Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
41
41
42
42
43
43
44
44
45
45
46
46
47
47
48
48
49
49
50
50
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="27"/>
                <arrow.to.target n="marg272"/>
                <lb/>
              per accidens veluti poteſtas ineſt in materia ad eſſe & non eſſe: ſed planè materia appetit eſſe,
                <lb/>
              non eſſe autem ſic appetit, vt illud quod expetit, eſſe poſsit. </s>
              <s>Neque verò re perturbet, quòd
                <lb/>
              Ariſtoteles vno determinarit poteſtates rationis exortes, & ob id ab iis ſegregarit, quæ ratione
                <lb/>
              participant. </s>
              <s>ſiquidem poteſtates rationis exortes ſint, vel actuoſæ, vel patibiles: atque actuoſos
                <lb/>
              quidem vno determinantur; nos autem de patibilibus in pręſentia diſputamus: illę quidem
                <expan abbr="vnũ">vnum</expan>
                <lb/>
              reſpiciunt: at noſtra poteſtas accipit oppoſita viciſsim. </s>
              <s>Cùm verò materia ſit partibilis & quo­
                <lb/>
              dammodo præſeferat infinitatem quæ diſperſa in vnum à forma colligitur. </s>
              <s>idcirco tendere ad
                <lb/>
              vnum erit formam verſus progredi, & contra regredi ad materiam idem erit, ac perſequi infini­
                <lb/>
              tum. </s>
              <s>Si ergo natura declinat infinitum & ad vnum propenſa eſt; planum quod tendere ad for­
                <lb/>
              mam prorſus erit naturale; progredi ad materiam non naturale cenſebitur, aut ſaltem non na­
                <lb/>
              turale ſimpliciter & ſic in melius tendet, & in ipſum perpetuò collimabit, vt quoad eius fieri po­
                <lb/>
              teſt, præſtet id quod melius eſt
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              ex iis quæcunque rerum ſtatui contingunt, niſi aliter efficere
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg273"/>
                <lb/>
              cogatur ex neceſsitate materiæ. </s>
              <s>ſiquidem rubiginem inferro nolit efficere; ſed ferrum ex tali
                <expan abbr="tẽ-peramento">ten­
                  <lb/>
                peramento</expan>
              conſtat, vt ipſum rubigo neceſſariò conſequatur. </s>
              <s>Atque hic melioris ſcopus ſic po­
                <lb/>
              teſt apud naturam, vt etiam rebus ad aliud inſtitutis ad aliquod bonum
                <expan abbr="finemq́">finemque</expan>
              . </s>
              <s>abutatur, vt
                <expan abbr="">cum</expan>
                <lb/>
              in animali neceſſe ſit eſſe aliquos meatus, vnde redundantiæ repurgentur, eiſdem quoque natu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg274"/>
                <lb/>
              ra melioris
                <expan abbr="finisq́">finisque</expan>
              . </s>
              <s>gratia, nimirum propagationis, vt alterum tale producatur, quale ipſum eſt,
                <lb/>
              abuſa ſit. </s>
              <s>At verò ea quæ poteſt exhibere natura, vel æterna ſunt, vel caduca, quæ ſanè pluſquam
                <lb/>
              ſpecie ſeparantur. </s>
              <s>hæc vt natura diſiuncta ſunt; ſic varijs ſunt obnoxia legibus, id enim quod in
                <lb/>
              æternis effici poteſt æternum eſt: quod verò in caducis ex iis ſępe exiſtit, quæ varietatem reci­
                <lb/>
              piunt;
                <expan abbr="eodemq́">eodemque</expan>
              . </s>
              <s>diuino inſtinctu concitata natura, rem minorem maiori
                <expan abbr="potioriq́">potiorique</expan>
              . </s>
              <s>accommodat,
                <lb/>
              non contrà maiorem
                <expan abbr="nobiliorenq́">nobiliorenque</expan>
              . </s>
              <s>minori. </s>
              <s>& id quod inferius eſt, vult inſeruire ſuperiori, &
                <lb/>
                <expan abbr="cuiq́">cuique</expan>
              . </s>
              <s>recta ratione vtenti, ſua parat inſtrumenta; nec prius inſtrumenta fabricatur quam de vten­
                <lb/>
              te cogitauerit. </s>
              <s>Nam ſicuti rectius tibia muſico præbetur quàm tibiam poſsidenti, peritia tibias
                <lb/>
              inflandi: ſic etiam natura facit. </s>
              <s>Itaque non immeritò reprehenditur Anaxagoras qui rationem
                <lb/>
              allaturus, cur homo omnium eſſet animalium prudentiſsimus, eam exponebat quòd manus ha­
                <lb/>
              beret. </s>
              <s>ac rectè quidem, ſi rationem, vt ſignum exquirebat: ſed ſi veras cauſſas quæſtionis indaga­
                <lb/>
              bat; recta ratio poſtulat, vt idcirco fateamur homini datas eſſe manus, quia ſit animal prudentiſ­
                <lb/>
              simum. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              Atque ita melius eſt. </s>
              <s>Semper igitur deterius gratia melioris:
                <expan abbr="idq́">idque</expan>
              . </s>
              <s>ita generale, vt per
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg275"/>
                <lb/>
              artes & naturam ęquè pertineat. </s>
              <s>Itaque ſapientes pacis cauſſa bellum gerunt;
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              laborem ſpe otij
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg276"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg277"/>
                <lb/>
              ſuſtentant. </s>
              <s>Sed requirat hoc loco quiſpiam, ſit ne cauſſa hoc quod dicimus eſſe melius; an po­
                <lb/>
              tius effectus, & cum cauſſa ponatur. </s>
              <s>quod nam cauſſæ genus ſit; & quemadmodum cauſſæ offi­
                <lb/>
              cio fungatur. </s>
              <s>Et planè inficiari non licet, hoc ab Ariſtotele inter cauſſarum genera recenſeri: in­
                <lb/>
              quit enim ſe habere quàm poteſt optimè cauſſam eſſe. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
                <expan abbr="eamq́">eamque</expan>
              . </s>
              <s>tam pręcipuam exiſtimaſſe vide­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg278"/>
                <lb/>
              tur, vt neceſſe ſit, ſi melius hoc modo foret: ita quoque ſe habere naturam: quaſi nulla prior
                <lb/>
              cauſſa afferri queat: ideo iure optimo non ſeiungetur à fine, hanc enim omnium cauſſam potiſsi­
                <lb/>
              mam ponit vnuſquiſque artifex, ſed præcipue naturalis. </s>
              <s>Ita verò ſe habet vt finis. </s>
              <s>Nam cùm ſit
                <lb/>
              in vniuerſo primum quoddam immortale, & ineffabile, ſimpliciter ens, & ſimpliciter bonum;
                <lb/>
              ex hoc cętera impetrant quòd ſint, & quòd bona ſint quodam tamen ordine, vt quæ naturam,
                <lb/>
              ſiue eſſentiam illam magis imitantur: perfectiora
                <expan abbr="melioraq́">melioraque</expan>
              . </s>
              <s>ſint, huiuſmodi verò ſunt actus &
                <lb/>
              ſubſtantiæ quæ actu ſunt, primum materiæ exortes, deinde materiatæ: atque illæ quidem è tri­
                <lb/>
              plici ſerie corpora cęleſtia, forma & indiuidua, quibus eſſe & bonitas impertita ſunt miris mo­
                <lb/>
              dis. </s>
              <s>atque adeo, vt vniuerſa rerum latitudo gradibus omnibus completa ſit quos aliqua nota di­
                <lb/>
              ſtinctos excipere poteſt. </s>
              <s>Ergo quod eſt, & quod bonum eſt, cùm ſuoptè ingenio ſit finis & ex­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg279"/>
                <lb/>
              petendum; efficitur, vt natura ſemper expetat id quod melius eſt, & quàm maximè præſtare co­
                <lb/>
              netur ita ſuum finem adeptura. </s>
              <s>A ſuperioribus ergo principiis hoc cauſſæ genus extitit, & de­
                <lb/>
              ſcendit quodammodo cęlitus. </s>
              <s>Itaque ſine errore natura producit, & vt melius non poſsit. </s>
              <s>ac ſi­
                <lb/>
              quis corrigere aliquid volet, vt turpiſsimus ille Momus, aut deterius faciet, aut id quod fieri
                <lb/>
              non potuit, optabit. </s>
              <s>Sic cùm melius ſit eſſe quàm non eſſe, natura potius ineſſe quàm non eſſe
                <lb/>
              contendet: & ſi poterit; æternum numero faciet; ſi minus, vt æternum ſucceſsione ſit, & ſpecie,
                <lb/>
              curabit; nihil minus, quam ſibi perniciem molietur, niſi fortè per accidens; vt ignis qui, cum in
                <lb/>
              aliena materia conſiſtat,
                <expan abbr="eaq́">eaque</expan>
              . </s>
              <s>neceſſariò nutriatur; ſi permanere velit, eam quoque neceſſariò
                <expan abbr="cõ-ſumit">con­
                  <lb/>
                ſumit</expan>
              ; itaque & neceſſariò necem ſibi parat. </s>
              <s>& quia res tùm perfecta eſt, cum iis muneribus fun­
                <lb/>
              gi poteſt, quibus ipſam natura deſtinauit, id ſummopere expetet; atque expetet, ſiquando
                <expan abbr="">non</expan>
              ha­
                <lb/>
              beat, aut ſi non eo modo habeat, quo bene eſt; ac ſi obtinuerit; tanquàm in oportuno diuerſorio
                <lb/>
              requieſcet. </s>
              <s>Hic
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              finis cum forma
                <expan abbr="cõgruit">congruit</expan>
              , cuius cùm tantum ſit
                <expan abbr="momentũ">momentum</expan>
              in naturę operibus
                <lb/>
              etiam nos admonet & impellit in iis veſtigandis, vt maiorem formæ rationem habeamus, quàm
                <lb/>
              materiæ, quod veteres philoſophi non perſpicientes toto cęlo aberrarunt. </s>
              <s>nil enim aliud quàm
                <lb/>
              materiam, naturam eſſe crediderunt, formas habuere pro accidentibus ac ſi quod aliud </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>