Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001571">
                <pb pagenum="391" xlink:href="016/01/040.jpg"/>
              delatus, poſt ſe cogitur calidos vapores re­
                <lb/>
              linquere: & ipſe etiam ſolus vi impetus in­
                <lb/>
              greditur cutis oſcula: atque ob hæc duo im­
                <lb/>
              pensè refrigerat, quorum neutrum accidit, ſi
                <lb/>
              toto ore exſuffles, ac lentè. </s>
              <s id="s.001572">Quòd ſi vel cele­
                <lb/>
              riter patenti ore, vel conſtricto, ac propè ad­
                <lb/>
              mota manu, excalefacies quidem parùm,
                <lb/>
              aut vix refrigerabis. </s>
              <s id="s.001573">Excalefacit etiam ſpiri­
                <lb/>
              tus qualiſcunque, etiam ſi vi impellatur,
                <expan abbr="cõ-cluſam">con­
                  <lb/>
                cluſam</expan>
              manum: quia vapor calidus eſt, nec
                <lb/>
              poteſt exhalare. </s>
              <s id="s.001574">Calidus quidem vapor, quia
                <lb/>
              ab ore erit, non poteſt exhalare manu con­
                <lb/>
              cluſa: ſed motu in patenti loco refrigeratur,
                <lb/>
              & ad propriam redit naturam. </s>
              <s id="s.001575">Aër enim qui
                <lb/>
              auſtralibus ventis ad nos defertur, tametſi
                <lb/>
              calidus ſit, ob vapores eſt talis: vnde in iu­
                <lb/>
              gis montium ſemper refrigerat. </s>
              <s id="s.001576">Indicio ſunt
                <lb/>
              grandines, quæ & media æſtate, & ab au­
                <lb/>
              ſtro, & non altiùs montium cacuminibus de­
                <lb/>
              cidunt. </s>
              <s id="s.001577">Grando enim frigidiſſima eſt. </s>
              <s id="s.001578">Sed vt
                <lb/>
              ſeruaretur aër, atque peregrinam omnem
                <lb/>
              qualitatem exueret, perpetuò moueri neceſ­
                <lb/>
              ſe fuit. </s>
              <s id="s.001579">Indicio eſt autem aërem ſemper mo­
                <lb/>
              ueri, quòd in anguſtis locis aura ſemper ſpi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg160"/>
                <lb/>
              rat. </s>
              <s id="s.001580">Cùm enim altiùs ſemper moueatur, at­
                <lb/>
              que aſſiduè agitetur, inferiùs hic leuiter ſem­
                <lb/>
              per flat: qui cùm è rima exitum habuerit,
                <lb/>
              coacto toto impetu propter loci anguſtiam
                <lb/>
              vehementer imprimit, exemplo aquarum in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg161"/>
                <lb/>
              fluminibus magnis, quæ cùm vix fluere vi­
                <lb/>
              deantur, per anguſta loca, aut vocatas con­
                <lb/>
              chas deductæ, conatu magno ac ſtrepitu,
                <lb/>
              tùm fragore immenſo coguntur erumpere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001581">Motus enim, & cætera, quæ ſubſtantiis con­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg162"/>
                <lb/>
              tinuis adueniunt, in vnum cogunt: vbi etiam
                <lb/>
              ampla moles in exiguam aliquam partem
                <lb/>
              concluditur. </s>
              <s id="s.001582">Inde ex hoc crypto porticus fri­
                <lb/>
              gidiſſimas conſtruere docemur, plures atque
                <lb/>
              anguſtas receſſus in illas dirigendo. </s>
              <s id="s.001583">Et in
                <lb/>
              Ægypto aër nimio æſtu ferueat, excogitata
                <lb/>
              ratio turrium altiſſimarum, in quibus anfra­
                <lb/>
              ctus anguſtiores è ſummo vertice obliqui
                <lb/>
              aërem deducunt frigidiſſimum: quia à locis
                <lb/>
              exceptus purioribus frigidior eſt, & ob ſpa­
                <lb/>
              tij longitudinem fertur magno impetu, at­
                <lb/>
              que ideò frigidiſſimus euadit, & vehemen­
                <lb/>
              tiùs imprimit. </s>
              <s id="s.001584">Externus verò calor à muri
                <lb/>
              craſſitudine arcetur. </s>
              <s id="s.001585">Et loci obliquitas ra­
                <lb/>
              dios ſolis impedit, admiſſa luce, ne ingre­
                <lb/>
              diantur. </s>
              <s id="s.001586">His quatuor conſiliis in calidiſſima
                <lb/>
              quacunque regione amœniſſimos receptus
                <lb/>
              atque ſaluberrimos fabricare licet: ſunt
                <lb/>
              enim ſalubres, quia perflati. </s>
              <s id="s.001587">At dices: Vide­
                <lb/>
              mus in turrium cacuminibus poſitis flabel­
                <lb/>
              lis ex tenuiſſimis, leuiſſimiſque laminis me­
                <lb/>
              tallicis volubilibus, ventos ſolùm eas moue­
                <lb/>
              re, aliter autem quieſcunt: non igitur ſem­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg163"/>
                <lb/>
              per aër mouetur. </s>
              <s id="s.001588">Cùm enim ſcire cupimus
                <lb/>
              vnde ſpirent venti, flabelli aciem ad quam
                <lb/>
              partem reſpiciat atque confideat inſpici­
                <lb/>
              mus, ventumque ex aduerſa regione flare
                <lb/>
              cognoſcimus. </s>
              <s id="s.001589">Quòd ſi in pluribus locis acies
                <lb/>
              conſideat flabelli, totidem flant venti ex ad­
                <lb/>
              uerſis regionibus quot fuerint loci, in qui­
                <lb/>
              bus conſiderint: vt ſi ad Boream reſpiciat
                <lb/>
              flabellum, ex auſtro ventus flat: ſi ad Orien­
                <lb/>
              tem, ex Occidente: ſi modò ad Boream, mò­
                <lb/>
              dò ad Orientem, vterque ventus ſpirat. </s>
              <s id="s.001590">Ea­
                <lb/>
              demque ratio, & in aliis, & in pluribus ob­
                <lb/>
              ſeruanda. </s>
              <s id="s.001591">Vnde Tritonem illum Vitruuia­
                <lb/>
              num collocare docemur. </s>
              <s id="s.001592">Verùm cùm venti
                <lb/>
              non ſpirant, aër ad partem vnam leuiter
                <lb/>
              tendit, inclinaturque eò perpetuò flabel­
                <lb/>
              lum: ob id non agitatur, & tamen ſemper
                <lb/>
              ſpirat. </s>
              <s id="s.001593">Eſt autem cùm
                <foreign lang="grc">γαλήνη</foreign>
              viget, aëris
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg164"/>
                <lb/>
              motus ex Oriente, tendunt enim flabella ad
                <lb/>
              Occidentem: atque hic motus naturalis eſt
                <lb/>
              aëris. </s>
              <s id="s.001594">Aër igitur frigidiſſimus eſt, ac ſemper
                <lb/>
              mouetur. </s>
              <s id="s.001595">Factus eſt etiam natura tenuiſſi­
                <lb/>
              mus. </s>
              <s id="s.001596">Ergo aër tenuiſſimus eſt etiam, vt ictus
                <lb/>
              omnes exciperet. </s>
              <s id="s.001597">Nam in terra ob ſolidita­
                <lb/>
              tem motus non fiunt, niſi obſcuri: in aqua
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg165"/>
                <lb/>
              verò etiam lenti: ſolus aër ictibus excipien­
                <lb/>
              dis aptiſſimus, & ob ipſam tenuitatem eſſe
                <lb/>
              videtur. </s>
              <s id="s.001598">Sunt autem motus ſimplices alij
                <lb/>
              præter tres ſuperiùs dictos, quatuor. </s>
              <s id="s.001599">Cœle­
                <lb/>
              ſtis, qui maximè eſt naturalis & alius rurſus
                <lb/>
              naturalis, qui à quadam obedientia rerum
                <lb/>
              fit, vt aquæ ob Lunam, & ferri ad Hercu­
                <lb/>
              leum lapidem: & voluntarius, qui animali­
                <lb/>
              bus conuenit: quartus ex his eſt violentus,
                <lb/>
              de quo nunc ſermonem habere propoſitum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg166"/>
                <lb/>
              eſt: nam de aliis ſuo loco dicemus. </s>
              <s id="s.001600">Vniuerſi
                <lb/>
              igitur motus ſimplices ſeptem ſunt, compo­
                <lb/>
              ſiti verò ex his fiunt. </s>
              <s id="s.001601">Itaque cùm hæc pro­
                <lb/>
              poſitio à Philoſopho accepta eſſet, quòd ni­
                <lb/>
              hil mouetur abſque motore, & quòd illud,
                <lb/>
              quod mouetur motu violento, non habet
                <lb/>
              principium in ſe: quia motus eius eſt purè
                <lb/>
              violentus, quare principium eſt extrà, ſequi­
                <lb/>
              tur vt violenter mota ab aliquo extra mo­
                <lb/>
              tam rem moueantur. </s>
              <s id="s.001602">Hoc autem non po­
                <lb/>
              teſt eſſe niſi aër, igitur mota violenter ab
                <lb/>
              aëre mouentur. </s>
              <s id="s.001603">Et quia cadebat dubitatio
                <lb/>
              eadem in aëre, propter vnam propoſitionem,
                <lb/>
              quæ eſt vera: quod omne corpus mouens
                <lb/>
              mouetur, & ideò ſi aër mouet lapidem pro­
                <lb/>
              iectum, mouetur: igitur ab aliquo mouetur
                <lb/>
              aër: & ideò hæremus ſicut de lapide. </s>
              <s id="s.001604">Dicunt
                <lb/>
              quòd aër cùm ſit leuis, à ſua forma mouetur:
                <lb/>
              & ideò iuxta hanc ſententiam quatuor ortæ
                <lb/>
              ſunt opiniones, quas nullus expoſitorum in­
                <lb/>
              tellexit, & maximè Ariſtotelis ( quem adeò
                <lb/>
              iactant ) opinionem. </s>
              <s id="s.001605">Prima igitur eſt, quòd
                <lb/>
              motum, vtpote lapis A, moueatur vi acqui­
                <lb/>
              ſita à proiiciente: ſicut cùm calefactum ab
                <lb/>
              igne, calefacit poſtmodum caliditate acqui­
                <lb/>
              ſita alia, & ipſum calidum diu manet: ita
                <lb/>
              motum recipit vim illam à mouente, per
                <lb/>
              quam fertur, donec quieſcat. </s>
              <s id="s.001606">Senſibilis eſt
                <lb/>
              hęc opinio, quæ Antiquorum eſt argumento
                <lb/>
              ab Ariſtotele adducto reiecta. </s>
              <s id="s.001607">Sed & quòd
                <lb/>
              ab aëre moueatur inditio eſſe poteſt, quòd
                <lb/>
              non tangens fulmen, arbores tamen etiam
                <lb/>
              proſternit. </s>
              <s id="s.001608">Secunda Platonis fuit, quòd O
                <lb/>
              motum, gratia exempli, à mouente tranſ­
                <lb/>
              fertur vſque ad B: inde cum relinquitur à
                <lb/>
              mouente, aër interim qui erat in loco mobi­
                <lb/>
              lis, id eſt, in A, implet locum inter A & B, &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg167"/>
                <lb/>
              ita tangit A mobile cum motu, & hoc modo
                <lb/>
              ſemper implet locum, quem A mobile deſe­
                <lb/>
              rit, cum eo impetu cum quo Aiam mouetur:
                <lb/>
              hoc enim neceſſe eſt ob raritatis motum, ſeu
                <lb/>
              ne detur vacuum. </s>
              <s id="s.001609">Sic igitur Plato poteſt ar­
                <lb/>
              gumentari: Moto à quocunque impetu aër
                <lb/>
              ſubſequitur, eodem impotu implendo lo­
                <lb/>
              cum, & tangit A motum, igitur mouebit A
                <lb/>
              ipſe aër eodem impetu, quo priùs motum
                <lb/>
              continuum faciendo: vocatque hunc modum
                <lb/>
              antiperiſtaſin, id eſt, locorum ſucceſſione </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>