Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001647">
                <pb pagenum="393" xlink:href="016/01/042.jpg"/>
              vſque ad C, mouebitur ex C in D: igitur
                <lb/>
              ſi tendatur vſque ad C, procul magis emit­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.042.1.jpg" xlink:href="016/01/042/1.jpg" number="23"/>
                <lb/>
              tetur iuxta proportionem CD ad BD. </s>
              <s id="s.001648">Item
                <lb/>
              chorda tracta vſque ad C, maiore impetu
                <lb/>
              redibit ad D, quàm ex B in D. </s>
              <s id="s.001649">Igitur cele­
                <lb/>
              riùs mouebitur ſagitta à chorda, quare etiam
                <lb/>
              poſtquàm emiſſa fuerit. </s>
              <s id="s.001650">Nec oportet adii­
                <lb/>
              cere, vt valida ſit virtus, quæ mouet, nam
                <lb/>
              nobis ſufficit vt celeriter moueat: quòd ſi
                <lb/>
              celeriter mouere poteſt, valida eſt cauſa,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg169"/>
                <lb/>
              quæ mouet. </s>
              <s id="s.001651">Nam & ſi valida eſſet cauſa,
                <lb/>
              moueret tamen lentè, quod poſſet procul
                <lb/>
              emittere. </s>
              <s id="s.001652">Nihil enim lentè, & procul ali­
                <lb/>
              quid mouere poteſt: nam quod lentè moue­
                <lb/>
              tur, multum temporis conſumit in motu: in
                <lb/>
              quo etiam maximam vim, quum contra na­
                <lb/>
              turam nitatur, debilitari neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.001653">Tertia
                <lb/>
              cauſa eſt raritas medij per quod mouetur:
                <lb/>
              nam in aëre velociter, in aqua lentè, in ter­
                <lb/>
              ra vix eſt impellere quicquam. </s>
              <s id="s.001654">Atque ob id,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg170"/>
                <lb/>
              qui naues hoſtium machinis petunt, ma­
                <lb/>
              ximè cauent, ne ictus fiat in parte nauis,
                <lb/>
              quæ ſub aqua iacet, quamvis pernicioſior
                <lb/>
              eſſet: ſed quia ſphæræ ictus occurſu aquæ
                <lb/>
              debilitatur, malunt nauim ſupra aquam fe­
                <lb/>
              rire, ſed tamen humiliore quàm poſſunt par­
                <lb/>
              te. </s>
              <s id="s.001655">Quarta cauſa celeris & diuturni ictus
                <lb/>
              eſt acuitas teli, quæ minorem quantitatem
                <lb/>
              aëris obuiam habens, minùs impeditur. </s>
              <s id="s.001656">Vn­
                <lb/>
              de videtur, quòd prima opinio verior ſit,
                <lb/>
              quàm illa, quæ eſt Ariſtotelis de cauſa mo­
                <lb/>
              tus violenti. </s>
              <s id="s.001657">Nam non tam manifeſtè appa­
                <lb/>
              ret, cur violenter mota, vt acutiora ſunt, eò
                <lb/>
              celeriùs & longiore ſpatio ferantur. </s>
              <s id="s.001658">Si qua
                <lb/>
              etiam proxima ſint chordæ, non tamen tan­
                <lb/>
              gant eam, quamvis aër moueatur, nihilo ſe­
                <lb/>
              cius quàm ille, qui ſagittam antecedit: non
                <lb/>
              tamen mouetur res illa proxima, nedum vt
                <lb/>
              per longum ſpatium feratur. </s>
              <s id="s.001659">Prætereà aër
                <lb/>
              cùm mollis ſit, nec adeò vehementer mo­
                <lb/>
              ueri poteſt, nec in vnum cogi, quare nec
                <lb/>
              ſphærulam ferream mouere. </s>
              <s id="s.001660">Neque in aqua
                <lb/>
              minùs mouebitur id, quod vi impellitur,
                <lb/>
              quam in aëre, cùm tamen non ſolum len­
                <lb/>
              tius, ſed longè lentiùs in aqua, quàm aëre
                <lb/>
              moueatur. </s>
              <s id="s.001661">Et in aëre etiam ipſo grauia non
                <lb/>
              lentius ferri debent leuibus, ſi vacui ratione
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg171"/>
                <lb/>
              ſubſequantur. </s>
              <s id="s.001662">Sed rationes hæ non oſten­
                <lb/>
              dunt, quoniam acuta celerius ob id ferun­
                <lb/>
              tur, quòd maiore impetu primus aër moue­
                <lb/>
              tur, à quo partes reliquæ iuxta eandem cau­
                <lb/>
              ſam impelluntur. </s>
              <s id="s.001663">Fit ob id telum, quod pro­
                <lb/>
              iectum ſemper infigitur. </s>
              <s id="s.001664">Cuſpis A, alæ qua­
                <lb/>
              tuor magnæ ac tenues ad rectos angulos po­
                <lb/>
              ſitæ haſta BA. </s>
              <s id="s.001665">Cùm igitur telum fertur,
                <lb/>
              non poteſt inclinari, quia alarum aliqua, vel
                <lb/>
              plures aëri occurret ex aduerſo: rectà igitur
                <lb/>
              cùm feratur BA telum neceſſariò infigetur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001666">Quòd ſi vis deficiat, adhuc rectè cadet, & fi­
                <lb/>
              getur. </s>
              <s id="s.001667">Atque eadem fuit in ſagittis cauſa
                <lb/>
              inuentionis alarum. </s>
              <s id="s.001668">Reliquæ igitur rationes
                <lb/>
              præter vltimam contra Platonis opinionem
                <lb/>
              de antiperiſtaſi demonſtrant, non
                <lb/>
              autem de aëre antecedente. </s>
              <s id="s.001669">Vltima
                <lb/>
              autem euidens habet contra ſe ex­
                <lb/>
              perimentum: nam & in motu à
                <lb/>
              raritate difficilior eſt aſcenſus gra­
                <lb/>
              uis, quàm leuis, & ideò etiam
                <lb/>
              tardior. </s>
              <s id="s.001670">Verùm quòd fidem facit
                <lb/>
              pro Ariſtotelis opinione, illud eſt
                <lb/>
              quòd motum naturalem in fine
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.042.2.jpg" xlink:href="016/01/042/2.jpg" number="24"/>
                <lb/>
              violentum, in principio, vehementem, in
                <lb/>
              medio fieri validiorem. </s>
              <s id="s.001671">Auerroës Simpli­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg172"/>
                <lb/>
              cium ſecutus, & quum deprauatam habe­
                <lb/>
              ret literam textus, proiectorum, anima­
                <lb/>
              lium legit. </s>
              <s id="s.001672">Simplicius quum textum habe­
                <lb/>
              ret bonum, Ariſtotelem non intelligens, per
                <lb/>
              proiecta, animalia expoſuit, quòd in latus,
                <lb/>
              vt proiecta mouerentur, abſurdiſſima com­
                <lb/>
              paratione, & interpretatione. </s>
              <s id="s.001673">Mouit hoc il­
                <lb/>
              lum, quòd dixiſſet iam, violenta ab initio
                <lb/>
              vehementiùs moueri, naturalia in fine: ex
                <lb/>
              horum altero genere proiecta eſſe oportuit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001674">Sed non intellexit Philoſophum. </s>
              <s id="s.001675">Cùm enim
                <lb/>
              proiecta aëris antecedentis motu moueren­
                <lb/>
              tur, aër autem per ſe ſit mobilis, motus pro­
                <lb/>
              iectorum ex naturali quodammodo, & vio­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg173"/>
                <lb/>
              lento conſtat, naturalis in fine augetur, vio­
                <lb/>
              lentus in principio: quamobrem miſtus ex
                <lb/>
              his, qui eſt proiectorum, in medio eſt va­
                <lb/>
              lidiſſimus. </s>
              <s id="s.001676">Conſtans hæc ratio eſt, & pul­
                <lb/>
              cherrimè dubitationis ſolutionem docet. </s>
              <s id="s.001677">Vi­
                <lb/>
              demus enim machinas, ſcorpiones, tela
                <lb/>
              etiam manu emiſſa, in quadam diſtantia
                <lb/>
              vehementiores ictus, quàm nimis propè, &
                <lb/>
              ( vt ita dicam ) ſub ipſis telis, aut ſcorpio­
                <lb/>
              nibus, aut machinis, inferre. </s>
              <s id="s.001678">Cauſa eſt, quam
                <lb/>
              nemo alius afferre poteſt, quàm qui ab hoc
                <lb/>
              principio, quòd Ariſtoteles propoſuit, mo­
                <lb/>
              tum factum putat: nam aër ille ſub ini­
                <lb/>
              tio motus motum non iuuat, niſi parùm,
                <lb/>
              ſuccedente tempore aëris motus naturalis
                <lb/>
              vt mouetur validior fit, vt autem mouet, pa­
                <lb/>
              rùm dehiſcit: quare eodem motus celeri­
                <lb/>
              tatem augeri neceſſe eſt, quoad plus mouere
                <lb/>
              minùs incipit, quàm moueri natura ſit
                <lb/>
              aptum. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001679">
                <margin.target id="marg168"/>
              Quatuor
                <lb/>
              cauſæ celeri­
                <lb/>
              tatis, & diu­
                <lb/>
              turnitatis
                <lb/>
              motus vio­
                <lb/>
              lenti.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001680">
                <margin.target id="marg169"/>
              Nihil lentè
                <lb/>
              & procul
                <lb/>
              emitti po­
                <lb/>
              teſt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001681">
                <margin.target id="marg170"/>
              Gubernato­
                <lb/>
              res nauium
                <lb/>
              cauent ne
                <lb/>
              bellica tor­
                <lb/>
              menta ſub
                <lb/>
              aquam mer­
                <lb/>
              gant ſphæ­
                <lb/>
              rulas, quas
                <lb/>
              in hoſtium
                <lb/>
              claſſem im­
                <lb/>
              mittunt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001682">
                <margin.target id="marg171"/>
              Teli confi­
                <lb/>
              ciendi ratio,
                <lb/>
              quod ſemper
                <lb/>
              infigitur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001683">
                <margin.target id="marg172"/>
              Ratio de­
                <lb/>
              monſtratiua
                <lb/>
              pro Ariſtote­
                <lb/>
              le. 2. cœli.t.
                <lb/>
              c. 35. & in
                <lb/>
              diuiſione
                <lb/>
              Simplicij. t.
                <lb/>
              cap. 20.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001684">
                <margin.target id="marg173"/>
              Cur ictus
                <lb/>
              ſcorpionum,
                <lb/>
              & machina­
                <lb/>
              rum, & te­
                <lb/>
              lorum in
                <lb/>
              certa diſtan­
                <lb/>
              tia, quam ni­
                <lb/>
              mis propè, ſit
                <lb/>
              validior.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001685">Ergo cognita motus violenti ratione,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg174"/>
                <lb/>
              quomodo ferantur, quæ non ſponte ſua fe­
                <lb/>
              runtur, oſtendamus, hoc initio ſumpto, quòd
                <lb/>
              quæ mouentur grauia ictu aliquo, nec ſe­
                <lb/>
              cundum naturam, tria habent, ex quibus
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.042.3.jpg" xlink:href="016/01/042/3.jpg" number="25"/>
                <lb/>
              conficitur motus: propriam grauitatem,
                <lb/>
              qua deorſum feruntur, medij naturalem
                <lb/>
              vim, vt mouetur, & vim acquiſitam, qua
                <lb/>
              partem aliam aëris mouet, iam igitur fit
                <lb/>
              AB æquidiſtans finitori linea, quam ſecet
                <lb/>
              ex angulo recto CD, vt CA, ſit æqualis
                <lb/>
              BC, & diuidatur AC per æqualia in E: quod
                <lb/>
              verò moueri debet in F, & manifeſtum eſt </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>