Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
31
31
32
32
33
33
34
34
35
35
36
36
37
37
38
38
39
39
40
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002129">
                <pb pagenum="403" xlink:href="016/01/052.jpg"/>
              deremus. </s>
              <s id="s.002130">Terra toto ſtabilis eſt, rotunda at­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg228"/>
                <lb/>
              que in medio mundi: hæc autem à Mathe­
                <lb/>
              maticis demonſtrantur. </s>
              <s id="s.002131">Nec enim plus tota
                <lb/>
              terra loco moueri poteſt, quam cœlum quieſ­
                <lb/>
              cere: nec montes terræ rotunditatem vllo mo­
                <lb/>
              do vitiant. </s>
              <s id="s.002132">Nam nullus mons, etſi multa ſcri­
                <lb/>
              ptores fabulentur, totius dimentientis terræ
                <lb/>
              milleſimam partem altitudine ſua obtinet. </s>
              <s id="s.002133">Sic
                <lb/>
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              Mathematici terræ totius
                <expan abbr="ambitũ">ambitum</expan>
              ac di­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg229"/>
                <lb/>
                <expan abbr="metientẽ">metientem</expan>
                <expan abbr="inuenerũt">inuenerunt</expan>
              . </s>
              <s id="s.002134">Vel enim per Lunæ
                <expan abbr="defe-ctushorarũ">defe­
                  <lb/>
                ctus horarum</expan>
              diſtantiam in eodem circulo æqui­
                <lb/>
              noctiali æquidiſtanti
                <expan abbr="cognouerũt">cognouerunt</expan>
              : qua habita
                <lb/>
              terreno itinere differentiam locorum ſunt aſ­
                <lb/>
              ſecuti: eam per horas 24. vnius diei multi­
                <lb/>
              plicando, & per horas diſtantiæ defectus lu­
                <lb/>
              naris diuidendo, ambitum circuli illius inue­
                <lb/>
              nerunt: inde demonſtratione Geometrica am­
                <lb/>
              bitum æquinoctij circuli, maximíque ac to­
                <lb/>
              tius terræ, quem per ſeptem multiplicando,
                <lb/>
              & per 22. diuidendo, dimetientem terræ ſa­
                <lb/>
              tis exquiſita ratione ſunt conſecuti. </s>
              <s id="s.002135">Vel pro­
                <lb/>
              cedendo ab auſtro rectà ad boream, altitudi­
                <lb/>
              nem poli vna parte auxerunt. </s>
              <s id="s.002136">Metiti autem
                <lb/>
              viam 2000. paſſ. </s>
              <s id="s.002137">87. ac 500. inuenêre Italica.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002138">His enim nunc diſtantias locorum metimur,
                <lb/>
              non paſſibus Ptolomæi. </s>
              <s id="s.002139">Ergo ducti 87000.
                <lb/>
              paſſuum & 500. per partes cœli 360. nam in
                <lb/>
              totidem diuiditur, paſſ. </s>
              <s id="s.002140">1000. habebimus
                <lb/>
              31000. & 500. inſuper. </s>
              <s id="s.002141">Terræ totius ambi­
                <lb/>
              tum hunc ſi per ſeptem multiplicamus, &
                <lb/>
              per 22. diuiſerimus, erit terræ dimetientis
                <lb/>
              paſſ. </s>
              <s id="s.002142">MXMXXII. </s>
              <s id="s.002143">Sed in his velle ad amuſ­
                <lb/>
              ſim certam quærere ſubductis 22. eſſe 1000.
                <lb/>
              paſſ. </s>
              <s id="s.002144">decies mille. </s>
              <s id="s.002145">At qui nauigant multis er­
                <lb/>
              roribus acti, ſinuoſumque non rectum agen­
                <lb/>
              tes iter etiam ſpontè, tum incerto ventorum
                <lb/>
              impetu decepti, multò maiorem ambitum
                <lb/>
              terræ ſcripſerunt. </s>
              <s id="s.002146">Sed hæc ratio vt veriſſima
                <lb/>
              eſt, ita etiam maximè certo conſentit experi­
                <lb/>
              mento: iuuitque multum. </s>
              <s id="s.002147">Hiſpanos, qui cum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg230"/>
                <lb/>
              tam diuturnum iter ac longum terræ magni­
                <lb/>
              tudini repugnare intelligerent, diligenti ra­
                <lb/>
              tione metiri errorem, illud fermè ad tertiam
                <lb/>
              partem tum ſpatij, tum temporis contra­
                <lb/>
              xêre.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg231"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002148">
                <margin.target id="marg228"/>
              Terræ toti
                <lb/>
              quæ propria.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002149">
                <margin.target id="marg229"/>
              Terræ totius
                <lb/>
              ambitus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002150">
                <margin.target id="marg230"/>
              Scire verita­
                <lb/>
              tem quan­
                <lb/>
              tum proſit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002151">
                <margin.target id="marg231"/>
              Terrarum
                <lb/>
              genera.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002152">Atque hæc ſunt ſubtilitatis beneficia. </s>
              <s id="s.002153">Ipſa
                <lb/>
              verò terra non vnius generis eſſe videtur
                <lb/>
              quamobrem Ariſtoteles rectè in duo diuiſit:
                <lb/>
              primò
                <foreign lang="grc">ὀρυκτά κὶ μεταλλ εντὰ</foreign>
              , id eſt, foſſilem
                <lb/>
              ac tranſmutabilem. </s>
              <s id="s.002154">Foſſilis eadem manet, &
                <lb/>
              verè terra eſt. </s>
              <s id="s.002155">Tranſmutabilis ſpecie ſolum
                <lb/>
              & viſu: nam ea in metalla, vel ſuccos, aut
                <lb/>
              alia eiuſcemodi tranſit: de hac ſuo loco dice­
                <lb/>
              mus. </s>
              <s id="s.002156">Veræ autem terræ ſpecies duæ: altera
                <lb/>
              quidem ſyncera: pullo colori hæc eſt, aut ei
                <lb/>
              proximo: altera quam non eſt ſyncera, nec
                <lb/>
              tamen quicquam continet meta licum, alte­
                <arrow.to.target n="marg232"/>
                <lb/>
              rius eſt coloris. </s>
              <s id="s.002157">Omnis enim terra quæ alie­
                <lb/>
              no colore prædita eſt, exhalatione permutata
                <lb/>
              fuit, iuxta Ariſtotelis ſententiam. </s>
              <s id="s.002158">At Theo­
                <lb/>
              phraſtus putat caloris varietatem eſſe. </s>
              <s id="s.002159">Sed
                <lb/>
              vtrumque verum eſt: nam modò ſub ea me­
                <lb/>
              tallica inueniuntur, & hæc exhalatione tin­
                <lb/>
              gitur: modò nihil, & hæc à ſolo calore: Ve­
                <lb/>
              rum quæ ab exhalatione tingitur, quaſi ſplen­
                <lb/>
              det: quæ ſolo calore, non ſplendet, & calo­
                <lb/>
              rem habet obſcurum, aut ferreum, aut ni­
                <lb/>
              grum. </s>
              <s id="s.002160">Terræ etenim colores totidem ſunt,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg233"/>
                <lb/>
              quot colorum genera:
                <foreign lang="grc">ὠχρὰ</foreign>
              quæ candida eſt:
                <lb/>
              alia lutea, vt argillæ quoddam genus à Lati­
                <lb/>
              nis Sil vocatum: viridis vt chryſocolla, ru­
                <lb/>
              bea vt ſandaracha, cærulea vt
                <foreign lang="grc">κύανος</foreign>
              : nigra vt
                <lb/>
              pnigitis, quæ metalli nihil continet: & quan­
                <lb/>
              quam alia exemplo metallicorum declaratæ
                <lb/>
              ſint, non tamen de his intelligimus, quando­
                <lb/>
              quidem ſynceræ à metallis inueniantur, quæ
                <lb/>
              hos colores exquiſitiſſimè referunt. </s>
              <s id="s.002161">Sunt &
                <lb/>
              terræ croceæ ( vt dixi ) & pullæ, & quæ tin­
                <lb/>
              guntur, vt Erethria æri confricata, fit viola­
                <lb/>
              cea. </s>
              <s id="s.002162">Strato Lampſacenus albam terram cine­
                <lb/>
              ris argumento exiſtimabat. </s>
              <s id="s.002163">Sunt qui Ariſto­
                <lb/>
              teli tribuant, quòd terram nullius eſſe coloris
                <lb/>
              exiſtimauerit. </s>
              <s id="s.002164">Nos hîc doctrinam tradimus
                <lb/>
              quæ ſenſuum confirmatur teſtimonio, has nu­
                <lb/>
              gas nihil curantes: atque ideo pullam dixi­
                <lb/>
              mus, quòd ſyncera plerunque talis ſit: & quæ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg234"/>
                <lb/>
              talis eſt, plerunque etiam ſit optima. </s>
              <s id="s.002165">Optima
                <lb/>
              igitur terra non ſemper vnius eſt coloris,
                <lb/>
              quanquam ( vt dixi) pulla ſit plerunque: ve­
                <lb/>
              rùm & quædam nigra optima eſt, argilloſa
                <lb/>
              quaſi & quæ nulla labe corrupta. </s>
              <s id="s.002166">Labes ſunt,
                <lb/>
              arida, ſcabra, exeſa, caneſcens, pumicoſa, fi­
                <lb/>
              ſtuloſa. </s>
              <s id="s.002167">Sterilis eſt & in qua herbæ nudis ſpi­
                <lb/>
              nis longis & acutis, aut geniſtæ, aut erica
                <lb/>
              naſcuntur: hæc autem ſi quid aliud improbi­
                <lb/>
              tatis ſoli certum eſt indicium. </s>
              <s id="s.002168">Nec ſolùm hæc
                <lb/>
              ſed cùm frequens eſt genus vnum herbæ quod
                <lb/>
              in pratis non vides, ſed tantum locis incultis
                <lb/>
              & aridis. </s>
              <s id="s.002169">Quæ igitur tenuiſſima eſt, argillo­
                <lb/>
              ſa, mollis, aquas optimè ſuſcipiens, ac colo­
                <lb/>
              res reddens, quæ vitiis caret, quæ cum ſic­
                <lb/>
              catur, imbréque inſpergitur, odorem emittit
                <lb/>
              ſuauiſſimum, ea optima arboribus ac frugi­
                <lb/>
              bus erit. </s>
              <s id="s.002170">Sed cur hæc terra bene olet poſt lon­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg235"/>
                <lb/>
              gas ſiccitates imbre madefacta tenui? </s>
              <s id="s.002171">Id pror­
                <lb/>
              ſus accidit, quoniam per ſiccitates humor
                <lb/>
              modicus qui in terra continetur, à moderato
                <lb/>
              calore ac naturali concoquitur, inde imbre
                <lb/>
              ſuperueniente miſcetur aquæ atque exhalat,
                <lb/>
              atque ideo fragrat optimè, quòd etiam opti­
                <lb/>
              mè concoctum eſt: igitur odoris ſuauitas
                <lb/>
              temperati caloris, atque ideo feracitatis ma­
                <lb/>
              ximæ indicium eſt. </s>
              <s id="s.002172">Licet & ab opere ipſo fa­
                <lb/>
              cilè coniectari: nam cùm in ea herbæ atque
                <lb/>
              arbores luxuriant, maximè quæ pingue ſolum
                <lb/>
              expoſcunt, certum ſoli bonitatis argumentum
                <lb/>
              habes. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002173">
                <margin.target id="marg232"/>
              Cauſæ varie­
                <lb/>
              tatis calo­
                <lb/>
              rum terræ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002174">
                <margin.target id="marg233"/>
              Terræ colo­
                <lb/>
              res.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002175">
                <margin.target id="marg234"/>
              Terra opti­
                <lb/>
              ma.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002176">
                <margin.target id="marg235"/>
              Cur terræ
                <lb/>
              optima im­
                <lb/>
              bre conſperſa
                <lb/>
              bene olet.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002177">At terræ ex ſubſtantia triplex eſt genus,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg236"/>
                <lb/>
              craſſum, & vocatur arena: tenue, & eſt ar­
                <lb/>
              gillaceum: & mediocre, quòd commune eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002178">En iam vides etiam in ipſis terris ſubtilitatis
                <lb/>
              præſtantiam: nam vt arena ſterilis eſt, ita
                <lb/>
              etiam omni fermè operi figulino inepta: at
                <lb/>
              argilla & fœcunda plantis, & figulis aptiſſi­
                <lb/>
              ma eſt. </s>
              <s id="s.002179">Argilloſa etenim quæcunque trifo­
                <lb/>
              lium fert optima, quæ gramen, proxima pro
                <lb/>
              paſcuis. </s>
              <s id="s.002180">Quæ rutam caprariam, frugefera eſt:
                <lb/>
              quæ vitem bene alit, optima eſt omnibus ar­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg237"/>
                <lb/>
              boribus tametſi olea vitem refugiat. </s>
              <s id="s.002181">Cùm
                <lb/>
              igitur terra alia frugibus alia paſcuis, alia ar­
                <lb/>
              boribus maximè apta ſit, vnumquodque ge­
                <lb/>
              nus à proprio ſigno cognoſces. </s>
              <s id="s.002182">Verum in lo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg238"/>
                <lb/>
              cis vbi medica prouenit, nullum eſt pro paſ­
                <lb/>
              cuis certius ſignum illius herbæ copia. </s>
              <s id="s.002183">Ex ar­
                <lb/>
              gillaceo etiam genere fuit terra illa candida,
                <lb/>
              quam Taſconium olim vocabant, ex qua in
                <lb/>
              montium iugis ſpeculas faciebant in Hiſpa­
                <lb/>
              nia, & nunc ( vt Georgius Agricola medicus,
                <lb/>
              vir inſignis refert) apud Coruerium Saxoniæ
                <lb/>
              oppidum turris: nam ea ſecurios eſt ignibus, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>