Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001522">
                <pb pagenum="390" xlink:href="016/01/039.jpg"/>
              aquea parte. </s>
              <s id="s.001523">Hæc autem vel ignibus, vt in
                <lb/>
              pane: & pinguedine, quæ cocta non putreſ­
                <lb/>
              cit: vel ſi humidum paucum ſit, vt in ſali­
                <lb/>
              ta carne, frigido, & ſicco ſeruatur, qua­
                <lb/>
              lis eſt aër dum mouetur. </s>
              <s id="s.001524">Nam aër cùm mo­
                <lb/>
              uetur, frigidus eſt, & ſiccus: frigidus qui­
                <lb/>
              dem ob naturam, ſiccus ob motum: motus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg151"/>
                <lb/>
              enim exciccat. </s>
              <s id="s.001525">Ob hoc igitur aër immotus
                <lb/>
              corrumpit, quia humectat, nec tantùm,
                <lb/>
              quantum neceſſe eſt refrigerat: dum autem
                <lb/>
              mouetur, conſeruat, exccicans ob motum,
                <lb/>
              & vehementer refrigerans. </s>
              <s id="s.001526">Multa ergo cùm
                <lb/>
              aër exponuntur, corrumpuntur, quæ aliter
                <lb/>
              incorrupta manebant: alia ſeruantur, quæ
                <lb/>
              abſque aëris auxilio corrumperentur. </s>
              <s id="s.001527">Itaque
                <lb/>
              non ſolùm hæc, ſed alia, quæ inferiùs di­
                <lb/>
              centur, à putredine ſeruantur. </s>
              <s id="s.001528">A rancore au­
                <lb/>
              tem & carie humida tuentur, & quæ aëris
                <lb/>
              motum prohibent: nam ab hoc ſiccantur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001529">Sed talia cùm ſint immodicè calida, vel ſic­
                <lb/>
              ca, licet à putredine ignis auxilio præſerua­
                <lb/>
              rentur, corrumperentur tamen abſque pu­
                <lb/>
              tredine. </s>
              <s id="s.001530">De putredinis igitur cauſis ac gene­
                <lb/>
              ribus, & auxiliis ſatis dictum eſt. </s>
              <s id="s.001531">Reliquum
                <lb/>
              eſt igitur vt doceamus, ipſi Sacro liquori,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg152"/>
                <lb/>
              de quo ſuprà diximus, nihil Elixir propin­
                <lb/>
              quius eſſe, quod pater meus conſtruxit. </s>
              <s id="s.001532">O­
                <lb/>
              dorata pleraque ligna, & herbæ ardente
                <lb/>
              aqua excipiuntur, & in fimo ſepulta ſemi
                <lb/>
              putreſcunt, vnde
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dictum eſt ) tenuior
                <lb/>
              pars à terrea ſeparatur, inde diſtillatione
                <lb/>
              optimum quicquid eſt fæce ſola relicta de­
                <lb/>
              trahimus. </s>
              <s id="s.001533">Dentes hoc firmant, & canos
                <lb/>
              retardat, concoctionem, memoriam, &
                <lb/>
              ſenſus iuuat, Sacro liquore, tametſi plures
                <lb/>
              in mediam prouehat ſenectam, longè in­
                <lb/>
              feriùs.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg153"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001534">
                <margin.target id="marg149"/>
              Saporum na­
                <lb/>
              tura.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001535">
                <margin.target id="marg150"/>
              Quatuor eſſe
                <lb/>
              genera pu­
                <lb/>
              trednis de­
                <lb/>
              monſtratur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001536">
                <margin.target id="marg151"/>
              Aer cur cor­
                <lb/>
              rumpat quæ­
                <lb/>
              dam, alia
                <lb/>
              ſeruet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001537">
                <margin.target id="marg152"/>
              Elixir com­
                <lb/>
              poſitio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001538">
                <margin.target id="marg153"/>
              Putridi, &
                <lb/>
              ignei caloris
                <lb/>
              differentia.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001539">At dices, ſi putridus calor corrumpit,
                <lb/>
              cur etiam non igneus, cùm eiuſdem ſit ge­
                <lb/>
              neris? </s>
              <s id="s.001540">Hoc eſt, quia igneus exterior eſt,
                <lb/>
              putridus autem intimus: ob hoc igneus cùm
                <lb/>
              ad ſe trahat, & ſiccando, trahendo ſiccat
                <lb/>
              interiora, & putredinem prohibet. </s>
              <s id="s.001541">Putri­
                <lb/>
              dus quamvis ſiccet, cùm intimus ſit, & ad
                <lb/>
              ſe trahat
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              omnis enim calor ad ſe trahit
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
                <lb/>
              interiora humectat, & putrefacit. </s>
              <s id="s.001542">Putridus
                <lb/>
              igitur cum igneo conuenit, quòd & ipſe ſic­
                <lb/>
              cet, & generet: & cum naturali, quòd in
                <lb/>
              penetralibus iaceat, & corrumpat. </s>
              <s id="s.001543">Ob id
                <lb/>
              putridus calor, medius rectè dictus à qui­
                <lb/>
              buſdam inter igneum, & naturalem. </s>
              <s id="s.001544">Nam
                <lb/>
              ſubſtantia ſimilis eſt igneo, ſitu in compa­
                <lb/>
              ratione ad alimentum naturali: nam ſemper
                <lb/>
              igneus extra alimentum poſitus eſt. </s>
              <s id="s.001545">Sed di­
                <lb/>
              ces, cur putridus calor veneni auctor eſt,
                <arrow.to.target n="marg154"/>
                <lb/>
              igneus omnibus reſiſtit venenis
                <emph type="italics"/>
              ?
                <emph.end type="italics"/>
              Nam vul­
                <lb/>
              nera ex venenatis animalibus profecta, ſi
                <expan abbr="cã-denti">can­
                  <lb/>
                denti</expan>
              ferro vrantur, expertia fiunt: & me­
                <lb/>
              dicamenta quælibet cùm vruntur, & in ci­
                <lb/>
              nerem rediguntur, venenum eſſe deſinunt:
                <lb/>
              ſublimata autem ( ſic enim nunc quæ anti­
                <lb/>
              quo tempore cocta vocabantur ) vt ſæpiùs
                <lb/>
              cocta fuerint, eò fiunt pernicioſiora, & ma­
                <lb/>
              gis præſentanea ad mortem. </s>
              <s id="s.001546">Ratio eadem
                <lb/>
              eſt in putredine, & his quæ ſublimantur:
                <lb/>
              nam vbi calor augetur, & humidum non
                <lb/>
              finitur, vt in his, quæ coquuntur, aut pu­
                <lb/>
              treſcunt, veneni vis exacerbatur: vbi verò
                <lb/>
              vruntur, quum omnis humida pars pereat,
                <lb/>
              & ſimul finiatur caliditas, vt in cinere, ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt, & veneni vim totam abſcedere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001547">Non abſurdè igitur quidam argento viuo
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg155"/>
                <lb/>
              ſublimato peſtem curabat, nam vi ignea
                <lb/>
              omne venenum finitur. </s>
              <s id="s.001548">Sic apud Auſonium
                <lb/>
              rectè:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              Toxica zelotypo dedit vxor mœcha marito,
                <lb/>
              Nec ſatis ad mortem credidit eſſe
                <expan abbr="datũ">datum</expan>
                <lb/>
              Miſcuit argenti lethalia pondera viui,
                <lb/>
              Cogeret vt celerem vis geminata necem.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001549">
                <margin.target id="marg154"/>
              Ignis omni
                <lb/>
              veneno reſi­
                <lb/>
              ſtit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001550">
                <margin.target id="marg155"/>
              Peſtis cura
                <lb/>
              cum argento
                <lb/>
              ſublimato.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001551">Inde poſt pauca ſubiicit:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              Ergo inter ſeſe, dum noxia pocula certant,
                <lb/>
              Ceſſit lethalis noxa ſalutiferæ.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001552">Nam ( vt dixi ) argentum viuum ſubli­
                <lb/>
              matum, ignis habet rationem. </s>
              <s id="s.001553">Verunta­
                <lb/>
              men qui peſtem ſic curabat, plures medica­
                <lb/>
              mento occidebat, quàm ſanaret. </s>
              <s id="s.001554">Si igitur
                <lb/>
              innoxium, & igneum medicamentum pa­
                <lb/>
              retur, curare poterit. </s>
              <s id="s.001555">Illud tamen quale­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg156"/>
                <lb/>
              cunque fuerit, vt etiam calida lintea exte­
                <lb/>
              riùs appoſita, calorem debilitat naturalem.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001556">At contraria ratione puellus, aut catulus
                <lb/>
              pinguis ventriculo applicatus, iuuat mul­
                <lb/>
              tùm concoctionem, & calorem auget natu­
                <lb/>
              ralem, quamvis non ſit idem calor, imò
                <lb/>
              à catuli calore etiam ſpecie differt. </s>
              <s id="s.001557">Ma­
                <lb/>
              nifeſtum eſt igitur naturalem calorem,
                <lb/>
              cùm non offenditur ab alio naturali ca­
                <lb/>
              lore, motu, vt igneum ab igneo confir­
                <lb/>
              mari. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001558">
                <margin.target id="marg156"/>
                <expan abbr="Confirmãtia">Confirmantia</expan>
                <lb/>
              calorem in­
                <lb/>
              natum ven­
                <lb/>
              triculi.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001559">His explicatis ad elementorum hiſtoriam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg157"/>
                <lb/>
              redeamus, quæ tria eſſe docuimus, aërem,
                <lb/>
              aquam, terram. </s>
              <s id="s.001560">Nec neceſſe fuit aërem
                <lb/>
              miſceri in generatione, quoniam calor ad
                <lb/>
              patiendum minimè aptus eſt: concurrunt
                <lb/>
              elementa vt materia, ideò terra & aqua ſuf­
                <lb/>
              ficiebant. </s>
              <s id="s.001561">Sed nec vt calefacerent, quando­
                <lb/>
              quidem alius calor fuit neceſſarius origine
                <lb/>
              cœleſtis, & ille etiam operi ſufficiebat, cum
                <lb/>
              duobus caloribus, veluti duobus principi­
                <lb/>
              bus deteriùs res proceſſura fuiſſet, nec ele­
                <lb/>
              menta frigida alieno calori, elementique
                <lb/>
              contrarij paruiſſent. </s>
              <s id="s.001562">Quinimò pugna quæ­
                <lb/>
              dam hæc fuiſſet, non generatio. </s>
              <s id="s.001563">Admirabi­
                <lb/>
              tur forſan aliquis, quòd in contradicen­
                <lb/>
              tium libris aliter ſenſerim. </s>
              <s id="s.001564">Sed vbi opinio­
                <lb/>
              nes antiquorum ſequi propoſitum fuit, hîc
                <lb/>
              verò docere veritatem. </s>
              <s id="s.001565">Cuius igitur cauſa
                <lb/>
              elementum aëris factum eſt? </s>
              <s id="s.001566">Vt ſubiicere­
                <lb/>
              tur radiis ſiderum, illorúmque vires excipe­
                <lb/>
              ret: adeò excipit, vt in repentinis mutatio­
                <lb/>
              nibus non ſolùm animalia, ſed etiam plan­
                <lb/>
              tas occidat, velut hoc anno M. D. XLIX.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg158"/>
                <lb/>
              triduò citrangula omnia Liguriæ ſiccauit,
                <lb/>
              prodigio non leui. </s>
              <s id="s.001567">Cauſa eſt, quòd calori ſu­
                <lb/>
              perueniens corpora tàm plantarum, quàm
                <lb/>
              animalium aperta offendit, & calorem, qui
                <lb/>
              intùs eſt, extinguit: non ita diuturnum
                <lb/>
              frigus, quod ſenſim obrepit, licet maius
                <lb/>
              longè fuerit. </s>
              <s id="s.001568">Hoc verò contingere non poſ­
                <lb/>
              ſet, ſi ( vt ferunt) ſpontè eſſet calidiſſimus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001569">Ob id verò & perſpicuus factus eſt, & fri­
                <lb/>
              gidiſſimus, vt animalibus eſſet ſalubris, &
                <lb/>
              commodus, non vt nugantur, calidiſſimus
                <lb/>
              & humidiſſimus. </s>
              <s id="s.001570">Quod verò ad confirmatio­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg159"/>
                <lb/>
              nem huius ſententiæ eſt, arduámque diſſol­
                <lb/>
              uit quæſtionem, eſt, quòd exhalantes toto
                <lb/>
              ore aërem excalefaciunt: quòd ſi conſtrictis
                <lb/>
              labiis exſufflent, infrigidant. </s>
              <s id="s.001571">Cauſam enim
                <lb/>
              hanc non aliam eſſe conſpicuum eſt, quàm
                <lb/>
              quòd cùm ſpontè ſit frigidus, cum impetu </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>