4236ALHAZEN
19. Color ex ſeſe, pri{us} percipitur, quàm ipſi{us} eſſentia. Ita uiſibile quodlibet ex
ſeſe pri{us} percipitur, quàm ipſi{us} eſſentia. 68 p 3.
ſeſe pri{us} percipitur, quàm ipſi{us} eſſentia. 68 p 3.
ET iterum dicemus, quòd comprehenſio coloris in eo, quod eſt color, eſt ante comprehenſio-
nem quid ditatis coloris, ſcilicet, quòd uiſus comprehendit colorem, & ſentit, quòd eſt color,
antequam ſentiat cuiuſmodi ſit coloris: quoniam apud peruentũ formæ in uiſu, coloratur ui-
ſus, & cum uiſus coloratur, ſentit, quòd ſit coloratus, & ſic ſentit colorem: deinde ex diſtinctione co
loris, & comparatione ipſius ad colores notos uiſui, comprehendit quidditatẽ coloris. Comprehen
ſio ergo coloris in eo, quòd eſt color, eſt ante comprehenſionẽ quidditatis coloris, & erit cõprehen-
ſio quidditatis coloris per cognitionẽ. Et ſignificatio, quòd uiſus comprehendit colorẽ in eo, quòd
eſt color, antequam comprehendat cuiuſmodi ſit ratio coloris: eſt: quia uiſibilia, quorum colores
ſunt fortes, ſicut uiriditas profunda, & fuſcitas, & ſimiles, quãdo fuerint in obſcuro ualde loco, non
comprehenduntur à uiſu in illo loco, niſi quaſi colores tantùm: tamen ſentit quòd ſint colores, &
non diſtinguit cuiuſinodi ſint colores in principio comprehenſionis. Et quando locus non fuerit
ualde obſcurus, & uiſus multũ intueatur, comprehendit uiſus, cuiuſmodi ſint coloris: aut ſi lux au-
gmentetur & intendatur in illo loco. Declarabitur ergo ex iſta experimentatione, quod uiſus com-
prehendit colorem in eo, quòd eſt color, antequam comprehendat cuiuſmodi ſit coloris: & illud,
quod comprehendit uiſus ex colore in principio ſui peruentus ad uiſum, eſt coloratio, & coloratio
eſt quaſi obſcuritas aut umbra, quando color fuerit ſubtilis. Et ſi res uiſa fuerit diuerſorũ colorum,
comprehendet uiſus in principio ex forma illius rei uiſæ obſcuritatem partium diuerſæ qualitatis,
ſecundum fortitudinẽ & debilitatem, aut quaſi umbras diuerſas in fortitudine & debilitate. Primũ
ergo, quod comprehendit uiſus ex forma coloris, eſt mutatio membri ſentientis, & coloratio eius,
quæ eſt obſcuritas aut ſimilitudo obſcuritatis: deinde ſentiens diſtinguet illam colorationem: & ſi
res uiſa fuerit illuminata, diſtinguetur ille color à uiſu, & comprehendetur eius quidditas, quando
fuerit ex coloribus, quos multoties comprehendebat prius: & ſi fuerit ex coloribus, quos ferè ſem-
per antè comprehendebat, comprehendetur in minore tempore, & in inſtanti ſecundo, inter quod
& primum, in quo comprehendit colorem, quatenus eſt color, non eſt ſenſibile tempus: ſi autẽ fue-
rit ex coloribus non manifeſtis, quos uiſus non comprehendit antè, niſi rarò, aut fuerit in loco ob-
ſcuro & debilis lucis, nõ comprehendetur à uiſu quidditas eius, niſi in tempore ſenſibili: & ſi res ui-
ſa fuerit obſcura, & fuerit in ea, niſi modica lux, ſicut illud, quod comprehenditur nocte, & in locis
ualde obſcuris, non diſtinguetur à ſentiente, niſi obſcuritas tantùm. Declaratum eſt ergo ex com
prehenſione colorũ in locis obſcuris, quòd comprehenſio coloris in eo, quòd eſt color, eſt ante com
prehenſionẽ quidditatis eius. Et etiam ſignificatio quòd uiſus comprehendit colorem in eo, quòd
eſt color, antequam comprehendat cuiuſmodi ſit coloris: eſt, quia uiſus cum cõprehendit colorem
extraneum, quem nunquam uidit antè, comprehendit quòd eſt color, & tamen neſcit, cuiuſmodi ſit
coloris: & cum fuerit multùm circa ipſum, aſsimilabit ipſum propinquiori colori ſimili illi. Ex iſtis
ergo experimẽtationibus declaratur declaratione manifeſta, quòd cõprehenſio coloris in eo, quòd
eſt color, erit ante comprehenſionem quidditatis coloris: & declaratũ eſt etiam ex iſtis experimen-
tationibus, quòd comprehenſio quidditatis coloris nõ erit niſi per diſtinctionem. Illud ergo quod
comprehendit uiſus ſolo ſenſu, non eſt, niſi color in eo, quòd eſt color, & lux in eo, quòd eſt lux: &
præter iſta nihil comprehendit ſolo ſenſu, ſed per diſtinctionem, & argumentationẽ & cognitionẽ.
nem quid ditatis coloris, ſcilicet, quòd uiſus comprehendit colorem, & ſentit, quòd eſt color,
antequam ſentiat cuiuſmodi ſit coloris: quoniam apud peruentũ formæ in uiſu, coloratur ui-
ſus, & cum uiſus coloratur, ſentit, quòd ſit coloratus, & ſic ſentit colorem: deinde ex diſtinctione co
loris, & comparatione ipſius ad colores notos uiſui, comprehendit quidditatẽ coloris. Comprehen
ſio ergo coloris in eo, quòd eſt color, eſt ante comprehenſionẽ quidditatis coloris, & erit cõprehen-
ſio quidditatis coloris per cognitionẽ. Et ſignificatio, quòd uiſus comprehendit colorẽ in eo, quòd
eſt color, antequam comprehendat cuiuſmodi ſit ratio coloris: eſt: quia uiſibilia, quorum colores
ſunt fortes, ſicut uiriditas profunda, & fuſcitas, & ſimiles, quãdo fuerint in obſcuro ualde loco, non
comprehenduntur à uiſu in illo loco, niſi quaſi colores tantùm: tamen ſentit quòd ſint colores, &
non diſtinguit cuiuſinodi ſint colores in principio comprehenſionis. Et quando locus non fuerit
ualde obſcurus, & uiſus multũ intueatur, comprehendit uiſus, cuiuſmodi ſint coloris: aut ſi lux au-
gmentetur & intendatur in illo loco. Declarabitur ergo ex iſta experimentatione, quod uiſus com-
prehendit colorem in eo, quòd eſt color, antequam comprehendat cuiuſmodi ſit coloris: & illud,
quod comprehendit uiſus ex colore in principio ſui peruentus ad uiſum, eſt coloratio, & coloratio
eſt quaſi obſcuritas aut umbra, quando color fuerit ſubtilis. Et ſi res uiſa fuerit diuerſorũ colorum,
comprehendet uiſus in principio ex forma illius rei uiſæ obſcuritatem partium diuerſæ qualitatis,
ſecundum fortitudinẽ & debilitatem, aut quaſi umbras diuerſas in fortitudine & debilitate. Primũ
ergo, quod comprehendit uiſus ex forma coloris, eſt mutatio membri ſentientis, & coloratio eius,
quæ eſt obſcuritas aut ſimilitudo obſcuritatis: deinde ſentiens diſtinguet illam colorationem: & ſi
res uiſa fuerit illuminata, diſtinguetur ille color à uiſu, & comprehendetur eius quidditas, quando
fuerit ex coloribus, quos multoties comprehendebat prius: & ſi fuerit ex coloribus, quos ferè ſem-
per antè comprehendebat, comprehendetur in minore tempore, & in inſtanti ſecundo, inter quod
& primum, in quo comprehendit colorem, quatenus eſt color, non eſt ſenſibile tempus: ſi autẽ fue-
rit ex coloribus non manifeſtis, quos uiſus non comprehendit antè, niſi rarò, aut fuerit in loco ob-
ſcuro & debilis lucis, nõ comprehendetur à uiſu quidditas eius, niſi in tempore ſenſibili: & ſi res ui-
ſa fuerit obſcura, & fuerit in ea, niſi modica lux, ſicut illud, quod comprehenditur nocte, & in locis
ualde obſcuris, non diſtinguetur à ſentiente, niſi obſcuritas tantùm. Declaratum eſt ergo ex com
prehenſione colorũ in locis obſcuris, quòd comprehenſio coloris in eo, quòd eſt color, eſt ante com
prehenſionẽ quidditatis eius. Et etiam ſignificatio quòd uiſus comprehendit colorem in eo, quòd
eſt color, antequam comprehendat cuiuſmodi ſit coloris: eſt, quia uiſus cum cõprehendit colorem
extraneum, quem nunquam uidit antè, comprehendit quòd eſt color, & tamen neſcit, cuiuſmodi ſit
coloris: & cum fuerit multùm circa ipſum, aſsimilabit ipſum propinquiori colori ſimili illi. Ex iſtis
ergo experimẽtationibus declaratur declaratione manifeſta, quòd cõprehenſio coloris in eo, quòd
eſt color, erit ante comprehenſionem quidditatis coloris: & declaratũ eſt etiam ex iſtis experimen-
tationibus, quòd comprehenſio quidditatis coloris nõ erit niſi per diſtinctionem. Illud ergo quod
comprehendit uiſus ſolo ſenſu, non eſt, niſi color in eo, quòd eſt color, & lux in eo, quòd eſt lux: &
præter iſta nihil comprehendit ſolo ſenſu, ſed per diſtinctionem, & argumentationẽ & cognitionẽ.
20. Eſſentia coloris percipitur in tempore. Ita eſſentia cui{us}libet uiſibilis percipi-
tur in tempore. 70 p 3.
tur in tempore. 70 p 3.
ET etiã dicamus, quòd comprehenſio quidditatis coloris nõ eſt, niſi in tempore.
Quoniã enim
comprehenſio quidditatis coloris non eſt, niſi per diſtinctionẽ & aſsimilationẽ, ſed diſtinctio
non eſt, niſi in tempore: ergo comprehenſio quidditatis coloris non eſt, niſi in tempore. Signi
ficationem aũt manifeſtam, quòd comprehenſio quidditatis coloris nõ eſt, niſi in tempore, præbet
illud, quod apparet in trocho apud motum eius: quoniã quando in trocho fuerint tincturæ diuerſę,
& illæ tincturæ fuerint lineæ extenſæ ex medio ſuperficiei eius manifeſtæ, & ex parte colli eius uſq:
ad finẽ ſuæ circumferentię, & trochus fuerit circumgyratus motu forti, & aſpexerit ipſum quis, com
prehendet omnes colores eius quaſi unũ, diuerſum ab omnibus coloribus eius, qui ſunt in eo, quaſi
eſſet color cõpoſitus ex omnibus coloribus illarum linearum, & non comprehendet lineationẽ, nec
diuerſitatem colorum: & ſimul comprehendet ipſum quaſi quietum, quando motus eius fuerit ual-
de fortis, quoniam quodlibet punctum nõ figitur in eodem loco, tempore ſenſibili, ſed in quantum
minimo tempore gyrat circumferentiã totam, ſuper quam reuoluitur. Peruenit ergo forma puncti
in uiſum ſuper circumferentiam circuli in uiſu, & uiſus non comprehendit colorem illius puncti in
minimo tempore, niſi ex tota circumferentia circuli peruenientis in uiſum: cõprehendit ergo colo-
rem illius puncti in minimo tempore circumgyratũ. Et ſimiliter omnia puncta, quæ ſunt in ſuperfi-
cie trochi, ſignificant quòd uiſus comprehendit colorem cuiuslibet illorum ſuper totam circumſe-
rentiam circuli, ſuper quam mouetur illud punctum in minimo tempore. Et omnia puncta, quorũ
remotio à centro eſt æqualis, mouentur apud circumgyrationẽ trochi ſuper eandem circuli unius
circumferentiã. Accidit ergo ex hoc, ut appareat color cuiuslibet puncti illorum punctorũ, quorũ
remotio à centro eſt æqualis, ſuper circumferentiam eiuſdem circuli in minimo tempore, quod erit
comprehenſio quidditatis coloris non eſt, niſi per diſtinctionẽ & aſsimilationẽ, ſed diſtinctio
non eſt, niſi in tempore: ergo comprehenſio quidditatis coloris non eſt, niſi in tempore. Signi
ficationem aũt manifeſtam, quòd comprehenſio quidditatis coloris nõ eſt, niſi in tempore, præbet
illud, quod apparet in trocho apud motum eius: quoniã quando in trocho fuerint tincturæ diuerſę,
& illæ tincturæ fuerint lineæ extenſæ ex medio ſuperficiei eius manifeſtæ, & ex parte colli eius uſq:
ad finẽ ſuæ circumferentię, & trochus fuerit circumgyratus motu forti, & aſpexerit ipſum quis, com
prehendet omnes colores eius quaſi unũ, diuerſum ab omnibus coloribus eius, qui ſunt in eo, quaſi
eſſet color cõpoſitus ex omnibus coloribus illarum linearum, & non comprehendet lineationẽ, nec
diuerſitatem colorum: & ſimul comprehendet ipſum quaſi quietum, quando motus eius fuerit ual-
de fortis, quoniam quodlibet punctum nõ figitur in eodem loco, tempore ſenſibili, ſed in quantum
minimo tempore gyrat circumferentiã totam, ſuper quam reuoluitur. Peruenit ergo forma puncti
in uiſum ſuper circumferentiam circuli in uiſu, & uiſus non comprehendit colorem illius puncti in
minimo tempore, niſi ex tota circumferentia circuli peruenientis in uiſum: cõprehendit ergo colo-
rem illius puncti in minimo tempore circumgyratũ. Et ſimiliter omnia puncta, quæ ſunt in ſuperfi-
cie trochi, ſignificant quòd uiſus comprehendit colorem cuiuslibet illorum ſuper totam circumſe-
rentiam circuli, ſuper quam mouetur illud punctum in minimo tempore. Et omnia puncta, quorũ
remotio à centro eſt æqualis, mouentur apud circumgyrationẽ trochi ſuper eandem circuli unius
circumferentiã. Accidit ergo ex hoc, ut appareat color cuiuslibet puncti illorum punctorũ, quorũ
remotio à centro eſt æqualis, ſuper circumferentiam eiuſdem circuli in minimo tempore, quod erit