Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001571">
                <pb pagenum="391" xlink:href="016/01/040.jpg"/>
              delatus, poſt ſe cogitur calidos vapores re­
                <lb/>
              linquere: & ipſe etiam ſolus vi impetus in­
                <lb/>
              greditur cutis oſcula: atque ob hæc duo im­
                <lb/>
              pensè refrigerat, quorum neutrum accidit, ſi
                <lb/>
              toto ore exſuffles, ac lentè. </s>
              <s id="s.001572">Quòd ſi vel cele­
                <lb/>
              riter patenti ore, vel conſtricto, ac propè ad­
                <lb/>
              mota manu, excalefacies quidem parùm,
                <lb/>
              aut vix refrigerabis. </s>
              <s id="s.001573">Excalefacit etiam ſpiri­
                <lb/>
              tus qualiſcunque, etiam ſi vi impellatur,
                <expan abbr="cõ-cluſam">con­
                  <lb/>
                cluſam</expan>
              manum: quia vapor calidus eſt, nec
                <lb/>
              poteſt exhalare. </s>
              <s id="s.001574">Calidus quidem vapor, quia
                <lb/>
              ab ore erit, non poteſt exhalare manu con­
                <lb/>
              cluſa: ſed motu in patenti loco refrigeratur,
                <lb/>
              & ad propriam redit naturam. </s>
              <s id="s.001575">Aër enim qui
                <lb/>
              auſtralibus ventis ad nos defertur, tametſi
                <lb/>
              calidus ſit, ob vapores eſt talis: vnde in iu­
                <lb/>
              gis montium ſemper refrigerat. </s>
              <s id="s.001576">Indicio ſunt
                <lb/>
              grandines, quæ & media æſtate, & ab au­
                <lb/>
              ſtro, & non altiùs montium cacuminibus de­
                <lb/>
              cidunt. </s>
              <s id="s.001577">Grando enim frigidiſſima eſt. </s>
              <s id="s.001578">Sed vt
                <lb/>
              ſeruaretur aër, atque peregrinam omnem
                <lb/>
              qualitatem exueret, perpetuò moueri neceſ­
                <lb/>
              ſe fuit. </s>
              <s id="s.001579">Indicio eſt autem aërem ſemper mo­
                <lb/>
              ueri, quòd in anguſtis locis aura ſemper ſpi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg160"/>
                <lb/>
              rat. </s>
              <s id="s.001580">Cùm enim altiùs ſemper moueatur, at­
                <lb/>
              que aſſiduè agitetur, inferiùs hic leuiter ſem­
                <lb/>
              per flat: qui cùm è rima exitum habuerit,
                <lb/>
              coacto toto impetu propter loci anguſtiam
                <lb/>
              vehementer imprimit, exemplo aquarum in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg161"/>
                <lb/>
              fluminibus magnis, quæ cùm vix fluere vi­
                <lb/>
              deantur, per anguſta loca, aut vocatas con­
                <lb/>
              chas deductæ, conatu magno ac ſtrepitu,
                <lb/>
              tùm fragore immenſo coguntur erumpere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001581">Motus enim, & cætera, quæ ſubſtantiis con­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg162"/>
                <lb/>
              tinuis adueniunt, in vnum cogunt: vbi etiam
                <lb/>
              ampla moles in exiguam aliquam partem
                <lb/>
              concluditur. </s>
              <s id="s.001582">Inde ex hoc crypto porticus fri­
                <lb/>
              gidiſſimas conſtruere docemur, plures atque
                <lb/>
              anguſtas receſſus in illas dirigendo. </s>
              <s id="s.001583">Et in
                <lb/>
              Ægypto aër nimio æſtu ferueat, excogitata
                <lb/>
              ratio turrium altiſſimarum, in quibus anfra­
                <lb/>
              ctus anguſtiores è ſummo vertice obliqui
                <lb/>
              aërem deducunt frigidiſſimum: quia à locis
                <lb/>
              exceptus purioribus frigidior eſt, & ob ſpa­
                <lb/>
              tij longitudinem fertur magno impetu, at­
                <lb/>
              que ideò frigidiſſimus euadit, & vehemen­
                <lb/>
              tiùs imprimit. </s>
              <s id="s.001584">Externus verò calor à muri
                <lb/>
              craſſitudine arcetur. </s>
              <s id="s.001585">Et loci obliquitas ra­
                <lb/>
              dios ſolis impedit, admiſſa luce, ne ingre­
                <lb/>
              diantur. </s>
              <s id="s.001586">His quatuor conſiliis in calidiſſima
                <lb/>
              quacunque regione amœniſſimos receptus
                <lb/>
              atque ſaluberrimos fabricare licet: ſunt
                <lb/>
              enim ſalubres, quia perflati. </s>
              <s id="s.001587">At dices: Vide­
                <lb/>
              mus in turrium cacuminibus poſitis flabel­
                <lb/>
              lis ex tenuiſſimis, leuiſſimiſque laminis me­
                <lb/>
              tallicis volubilibus, ventos ſolùm eas moue­
                <lb/>
              re, aliter autem quieſcunt: non igitur ſem­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg163"/>
                <lb/>
              per aër mouetur. </s>
              <s id="s.001588">Cùm enim ſcire cupimus
                <lb/>
              vnde ſpirent venti, flabelli aciem ad quam
                <lb/>
              partem reſpiciat atque confideat inſpici­
                <lb/>
              mus, ventumque ex aduerſa regione flare
                <lb/>
              cognoſcimus. </s>
              <s id="s.001589">Quòd ſi in pluribus locis acies
                <lb/>
              conſideat flabelli, totidem flant venti ex ad­
                <lb/>
              uerſis regionibus quot fuerint loci, in qui­
                <lb/>
              bus conſiderint: vt ſi ad Boream reſpiciat
                <lb/>
              flabellum, ex auſtro ventus flat: ſi ad Orien­
                <lb/>
              tem, ex Occidente: ſi modò ad Boream, mò­
                <lb/>
              dò ad Orientem, vterque ventus ſpirat. </s>
              <s id="s.001590">Ea­
                <lb/>
              demque ratio, & in aliis, & in pluribus ob­
                <lb/>
              ſeruanda. </s>
              <s id="s.001591">Vnde Tritonem illum Vitruuia­
                <lb/>
              num collocare docemur. </s>
              <s id="s.001592">Verùm cùm venti
                <lb/>
              non ſpirant, aër ad partem vnam leuiter
                <lb/>
              tendit, inclinaturque eò perpetuò flabel­
                <lb/>
              lum: ob id non agitatur, & tamen ſemper
                <lb/>
              ſpirat. </s>
              <s id="s.001593">Eſt autem cùm
                <foreign lang="grc">γαλήνη</foreign>
              viget, aëris
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg164"/>
                <lb/>
              motus ex Oriente, tendunt enim flabella ad
                <lb/>
              Occidentem: atque hic motus naturalis eſt
                <lb/>
              aëris. </s>
              <s id="s.001594">Aër igitur frigidiſſimus eſt, ac ſemper
                <lb/>
              mouetur. </s>
              <s id="s.001595">Factus eſt etiam natura tenuiſſi­
                <lb/>
              mus. </s>
              <s id="s.001596">Ergo aër tenuiſſimus eſt etiam, vt ictus
                <lb/>
              omnes exciperet. </s>
              <s id="s.001597">Nam in terra ob ſolidita­
                <lb/>
              tem motus non fiunt, niſi obſcuri: in aqua
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg165"/>
                <lb/>
              verò etiam lenti: ſolus aër ictibus excipien­
                <lb/>
              dis aptiſſimus, & ob ipſam tenuitatem eſſe
                <lb/>
              videtur. </s>
              <s id="s.001598">Sunt autem motus ſimplices alij
                <lb/>
              præter tres ſuperiùs dictos, quatuor. </s>
              <s id="s.001599">Cœle­
                <lb/>
              ſtis, qui maximè eſt naturalis & alius rurſus
                <lb/>
              naturalis, qui à quadam obedientia rerum
                <lb/>
              fit, vt aquæ ob Lunam, & ferri ad Hercu­
                <lb/>
              leum lapidem: & voluntarius, qui animali­
                <lb/>
              bus conuenit: quartus ex his eſt violentus,
                <lb/>
              de quo nunc ſermonem habere propoſitum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg166"/>
                <lb/>
              eſt: nam de aliis ſuo loco dicemus. </s>
              <s id="s.001600">Vniuerſi
                <lb/>
              igitur motus ſimplices ſeptem ſunt, compo­
                <lb/>
              ſiti verò ex his fiunt. </s>
              <s id="s.001601">Itaque cùm hæc pro­
                <lb/>
              poſitio à Philoſopho accepta eſſet, quòd ni­
                <lb/>
              hil mouetur abſque motore, & quòd illud,
                <lb/>
              quod mouetur motu violento, non habet
                <lb/>
              principium in ſe: quia motus eius eſt purè
                <lb/>
              violentus, quare principium eſt extrà, ſequi­
                <lb/>
              tur vt violenter mota ab aliquo extra mo­
                <lb/>
              tam rem moueantur. </s>
              <s id="s.001602">Hoc autem non po­
                <lb/>
              teſt eſſe niſi aër, igitur mota violenter ab
                <lb/>
              aëre mouentur. </s>
              <s id="s.001603">Et quia cadebat dubitatio
                <lb/>
              eadem in aëre, propter vnam propoſitionem,
                <lb/>
              quæ eſt vera: quod omne corpus mouens
                <lb/>
              mouetur, & ideò ſi aër mouet lapidem pro­
                <lb/>
              iectum, mouetur: igitur ab aliquo mouetur
                <lb/>
              aër: & ideò hæremus ſicut de lapide. </s>
              <s id="s.001604">Dicunt
                <lb/>
              quòd aër cùm ſit leuis, à ſua forma mouetur:
                <lb/>
              & ideò iuxta hanc ſententiam quatuor ortæ
                <lb/>
              ſunt opiniones, quas nullus expoſitorum in­
                <lb/>
              tellexit, & maximè Ariſtotelis ( quem adeò
                <lb/>
              iactant ) opinionem. </s>
              <s id="s.001605">Prima igitur eſt, quòd
                <lb/>
              motum, vtpote lapis A, moueatur vi acqui­
                <lb/>
              ſita à proiiciente: ſicut cùm calefactum ab
                <lb/>
              igne, calefacit poſtmodum caliditate acqui­
                <lb/>
              ſita alia, & ipſum calidum diu manet: ita
                <lb/>
              motum recipit vim illam à mouente, per
                <lb/>
              quam fertur, donec quieſcat. </s>
              <s id="s.001606">Senſibilis eſt
                <lb/>
              hęc opinio, quæ Antiquorum eſt argumento
                <lb/>
              ab Ariſtotele adducto reiecta. </s>
              <s id="s.001607">Sed & quòd
                <lb/>
              ab aëre moueatur inditio eſſe poteſt, quòd
                <lb/>
              non tangens fulmen, arbores tamen etiam
                <lb/>
              proſternit. </s>
              <s id="s.001608">Secunda Platonis fuit, quòd O
                <lb/>
              motum, gratia exempli, à mouente tranſ­
                <lb/>
              fertur vſque ad B: inde cum relinquitur à
                <lb/>
              mouente, aër interim qui erat in loco mobi­
                <lb/>
              lis, id eſt, in A, implet locum inter A & B, &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg167"/>
                <lb/>
              ita tangit A mobile cum motu, & hoc modo
                <lb/>
              ſemper implet locum, quem A mobile deſe­
                <lb/>
              rit, cum eo impetu cum quo Aiam mouetur:
                <lb/>
              hoc enim neceſſe eſt ob raritatis motum, ſeu
                <lb/>
              ne detur vacuum. </s>
              <s id="s.001609">Sic igitur Plato poteſt ar­
                <lb/>
              gumentari: Moto à quocunque impetu aër
                <lb/>
              ſubſequitur, eodem impotu implendo lo­
                <lb/>
              cum, & tangit A motum, igitur mouebit A
                <lb/>
              ipſe aër eodem impetu, quo priùs motum
                <lb/>
              continuum faciendo: vocatque hunc modum
                <lb/>
              antiperiſtaſin, id eſt, locorum ſucceſſione </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>