Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="22"/>
              quæ fiunt ab humana voluntate; in iis verò quæ fiunt à natura ſolam rationem concedimus, quę
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg220"/>
                <lb/>
              adæquet formam: atque illam quidem tribuimus cauſsis efficientibus particularibus, non vni­
                <lb/>
              uerſalibus vt cęlo & Deo, cùm illam mentem Ariſtotelis fuiſſe cenſeamus cauſſas vniuerſales
                <lb/>
              ita ſe extuliſſe ab his inferioribus vt illorum gratia nihil agant; nec rationibus oppoſitis aliud in­
                <lb/>
              duci poſſum vt credam, quod ſuo loco tractabitur. </s>
              <s>Cęterùm detur hoc, ne ſimus moroſi
                <expan abbr="nimiũ">nimium</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Fateamur item ex ea ratione produci id quod fit, at quòd ex nihilo negamus. </s>
              <s>Etenim, ex ea ra­
                <lb/>
              tione fit id, quod fit, vt efficiente, vel conſtituente efficiens: at verò id ego dicam ab efficiente
                <lb/>
              produci, ſed ex materia. </s>
              <s>Quocirca probandum fuit efficiens per talem rationem ſine materia
                <lb/>
              poſſe producere; quę vniuerſa peruicax, & qui ſe duci patitur à ſenſu & experientiis, quod Phy­
                <lb/>
              ſici faciunt; & inficiabitur, & conuinci non poterit. </s>
              <s>Hæ non eò dicta ſunt à nob. </s>
              <s>vt creationem
                <lb/>
              euerteremus, ſed vt ab Ariſtotele & phyſicis haud approbatam fuiſſe perſpiceres, & agnoſceres
                <lb/>
              altius ſeſe extuliſſe noſtræ ſalutis initia quàm vt à phyſico. </s>
              <s>rationibus quæ ſenſu niterentur, at­
                <lb/>
              tingi poſſent; atque vt doceremus id eſſe principium in hac methodo, vnde omnia quæ in hac
                <lb/>
              philoſophia colligerentur repugnantia veritati, per eius
                <expan abbr="inficiationẽ">inficiationem</expan>
              liberrimè negarentur, quòd
                <lb/>
              oppoſitum diuino beneficio multò magis eſſet perſpicuum: neque iis vllo modo noſtra mens
                <lb/>
              adhæreſceret. </s>
              <s>Nec me latet, cùm hic nonnulla ex Peripateticorum fontibus hauſta fuiſſe, tùm
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg221"/>
                <lb/>
              etiam alia prętermiſſa, quæ ſolent in confirmationem eiuſdem theorematis afferri; de quibus
                <lb/>
              phyſico adhuc plura dicenda forent. </s>
              <s>nos omnia ſuo loco declarabimus, eo nunc contenti; quòd
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg222"/>
                <lb/>
              ex nihilo nihil fieri, pro principio philoſophiæ naturalis ab Ariſtotele conſtitutum fuerit, & ni­
                <lb/>
              hil ex hac philoſophia depromi poſsit, quod ipſum demoliatur. </s>
              <s>Tertium effatum naturale prę­
                <lb/>
              cipua naturæ munera quæ cuique ſunt euidentia continebit. </s>
              <s>ea quanquam innumerabilia ſunt,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg223"/>
                <lb/>
              in decem capita digerentur. </s>
              <s>Itaque ea quæ fiunt, aut à natura fiunt, aut à nobis, aut ab aliis cauſ­
                <lb/>
              ſis, vt puta caſu, & fortuna. </s>
              <s>A nobis ea quæ fiunt, incertos exitus habent, & à noſtra voluntate
                <lb/>
              proficiſcentia, quemadmodum facultas eſt mutabilis & inconſtans, ita & ortum & euentum
                <expan abbr="cõ-ſimiles">con­
                  <lb/>
                ſimiles</expan>
              obtinent. </s>
              <s>Eorum quæ ſemper aut frequenter eueniunt, cauſſam nemo, niſi fortè Em­
                <lb/>
              pedocleus fortunæ adſcripſerit; vt quòd ſemper hyeme pluat; aut quòd ſub cane ſit æſtus: ſed ſi
                <lb/>
              pluat, dum ſub cane ſol eſt, aut ſi media hyeme nos æſtus inuadat. </s>
              <s>Reſtat igitur, vt eorum ſit
                <lb/>
              auctor ipſa natura, quæ plurimum ſemperúe fiunt eodem modo, & ea ſecundum naturam fieri
                <lb/>
              optimo iure dicentur quæ maxima ex parte fient: hoc eſt in pluribus eiuſdem ſpeciei ſingularib.
                <lb/>
              </s>
              <s>& frequentius, aut ſemper: naturale enim eſt caneſcere, licet in ſenectute contingat, quod om­
                <lb/>
              nis homo ferè, cùm venerit ad ſenectutem, caneſcit, & naturalis hyeme pluuia, quia ſit frequen­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg224"/>
                <lb/>
              tior in ea tempeſtate, & iis potiſsimè natura conſiſtit quæ non ſemper ſunt; horum enim maxi­
                <lb/>
              ma pars eſt. </s>
              <s>Itaque Ptolemæus
                <foreign lang="grc">ἔυλογον</foreign>
              relinquebat phyſicis, non
                <foreign lang="grc">ἀναγκαῖον</foreign>
              . </s>
              <s>Sed & illa
                <lb/>
              ſunt ſecundum naturam, quæ certis quibuſdam interuallis repetuntur, vt æſtas & hyems: quo­
                <lb/>
              niam circuitus ille perpetuitatem habeat in tali ſucceſsione poſitam: ſemper enim ſui ſimilis eſt
                <lb/>
              illa ſucceſsio. </s>
              <s>Natura quoque ſunt eclipſis ſolis & lunæ, quæ tamen neque ſemper neque fre­
                <lb/>
              quenter exiſtunt. </s>
              <s>Veruntamen, cum cauſsis illis concurrentibus neceſſario fiant, cauſſarum ve­
                <lb/>
              rò certus fit reditus, & circuitio & tempeſtates & eclipſis in perpetuis numerari queunt. </s>
              <s>At verò
                <lb/>
              ſi natura eſt eorum cauſſa quæ plurimum ſemperúe fiunt: & ea, quæ natura ſunt, plurimum
                <lb/>
              ſemperúe contingunt. </s>
              <s>igitur ea quæ non ſemper plurimumúe eueniunt, non ſunt natura. </s>
              <s>Atqui
                <lb/>
              violenta ſunt naturæ contraria; non ergo plurimum ſemperúe contingunt. </s>
              <s>Etenim ſi contraria
                <lb/>
              naturæ plurimum, aut ſemper euenirent non eſſet natura de iis quę plurimum, ſed rarò, aut nun­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg225"/>
                <lb/>
              quam exiſtunt; id verò fieri nequit. </s>
              <s>Nihil etiam fruſtra efficiunt Deus & natura cuius ſcilicet
                <lb/>
              non ſit aliquod munus, officium, vel vſus, nihil ocioſum, nihil redundans vt calceus ille fruſtra
                <lb/>
              eſſet, quo, cùm non eſſet habilis & aptus ad pedem, vti non poſſem. </s>
              <s>Natura, inquàm, illa quæ po­
                <lb/>
              ſita eſt in nexu cauſſarum, vis ſcilicet per omnia corpora penetrans, & ſine ratione ciens & exci­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg226"/>
                <lb/>
              piens motus in corporibus neceſſarios, & Deus omnium princeps, à quo omnes iſti motus re­
                <lb/>
              guntur & gubernantur, curſus aſtrorum, mutationes temporum, rerum viciſsitudines
                <expan abbr="ordinesq́">ordinesque</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>conſeruantur. </s>
              <s>Deus igitur & natura nihil fruſtra moliuntur cunctis rebus vſum exhiben­
                <lb/>
              do, quo ſeipſa tueantur & in mundi theatrum conferant, & ad hominis vſum præcipuè; quo
                <lb/>
              ſanè vinculo mundi partes adſtrictæ, ſiquid ſeorſum detrimenti capiunt ab externo, vniuerſam
                <lb/>
              tamen naturam quæ ſingula corpora cohibet, labefactare non poſſunt. </s>
              <s>Proinde vbi vnum ſuf­
                <lb/>
              ficiat inſtrumentum,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              non ſolet ipſum natura geminare: neque fortè, ſi geminetur; officia natu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg227"/>
                <lb/>
              ræ minus impediret, & grauitarem afferret quàm moleſtia nos afficiat ſextus digitus quem ma­
                <lb/>
              nui natura peccans affinxerit. </s>
              <s>Itaque vbi commodè id effici potuerit; ad officia complura abu­
                <lb/>
              titur vno
                <expan abbr="eodemq́">eodemque</expan>
              . </s>
              <s>inſtrumento, vt lingua ad guſtatum,
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              & locutionem, & ore in habentibus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg228"/>
                <lb/>
              pulmonem ad cibi ſumptionem, & reſpirationem. </s>
              <s>vt nihil planè ſine optima ratione feciſſe vi­
                <lb/>
              deatur. </s>
              <s>Neque verò, quia natura ſit vis quæ ratione vtatur, iam enim ratione vti eſt animæ, non
                <lb/>
              naturæ. </s>
              <s>Natura porrò
                <foreign lang="grc">ὐποτατικῶς</foreign>
              & ex ſua natura & eſſentia ſine cognitione agit pro fine </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>