eſt lineæ c d, ſed linea
c d e eſt maior quàm linea c d: ergo nõ uidetur
ſimul tota linea c d e: ꝗ a in hac diſpoſitione non
poteſt res uiſa excedere quantitatẽ ſuperficiei
uiſus. Et quoniã hoc eſt falſum & contra ſuppo-
ſitionem, quæ patet ſenſui: quoniam poſsibile eſt rem maiorem ipſo oculo uideri: palàm, quia non
eſt poſsibile, ut ſuperficies organi uiſiui ſit plana: ſed neq; alterius figuræ quàm ſphæricæ: quia ſem
per accident impoſsibilia inæqualitatis uiſionis. Neceſſariò ergo erit ſphærica ſuperficies organi ui
ſiui, in cuius centro fiat cõcurſus linearum radialium ex longè maiori magnitudine quàm ſit ipſum
organum uiſiuum. Patet ergo propoſitum.
4. Ocul{us} eſt organum uirtutis uiſiuæ ſphæricum, ex trib{us} humorib{us} & quatuor tunicis à
ſubstantia cerebri prodeuntib{us} ſphæricè ſe interſecantib{us} compoſitum. Alhazen 4 n 1.
ſubstantia cerebri prodeuntib{us} ſphæricè ſe interſecantib{us} compoſitum. Alhazen 4 n 1.
Quomodo ſit oculus uirtutis uiſiuę organum, negotio alterius partis philoſophiæ relinquimus:
quòd aũt ſit ſphæricus, neceſſariũ eſt per præcedentẽ propoſitionẽ: & etiã ex eo, quòd eſt naturę a-
queæ, cuius proprietas eſt ſemper rotundari, ut alibi eſt declaratũ. Quòd aũt ſit oculus ex tribus hu
moribus & quatuor tunicis cõpoſitus, diligens anatomizantiũ cura edocuit. Primus itaq; humorũ
iſtorũ dicitur cryſtallinus uel glacialis, qui propriè eſt organũ uirtutis uiſiuæ, & eſt in medio oculi
ſitus: eſtq́; ſphæra parua, alba, humida, humiditatis receptibilis formarũ uiſibiliũ, in qua eſt diapha-
nitas nõ intenſa ualde, cũ ſit in ea aliqua ſpiſsitudo: unde diaphanitas eius aſsimilatur diaphanitati
cryſtalli uel glaciei: & ob hoc dicitur humor cryſtallinus uel glacialis. Quia uerò eius humoris dia-
phanitas mutatur in ſui parte poſteriori uerſus cerebrũ, à qua parte totus oculus recipit nutrimẽtũ,
quod anteꝗ̃ perfectè uniatur humori cryſtallino (qui principaliter intenditur nutriri) nondũ plenè
in formis ſubſtantialibus & accidentalibus eidẽ aſsimilatũ, neceſſariò eſt alterius diaphanitatis ab
quòd aũt ſit ſphæricus, neceſſariũ eſt per præcedentẽ propoſitionẽ: & etiã ex eo, quòd eſt naturę a-
queæ, cuius proprietas eſt ſemper rotundari, ut alibi eſt declaratũ. Quòd aũt ſit oculus ex tribus hu
moribus & quatuor tunicis cõpoſitus, diligens anatomizantiũ cura edocuit. Primus itaq; humorũ
iſtorũ dicitur cryſtallinus uel glacialis, qui propriè eſt organũ uirtutis uiſiuæ, & eſt in medio oculi
ſitus: eſtq́; ſphæra parua, alba, humida, humiditatis receptibilis formarũ uiſibiliũ, in qua eſt diapha-
nitas nõ intenſa ualde, cũ ſit in ea aliqua ſpiſsitudo: unde diaphanitas eius aſsimilatur diaphanitati
cryſtalli uel glaciei: & ob hoc dicitur humor cryſtallinus uel glacialis. Quia uerò eius humoris dia-
phanitas mutatur in ſui parte poſteriori uerſus cerebrũ, à qua parte totus oculus recipit nutrimẽtũ,
quod anteꝗ̃ perfectè uniatur humori cryſtallino (qui principaliter intenditur nutriri) nondũ plenè
in formis ſubſtantialibus & accidentalibus eidẽ aſsimilatũ, neceſſariò eſt alterius diaphanitatis ab