4917PRIMVS.11
# # # ver ſecundũ ordinẽ accipiẽ \\ dæ quantitatis. ordinatio
# # uel ſecundum quantitatem
# # # vel ſecundum reſponſum \\ quantitatis. ſymmetria.
# uel in ſe
Forma uniuerſa omnium, quæ \\ arte fiunt conſideratur. # # uel ſecundum qualitatem:\\diſpoſitio
# uel comparata # ad aſpeεtum, ſic Eurythmia.
# # ad id, quod decet, ſic decor.
# # ad uſum, ſic diſtributio.
2210
# # # ver ſecundũ ordinẽ accipiẽ \\ dæ quantitatis. ordinatio
# # uel ſecundum quantitatem
# # # vel ſecundum reſponſum \\ quantitatis. ſymmetria.
# uel in ſe
Forma uniuerſa omnium, quæ \\ arte fiunt conſideratur. # # uel ſecundum qualitatem:\\diſpoſitio
# uel comparata # ad aſpeεtum, ſic Eurythmia.
# # ad id, quod decet, ſic decor.
# # ad uſum, ſic diſtributio.
2210
Ordinatio, eſt modica membrorum operis commoditas, ſeparatim, uniuerſæq́ue proportionis ad
ſimmetriam comparatio, Hæc componitur ex quantitate, quæ Græce ποσότηςdicitur, quantitas au-
tem eſt, modulorum ex ipſius operis ſumptione, ſingulis membrorum partibus uniuerſi operis con-
ueniens effectus.
ſimmetriam comparatio, Hæc componitur ex quantitate, quæ Græce ποσότηςdicitur, quantitas au-
tem eſt, modulorum ex ipſius operis ſumptione, ſingulis membrorum partibus uniuerſi operis con-
ueniens effectus.
Quoniam multis in rebus inuenitur ordo, diſpoſitio, decor, diſtributio, &
reliqua, quœ ſupradicta
ſunt, Ideò non dubitamus affirmare, quin hi termini ampliores, & communes habeantur, qui ea ratione,
qua pluribus rebus accommodari poſſunt, diffiniendi ſunt, uniuerſalium enim uniuerſales oportet eße diffinitio-
3320 nes, & uocibus uniuerſalibus, & fuſis explicari debent, cum uero eas quiſque artifex ad res ſibi ſubiectas
transferre uult, preßiores illas efficit, & proprias artis ſuæ, quemadmodum hoc loco a Vitru. fieri uide-
mus in his rebus diffiniendis, nos primum in ipſa ordinatione, deinde in alijs id conſiderabimus: certum
eſt ordinem communi, & ampla ratione & ſuapte ui nihil aliud eſſe niſi cum res propria ratione prœponit
unum alteri, hinc eſt, quodubi ordo eſt ante & poſt eſſe neceſſe ſit, ante uero & poſt ſunt communes, & am-
pli rerum termini: dixi autem propria ratione, quoniam multis in rebus ineſt ante & poſt, in quibus nullus
eſt ordo, quoniam illud ante & poſt, non ex propria rei natura oritur. neceſſitas enim quœdam, & natura-
lis rerum conſequutio in ordine requiritur. quando igitur quod ſua natura, prœcedere debet prœcedit, &
quod ſequi oportet, ſequitur, tunc ordo proprie dicitur. Sed hæc ratio uniuerſalis eſt, & multis rebus accom
modari poteſt: ſed hanc Architectus reddit preſſiorem, & contractiorem, idem quiſque artifex facit; ad
4430 ordinem enim, qui in ſingulis artibus eſt propoſitus, quiſque eam accommodat. Vitr. Ergo (inquit) ordinem
eſſe cum in artificio, & opere ſua ui quantitas quædam prœponitur, quœdam ſequitur. ſolent enim artifices
quantitatem unam præſumere (quam modulum appellant) quœ ſit ratio totius operis metiendi. Hac ratio-
ne ordinis diffinitio propria facta eſt applicatione ſcilicet communium, & uniuerſalium terminorum; nulla
enim de quantitate, de opere, de modulis mentio facta est in uniuerſalis ordinis diffinitione, quam nos attu-
limus, ſed in uniuerſum diximus. rem in ordine prœponi quœ præponenda eſt, & ſubſequi, quœ ſequi debet,
ſiue res illa quantitas, ſiue qualitas, ſiue tempus, ſiue actio, ſiue motio, ſiue aliud ſit. Et in his poſitus est
ſcientiarum orbis, & cōmunicatio, ſunt enim rerum plurium rationes eædẽ. Vt igitur in his, quæ ſupra iecimus,
fundamenta perſiſtamus. Ordo eſt in his rebus quœ ad aliud referuntur, & comparatio illa eſt imparium & inœ-
qualium rerum. Quod in ordine ſit relatio, manifestum eſt, nam id quod prœcedit, ad id quod ſubſequitur, com
5540 paratur: quod uero comparatio ſit ex earum numero, quæ inæquales ſunt, id quoque apertum eſt, nam ſi om-
nes res æquales eſſent iam non omnes eſſent, hinc ordo eſt parium, & diſparium, œqualium, & inæqualium,
diſpenſatio; Ordo Architecti circa quantitatem uerſatur. & in quantitate ordo reperitur, qui ad uniuerſum
opus & qui ad partes inter ſe comparatas refertur. Idq́; intelligendum eſt hoc modo: & ſi duplex ordo uide-
tur eſſe, tamen nullibireperiripoteſt, ut ordo partium inter ſe diſtinguatur ab ordine partium ad uniuerſum:
duplex autem dicitur, quoniam mente ac intelligentia ſeiungi, ac diſtingui poteſt utrumque a Vitruuio in
eadem ordinis diffinitione comprehenſum uidemus. Ordinatio (inquit) eſt modica membrorum operis com-
moditas ſeparatim, idest moderata partium aptitudo: nam moderari oportet quantitatem, quam ſumimus,
nam ſi immodica eſſet, ad parua membra menſuranda inepta eſſet, ſi exigua nimis, afferet incommoditatem
dum frequentius aſſumeretur. commoda igitur eſſe debet, & apta: aptitudo igitur, & commoditas in
6650 eo ſita es̄t, ut modo quodam temperet in magnitudine partem quandam, ut cum alijs conuenire poſſit, in qua
moderatione pars una præcedere, altera ſequi debet. prœcedit pars illa, a cuius magnitudine moderatio ſumi-
tur, ſequitur pars; quæ ea moderatione præfinitur: in ordinatione igitur Architecti ineſt, & ante, & poſt,
quœ differentiœ oppoſitæſunt, & non œquales, ad communem tamen referendæ ſunt terminum, is autem eſt
modus, & ordo; quod igitur ad mutuas partium comparationes attinet abſolutum est. Quod uero ſpectat ad
uniuerſi operis rationem his uerbis explicatur. #Vniuerſaq; proportionis ad ſymmetrium comparatio.
Proportio eſt rerum ſub uno genere comprehenſarum comparatio: hæc in Architectura fit, dum certa ac prœ-
finita magnitudo ſumitur, quæ partium omnium in opere magnitudines moderetur. Exemplum hoc eſt Vitr.
in tertio uolumine capite ſecundo cum elegantem ſpeciem templorum deſcribit. hoc modo inquit.
ſunt, Ideò non dubitamus affirmare, quin hi termini ampliores, & communes habeantur, qui ea ratione,
qua pluribus rebus accommodari poſſunt, diffiniendi ſunt, uniuerſalium enim uniuerſales oportet eße diffinitio-
3320 nes, & uocibus uniuerſalibus, & fuſis explicari debent, cum uero eas quiſque artifex ad res ſibi ſubiectas
transferre uult, preßiores illas efficit, & proprias artis ſuæ, quemadmodum hoc loco a Vitru. fieri uide-
mus in his rebus diffiniendis, nos primum in ipſa ordinatione, deinde in alijs id conſiderabimus: certum
eſt ordinem communi, & ampla ratione & ſuapte ui nihil aliud eſſe niſi cum res propria ratione prœponit
unum alteri, hinc eſt, quodubi ordo eſt ante & poſt eſſe neceſſe ſit, ante uero & poſt ſunt communes, & am-
pli rerum termini: dixi autem propria ratione, quoniam multis in rebus ineſt ante & poſt, in quibus nullus
eſt ordo, quoniam illud ante & poſt, non ex propria rei natura oritur. neceſſitas enim quœdam, & natura-
lis rerum conſequutio in ordine requiritur. quando igitur quod ſua natura, prœcedere debet prœcedit, &
quod ſequi oportet, ſequitur, tunc ordo proprie dicitur. Sed hæc ratio uniuerſalis eſt, & multis rebus accom
modari poteſt: ſed hanc Architectus reddit preſſiorem, & contractiorem, idem quiſque artifex facit; ad
4430 ordinem enim, qui in ſingulis artibus eſt propoſitus, quiſque eam accommodat. Vitr. Ergo (inquit) ordinem
eſſe cum in artificio, & opere ſua ui quantitas quædam prœponitur, quœdam ſequitur. ſolent enim artifices
quantitatem unam præſumere (quam modulum appellant) quœ ſit ratio totius operis metiendi. Hac ratio-
ne ordinis diffinitio propria facta eſt applicatione ſcilicet communium, & uniuerſalium terminorum; nulla
enim de quantitate, de opere, de modulis mentio facta est in uniuerſalis ordinis diffinitione, quam nos attu-
limus, ſed in uniuerſum diximus. rem in ordine prœponi quœ præponenda eſt, & ſubſequi, quœ ſequi debet,
ſiue res illa quantitas, ſiue qualitas, ſiue tempus, ſiue actio, ſiue motio, ſiue aliud ſit. Et in his poſitus est
ſcientiarum orbis, & cōmunicatio, ſunt enim rerum plurium rationes eædẽ. Vt igitur in his, quæ ſupra iecimus,
fundamenta perſiſtamus. Ordo eſt in his rebus quœ ad aliud referuntur, & comparatio illa eſt imparium & inœ-
qualium rerum. Quod in ordine ſit relatio, manifestum eſt, nam id quod prœcedit, ad id quod ſubſequitur, com
5540 paratur: quod uero comparatio ſit ex earum numero, quæ inæquales ſunt, id quoque apertum eſt, nam ſi om-
nes res æquales eſſent iam non omnes eſſent, hinc ordo eſt parium, & diſparium, œqualium, & inæqualium,
diſpenſatio; Ordo Architecti circa quantitatem uerſatur. & in quantitate ordo reperitur, qui ad uniuerſum
opus & qui ad partes inter ſe comparatas refertur. Idq́; intelligendum eſt hoc modo: & ſi duplex ordo uide-
tur eſſe, tamen nullibireperiripoteſt, ut ordo partium inter ſe diſtinguatur ab ordine partium ad uniuerſum:
duplex autem dicitur, quoniam mente ac intelligentia ſeiungi, ac diſtingui poteſt utrumque a Vitruuio in
eadem ordinis diffinitione comprehenſum uidemus. Ordinatio (inquit) eſt modica membrorum operis com-
moditas ſeparatim, idest moderata partium aptitudo: nam moderari oportet quantitatem, quam ſumimus,
nam ſi immodica eſſet, ad parua membra menſuranda inepta eſſet, ſi exigua nimis, afferet incommoditatem
dum frequentius aſſumeretur. commoda igitur eſſe debet, & apta: aptitudo igitur, & commoditas in
6650 eo ſita es̄t, ut modo quodam temperet in magnitudine partem quandam, ut cum alijs conuenire poſſit, in qua
moderatione pars una præcedere, altera ſequi debet. prœcedit pars illa, a cuius magnitudine moderatio ſumi-
tur, ſequitur pars; quæ ea moderatione præfinitur: in ordinatione igitur Architecti ineſt, & ante, & poſt,
quœ differentiœ oppoſitæſunt, & non œquales, ad communem tamen referendæ ſunt terminum, is autem eſt
modus, & ordo; quod igitur ad mutuas partium comparationes attinet abſolutum est. Quod uero ſpectat ad
uniuerſi operis rationem his uerbis explicatur. #Vniuerſaq; proportionis ad ſymmetrium comparatio.
Proportio eſt rerum ſub uno genere comprehenſarum comparatio: hæc in Architectura fit, dum certa ac prœ-
finita magnitudo ſumitur, quæ partium omnium in opere magnitudines moderetur. Exemplum hoc eſt Vitr.
in tertio uolumine capite ſecundo cum elegantem ſpeciem templorum deſcribit. hoc modo inquit.
Huius rei ratio explicabitur ſic.
#Frons loci, quæ in œde conſtituta fuerit, ſi tetraſtylos facienda fuerit,
diuidatur in partes undecim ſemis, præter crepidines, & proiecturas ſpirarum: ſi ſex erit columnarum, in
7760
diuidatur in partes undecim ſemis, præter crepidines, & proiecturas ſpirarum: ſi ſex erit columnarum, in
7760