Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="26"/>
              eſt quiddam imperfectum. </s>
              <s>quamquàm de hoc poſtea tractabitur. </s>
              <s>& cùm hoc inter, ſit, dum ſit
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg263"/>
                <lb/>
              motus, iam liquet ipſum non pertinere ad formam & actum, ſed ad poteſtatem & materiam.
                <lb/>
              </s>
              <s>Quapropter non eſt cur expectes media, ſicut viride & rufum; nam ſunt hęc aliquid actus; nec
                <lb/>
              omnino ea media, quæ formæ dicuntur; ſed media, quæ ſunt poteſtatis & materiæ, quę dicuntur
                <lb/>
              tranſitus. </s>
              <s>Itaque cùm in omni motu ſit aliqua poteſtas, cuius actus
                <expan abbr="quidã">quidam</expan>
              imperfectus eſt motus:
                <lb/>
              planum eſt, quòd in omni motu ſeu mutatione per ſe tale
                <expan abbr="mediũ">medium</expan>
              intercedit. </s>
              <s>Id omne percurren­
                <lb/>
              dum eſt, nec quicquam prętereundum, modo ea ſe deinceps ſuaptè natura conſequantur. </s>
              <s>
                <expan abbr="eoq́">eoque</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>modo à poteſtate ad actum totis viribus natura contendit. </s>
              <s>Hinc efficitur, vt ea quæ origine ante­
                <lb/>
              cedunt, ſint imperfectiora, & ea demum poſtremò loco natura perficiat quorum productio diffi­
                <lb/>
              cilior & vſus maior. </s>
              <s>cùm enim eiuſmodi ſint, multa flagitant ex quibus ſubſiſtant. </s>
              <s>Mitto hîc ea
                <lb/>
              quæ ſunt origine
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
              priora; ſed eius ingenij, vt ab illis cętera, tanquam à cauſſa principe pen­
                <lb/>
              deant, vel vt i de cordis ortu Ariſtotelis ſententia fertur. </s>
              <s>Atqui & hæc item pluribus aliàs, à pro­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg264"/>
                <lb/>
              poſito ne diſcedamus. </s>
              <s>Atque ea quidem, quæ natura producit, ita procedunt, vt perficiatur im­
                <lb/>
              perfectum paullatim proficiens, donec ad ſummum peruenerit. </s>
              <s>At verò ſic ea quæ intercedunt,
                <lb/>
                <expan abbr="cõnexa">connexa</expan>
              ſunt, vt poſterius ſine priore non exiſtat, quemadmodum paries ſine fundamentis. </s>
              <s>
                <expan abbr="cęterũ">cęterum</expan>
                <lb/>
              & illa omnia quæ antecedunt, ita ſe reſpiciunt, vt proximè antecedens ſit gratia conſequentis. </s>
              <s>&
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg265"/>
                <lb/>
              vniuerſa ſimul, eius gratia quod omnium
                <expan abbr="extremũ">extremum</expan>
              eſt. </s>
              <s>Nanque omnia quæ ſtrùit & molitur ędi­
                <lb/>
              ficator, ſunt gratia domus: ſed parietes gratia tecti, fundamenta gratia parietum. </s>
              <s>Itaque priora
                <lb/>
              natura ſunt dupliciter, vel origine, vel perfectione ex quibus ille ordo naſcitur, qui à natura non
                <lb/>
              ſecus ſeparari nequit, quàm lumen à Sole. </s>
              <s>Ex illo enim vinculo quo colligatæ ſunt res naturales,
                <lb/>
              id naſcitur vt hoc ex hoc ita pendeat, vt nec ex alio pendêre poſsit, nec aliud ex illo. </s>
              <s>Etenim, ſi fa­
                <lb/>
              ſtigium
                <expan abbr="imponẽdum">imponendum</expan>
              eſt, neceſſe eſt parietes extruantur: & ob id extruuntur parietes, vt imponi
                <lb/>
              queat, nec ſine parietibus extaret faſtigium: neque item erigeret parietes ædificator, niſi vellet iis
                <lb/>
              ipſum imponi. </s>
              <s>Atque ita rata ſunt tempora & vices quibus iſtiuſmodi opera à natura admini­
                <lb/>
              ſtrantur, vt niſi quid violens obſtet, eundem ſemper ſucceſſum atque exitum quęque res habitu­
                <lb/>
              ra videatur. </s>
              <s>Ea tibi tempora præfinita, quibus embryon in vtero formatur & exit in luminis oras
                <lb/>
              atque aliud maris, aliud fęminę. </s>
              <s>vides ætatum progreſſus inuariabiles. </s>
              <s>conſpicis
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              ſucceſsiones
                <lb/>
              tempeſtatum ſumma conſtantia gubernatas quæ cùm à certo naturæ principe regantur,
                <expan abbr="varietatẽ">varietatem</expan>
                <lb/>
              illam ęquabilem in mundo inferiore progignunt. </s>
              <s>M
                <gap/>
              e nunc rerum viciſsitudines;
                <expan abbr="cõuerte">conuerte</expan>
              te ad
                <lb/>
              rerum gradus
                <expan abbr="cõtemplandos">contemplandos</expan>
              , ita diſpoſita ſanè ſunt vniuerſi membra, vt quo altius ſe
                <expan abbr="ſuſtulerũt">ſuſtulerunt</expan>
              ,
                <lb/>
              eo quoque pręſtantiora ſint. </s>
              <s>aciem intende in ea omnia ex quibus vniuerſa rerum eſſentia coale­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg266"/>
                <lb/>
              ſcit; ſic à ſummo ad ima
                <expan abbr="naturã">naturam</expan>
              progredi perſpicies, vt paruo quodam interuallo ſingulæ naturę
                <lb/>
              diſcretæ, vniuerſam eſſentiæ latitudinem
                <expan abbr="cõpleant">compleant</expan>
              , nihil inane relinquant, nullam
                <expan abbr="intercapedinẽ">intercapedinem</expan>
                <lb/>
              faciant, & ſingula ſuis partibus & numeris abſoluta ſunt, & ſuis quæque locis
                <expan abbr="officiisq́">officiisque</expan>
              . </s>
              <s>diſpenſa­
                <lb/>
              ta, vt æquiſsimè naturam
                <expan abbr="inſtiſsimã">inſtiſsimam</expan>
              venerabilis ille ſenex appellarit. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Nam ſi pro merito cuique
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg267"/>
                <lb/>
              proſpicere ac diſtribuere inſtitiæ
                <expan abbr="officiũ">officium</expan>
              eſt; cùm id optimè natura præſtiterit, iure inſtiſsima per­
                <lb/>
              hiberi poteſt, & tanquam legislator ille cui leges à Deo dictatæ fuerint, ordine admirabili cuncta
                <lb/>
              diſponens & cuique ſuum tribuens, ſeruat illud iuſtitiæ genus, quod diſtributiuum vocant: ſic de
                <lb/>
              natura ipſa confitendum eſt. </s>
              <s>Quocirca & ipſa eſt vera rerum ratio,
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              hoc eſt verus ordinis auctor
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg268"/>
                <lb/>
              & quicquid pręter rationem iſtam exiſtit, eſt omnino pręter naturam. </s>
              <s>Itaque infinitum, quia po­
                <lb/>
              ſitum eſt extra omnem rationem, ab ipſa natura non recipitur. </s>
              <s>ordo enim cuiuſque proprius eſt
                <lb/>
              natura
                <expan abbr="ſenſiliũ">ſenſilium</expan>
              qui citra
                <expan abbr="rationẽ">rationem</expan>
                <expan abbr="">non</expan>
              conſiſtit, in infinito verò ratio nulla, neque ad ſeipſum, neque
                <lb/>
              ad aliud. </s>
              <s>Ita
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              quęque res in natura ſe habet, vt pro illa ratione producatur, quę
                <expan abbr="cõſtat">conſtat</expan>
              iis numeris,
                <lb/>
              de quibus
                <expan abbr="explicatũ">explicatum</expan>
              eſt nuper, & qui aut ſemper, aut
                <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan>
              obſeruantur. </s>
              <s>hęc
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              poſita eſt in
                <lb/>
              ratione materię ad
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              &
                <expan abbr="finẽ">finem</expan>
              , ex
                <expan abbr="quib.">quibus</expan>
              ſenſilia
                <expan abbr="cõflata">conflata</expan>
              ſunt. </s>
              <s>itaque ordo,
                <expan abbr="">non</expan>
              natura quę motus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg269"/>
                <lb/>
                <expan abbr="initiũ">initium</expan>
              eſt, ſed natura .i. </s>
              <s>natio ſtatuetur, quinto naturę ſignificato, de quo alibi dicetur. </s>
              <s>Niſi etiam tu
                <lb/>
                <expan abbr="habitudinẽ">habitudinem</expan>
              materię ad
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              eſſe velis cauſſam
                <expan abbr="eſſentialẽ">eſſentialem</expan>
              productionis
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
                <expan abbr="naturaliũ">naturalium</expan>
              , quod po­
                <lb/>
              ſtea
                <expan abbr="diſputandũ">diſputandum</expan>
              eſt. </s>
              <s>Nam ſi ita
                <expan abbr="naturã">naturam</expan>
              ſumpſeris, facilè concedemus,
                <expan abbr="ordinẽ">ordinem</expan>
              eſſe naturam .i. </s>
              <s>
                <expan abbr="princi-piũ">princi­
                  <lb/>
                pium</expan>
              originis: quippe qui
                <expan abbr="cõplectatur">complectatur</expan>
              vtraſque cauſſas, ex
                <expan abbr="quib.">quibus</expan>
              per ſe exiſtit
                <expan abbr="cõpoſitum">compoſitum</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="qũocunq;">qunocunque</expan>
                <lb/>
              ordo proprius eſt natura
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
                <expan abbr="ſenſiliũ">ſenſilium</expan>
              , quo illa quę carent, pręter naturam habenda erunt, ea verò
                <lb/>
              ſunt, quę rarò eueniunt, & incertos exitus inſuper obtinent. </s>
              <s>Vbi ordo, ibi
                <expan abbr="primũ">primum</expan>
                <expan abbr="quidpiã">quidpiam</expan>
              ; vbi pri­
                <lb/>
              mum, ibi quoque
                <expan abbr="vnũ">vnum</expan>
              . </s>
              <s>Proinde
                <expan abbr="">cum</expan>
              ordo ſit maximè naturalis, videtur neceſſariò conſequi
                <expan abbr="naturã">naturam</expan>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg270"/>
                <lb/>
              niſi ſemper in
                <expan abbr="vnũ">vnum</expan>
              , contendere in
                <expan abbr="finẽ">finem</expan>
              & abhorrere ab infinito
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              ita vt
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
                <expan abbr="æternitatẽ">æternitatem</expan>
              exquirit,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg271"/>
                <lb/>
                <expan abbr="tm̃">tum</expan>
              quoque reſpuat
                <expan abbr="infinitũ">infinitum</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="">Nam</expan>
              quod
                <expan abbr="ęternũ">ęternum</expan>
              eſt,
                <expan abbr="totũ">totum</expan>
              ſimul exiſtit, ſemper ſuo fine potitur, à qui­
                <lb/>
              bus
                <expan abbr="infinitũ">infinitum</expan>
              longiſsimè abeſt, particulatim exoriens &
                <expan abbr="nunquã">nunquam</expan>
              ad
                <expan abbr="finẽ">finem</expan>
              perueniens. </s>
              <s>Et
                <expan abbr="">cum</expan>
              duobus
                <lb/>
              principiis vniuerſa
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              natura contineatur, actu
                <expan abbr="nimirũ">nimirum</expan>
              & poteſtate, è
                <expan abbr="quib.">quibus</expan>
              actus vnus eſt & vno
                <lb/>
              videlicet eſſe terminatur; poteſtas, niſi ſumatur ambiguè, ea verò eſt, quæ conuenit cum actu, vt
                <lb/>
              euenit in æternis, in quibus
                <expan abbr="idẽ">idem</expan>
              ſunt eſſe & poſſe: poteſtas, inquàm, reſpicit oppoſita, nihilo ſecius
                <lb/>
              ita reſpicit oppoſita poteſtas, vt ex iis vnum potiſsimè ſpectet, alterum vel propter illud, vel
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>