5034De Mundi Fabrica.
De motu Sphæra Elementaris. Cap. III.
TRes ſuntſecundum Phyſiologos motus ſimplices, circularis, rectus ſurſum, qui &
aſcenſus dicitur;
&
rectus deorſum, qui & deſcenſus; reliqui motus mixti dicuntur. Circularis primo hac ratione huic fe-
rè toti ſphæræ ineſſe videtur, nam Mare Oceanum, vt nonnulli tradunt, & nos ſuperius explicauimus in
mundi motu, ab ortu in occaſum motu primi mobilis quamuis lentè, videtur tamen cieri. Secundo quia
veriſimile eſt cęlum Lunæ circulariter moueri, ergo etiam veriſimile eſt ſupremam huius ſphęræ partem,
quæ cælum Lunæ contingens eſt, illud in gyrum ſubſequi. Motus rectum deorſum, ideſt, deſcenſus cer-
nitur manifeſtè in omnibus grauibus, quæ niſi impediantur deſcendunt, vt aqua, & terræ partes, lapides,
grandines, & c. Motus autem rectus ſurſum, ideſt, aſcenſus manifeſtè apparet in rebus leuibus, vt in bullis
aeris, quæ in aqua aſcendunt, in fumis, vaporibus, & omnibus halitibus, & c. quæ omnino ob leuitatem
ſumma petunt.
rectus deorſum, qui & deſcenſus; reliqui motus mixti dicuntur. Circularis primo hac ratione huic fe-
rè toti ſphæræ ineſſe videtur, nam Mare Oceanum, vt nonnulli tradunt, & nos ſuperius explicauimus in
mundi motu, ab ortu in occaſum motu primi mobilis quamuis lentè, videtur tamen cieri. Secundo quia
veriſimile eſt cęlum Lunæ circulariter moueri, ergo etiam veriſimile eſt ſupremam huius ſphęræ partem,
quæ cælum Lunæ contingens eſt, illud in gyrum ſubſequi. Motus rectum deorſum, ideſt, deſcenſus cer-
nitur manifeſtè in omnibus grauibus, quæ niſi impediantur deſcendunt, vt aqua, & terræ partes, lapides,
grandines, & c. Motus autem rectus ſurſum, ideſt, aſcenſus manifeſtè apparet in rebus leuibus, vt in bullis
aeris, quæ in aqua aſcendunt, in fumis, vaporibus, & omnibus halitibus, & c. quæ omnino ob leuitatem
ſumma petunt.
Vt autem perfectè Tyrones intelligant, qua ratione hi motus in hac Elementari ſphæra peragantur, in-
ſpiciendum eſt appoſitum ſchema; in quo terra, & centrum eius ſit vbi C. cælum Lunæ A D B E. motus
igitur circularis fit circa centrum C. vti ſi quid moueretur per prædictam circumferentiam ab A. in F. &
ab F. in E. atq; hinc in G. inde in B. & ſic deinceps.
ſpiciendum eſt appoſitum ſchema; in quo terra, & centrum eius ſit vbi C. cælum Lunæ A D B E. motus
igitur circularis fit circa centrum C. vti ſi quid moueretur per prædictam circumferentiam ab A. in F. &
ab F. in E. atq; hinc in G. inde in B. & ſic deinceps.
Deſcenſus verò incipit à parte ſuperiori, ideſt, à quolibet cę-
li puncto, & tendit verſus C. & quidem per lineas rectas in C.
concurrentes: quare ſi plura grauia ſint in punctis A. F. D. B. & c.
quæ ſuę inclinationi libera relinquantur, ſuapte natura deſcen-
dent per lineas rectas A F. F C. & c. ad medium quare deſcenſus
hic in C. tandem deſinit. quod ſi graue ob impetum in deſcenſi
aquiſitum vltra C. procederet, non amplius deſcenderet, ſed
aſcenderet. Aſcenſus demum rectus è contrario incipit à me-
dio C. & quoquouerſus recta tendit ad quælibet cæli puncta,
cælum enim (vt ille cecinit) vndiq; ſurſum: ſic leuè quodpiam
ex C. ſuæ ſponti relictum aſcendit æquè ad A. per rectam C @.
atq; ad B. per rectam C B. prout illi liberum fuerit.
li puncto, & tendit verſus C. & quidem per lineas rectas in C.
concurrentes: quare ſi plura grauia ſint in punctis A. F. D. B. & c.
quæ ſuę inclinationi libera relinquantur, ſuapte natura deſcen-
dent per lineas rectas A F. F C. & c. ad medium quare deſcenſus
hic in C. tandem deſinit. quod ſi graue ob impetum in deſcenſi
aquiſitum vltra C. procederet, non amplius deſcenderet, ſed
aſcenderet. Aſcenſus demum rectus è contrario incipit à me-
dio C. & quoquouerſus recta tendit ad quælibet cæli puncta,
cælum enim (vt ille cecinit) vndiq; ſurſum: ſic leuè quodpiam
ex C. ſuæ ſponti relictum aſcendit æquè ad A. per rectam C @.
atq; ad B. per rectam C B. prout illi liberum fuerit.
Iuuenes igitur puerilem, ac vulgarem illam opinationem,
atq; imaginationem corrigant, qua grauia ablatis impedimen-
tis perpetuò deſcenſura putant. ſimiliter animaduertant ho@
motus minime effici per lineas paralellas, verum per lineas ad
mundi medium ſeu centrum concurrentes, contra quam pueri,
ac ignarum vulgus opinantur; ij enim putant mundum inſtar
furni eſſe, vt in adiecta figura repræſentatur, terramque vndi-
que cælum contingere, grauiaque in perpetuum, ni impedirentur, deſcenſura eſſe, & quidem per lineas
paralellas, v. g. grauia duo, G. & F. putant deſcenſura deorſum in perpetuum per lineas paralellas infini-
tas G H. F I. Exiſtimant etiam homines terræ inſidere ſecundum lineas inuicem paralellas, hoc eſ@ ho-
mines ſtantes, & erectos, eſſe inuicem paralellos, quæ omnia figmenta ſunt ex mera inſcitia. Hæc autem
omnia probantur experientia, quia in quouis loco terræ, etiam apud Antipodes, grauia tendunt verſus
centrum terræ per lineam rectam, ni impediantur; leuia verò vbique terrarum aſcendunt, ni quid obeſt
per lineam rectam: cum autem terra ſit ſphærica vt patebit, manifeſtum eſt hoſce motus fieri ſicuti di-
ximus.
atq; imaginationem corrigant, qua grauia ablatis impedimen-
tis perpetuò deſcenſura putant. ſimiliter animaduertant ho@
motus minime effici per lineas paralellas, verum per lineas ad
mundi medium ſeu centrum concurrentes, contra quam pueri,
ac ignarum vulgus opinantur; ij enim putant mundum inſtar
furni eſſe, vt in adiecta figura repræſentatur, terramque vndi-
que cælum contingere, grauiaque in perpetuum, ni impedirentur, deſcenſura eſſe, & quidem per lineas
paralellas, v. g. grauia duo, G. & F. putant deſcenſura deorſum in perpetuum per lineas paralellas infini-
tas G H. F I. Exiſtimant etiam homines terræ inſidere ſecundum lineas inuicem paralellas, hoc eſ@ ho-
mines ſtantes, & erectos, eſſe inuicem paralellos, quæ omnia figmenta ſunt ex mera inſcitia. Hæc autem
omnia probantur experientia, quia in quouis loco terræ, etiam apud Antipodes, grauia tendunt verſus
centrum terræ per lineam rectam, ni impediantur; leuia verò vbique terrarum aſcendunt, ni quid obeſt
per lineam rectam: cum autem terra ſit ſphærica vt patebit, manifeſtum eſt hoſce motus fieri ſicuti di-
ximus.
Vt autem adhuc perfectius grauium deſcenſus percipiatur, ſciendum eſt in quouis corpore graui reperi-
ri duo centra, centrum videlicet magnitudinis, & centrum grauitatis. Centrum magnitudinis eſt pun-
29[Figure 29]
ctum æqualiter ab extremitatibus remotum, quod propriè in corpo-
ribus regularibus reperitur vti ſunt Sphæra, Pyramis, Cubus, Cy-
lyndrus, Octaedrum, & c. Grauitatis centrum punctum eſt, in quo
ſi graue ſuſpendatur in æquilibrio manet, etiamſi huc illuc trasfera-
tur, ideſt, ſeruat eandem poſitionem, quam antea habebat; cuius cau-
ſa eſt, quia vndique ab illo puncto ſunt æqualia momenta, vt tradit
Pappus Alexandrinus lib. 8. Collect. Mathem. vnde ſequitur, vt cum
graue rectè deſcendit, ita deſcendat vt eius centrum grauitatis, re-
cta, ſeu ſecundum perpendiculum ad centrum vniuerſi deferatur. il-
la autem linea per quam centrum grauitatis deſcendit, dicitur linea
directionis, reliquæ verò eius partes per lineas, lineæ directionis pa-
ralellas, vt in Prima ſuperiori figura, ſi corporis graui Z L. centrum
grauitatis fuerit Q. in deſcenſu, punctum Q. ſemper delabetur per li-
neam QC. ipſaque erit linea directionis; partes vero Z. & L. per pa-
ralellas illi in eodem ſemper ſitu prolabentur. Quo verò loco cen-
trum grauitatis in quouis corpore collocetur, ſubtiliſſima noſtra
ætate Federicus Commẽdinus, & Lucas Valerius infignes Mathem.
ri duo centra, centrum videlicet magnitudinis, & centrum grauitatis. Centrum magnitudinis eſt pun-
ribus regularibus reperitur vti ſunt Sphæra, Pyramis, Cubus, Cy-
lyndrus, Octaedrum, & c. Grauitatis centrum punctum eſt, in quo
ſi graue ſuſpendatur in æquilibrio manet, etiamſi huc illuc trasfera-
tur, ideſt, ſeruat eandem poſitionem, quam antea habebat; cuius cau-
ſa eſt, quia vndique ab illo puncto ſunt æqualia momenta, vt tradit
Pappus Alexandrinus lib. 8. Collect. Mathem. vnde ſequitur, vt cum
graue rectè deſcendit, ita deſcendat vt eius centrum grauitatis, re-
cta, ſeu ſecundum perpendiculum ad centrum vniuerſi deferatur. il-
la autem linea per quam centrum grauitatis deſcendit, dicitur linea
directionis, reliquæ verò eius partes per lineas, lineæ directionis pa-
ralellas, vt in Prima ſuperiori figura, ſi corporis graui Z L. centrum
grauitatis fuerit Q. in deſcenſu, punctum Q. ſemper delabetur per li-
neam QC. ipſaque erit linea directionis; partes vero Z. & L. per pa-
ralellas illi in eodem ſemper ſitu prolabentur. Quo verò loco cen-
trum grauitatis in quouis corpore collocetur, ſubtiliſſima noſtra
ætate Federicus Commẽdinus, & Lucas Valerius infignes Mathem.