1deremus.
Terra toto ſtabilis eſt, rotunda at
que in medio mundi: hæc autem à Mathe
maticis demonſtrantur. Nec enim plus tota
terra loco moueri poteſt, quam cœlum quieſ
cere: nec montes terræ rotunditatem vllo mo
do vitiant. Nam nullus mons, etſi multa ſcri
ptores fabulentur, totius dimentientis terræ
milleſimam partem altitudine ſua obtinet. Sic
autem Mathematici terræ totius ambitum ac di
metientem inuenerunt. Vel enim per Lunæ defe
ctus horarum diſtantiam in eodem circulo æqui
noctiali æquidiſtanti cognouerunt: qua habita
terreno itinere differentiam locorum ſunt aſ
ſecuti: eam per horas 24. vnius diei multi
plicando, & per horas diſtantiæ defectus lu
naris diuidendo, ambitum circuli illius inue
nerunt: inde demonſtratione Geometrica am
bitum æquinoctij circuli, maximíque ac to
tius terræ, quem per ſeptem multiplicando,
& per 22. diuidendo, dimetientem terræ ſa
tis exquiſita ratione ſunt conſecuti. Vel pro
cedendo ab auſtro rectà ad boream, altitudi
nem poli vna parte auxerunt. Metiti autem
viam 2000. paſſ. 87. ac 500. inuenêre Italica.
His enim nunc diſtantias locorum metimur,
non paſſibus Ptolomæi. Ergo ducti 87000.
paſſuum & 500. per partes cœli 360. nam in
totidem diuiditur, paſſ. 1000. habebimus
31000. & 500. inſuper. Terræ totius ambi
tum hunc ſi per ſeptem multiplicamus, &
per 22. diuiſerimus, erit terræ dimetientis
paſſ. MXMXXII. Sed in his velle ad amuſ
ſim certam quærere ſubductis 22. eſſe 1000.
paſſ. decies mille. At qui nauigant multis er
roribus acti, ſinuoſumque non rectum agen
tes iter etiam ſpontè, tum incerto ventorum
impetu decepti, multò maiorem ambitum
terræ ſcripſerunt. Sed hæc ratio vt veriſſima
eſt, ita etiam maximè certo conſentit experi
mento: iuuitque multum. Hiſpanos, qui cum
tam diuturnum iter ac longum terræ magni
tudini repugnare intelligerent, diligenti ra
tione metiri errorem, illud fermè ad tertiam
partem tum ſpatij, tum temporis contra
xêre.
que in medio mundi: hæc autem à Mathe
maticis demonſtrantur. Nec enim plus tota
terra loco moueri poteſt, quam cœlum quieſ
cere: nec montes terræ rotunditatem vllo mo
do vitiant. Nam nullus mons, etſi multa ſcri
ptores fabulentur, totius dimentientis terræ
milleſimam partem altitudine ſua obtinet. Sic
autem Mathematici terræ totius ambitum ac di
metientem inuenerunt. Vel enim per Lunæ defe
ctus horarum diſtantiam in eodem circulo æqui
noctiali æquidiſtanti cognouerunt: qua habita
terreno itinere differentiam locorum ſunt aſ
ſecuti: eam per horas 24. vnius diei multi
plicando, & per horas diſtantiæ defectus lu
naris diuidendo, ambitum circuli illius inue
nerunt: inde demonſtratione Geometrica am
bitum æquinoctij circuli, maximíque ac to
tius terræ, quem per ſeptem multiplicando,
& per 22. diuidendo, dimetientem terræ ſa
tis exquiſita ratione ſunt conſecuti. Vel pro
cedendo ab auſtro rectà ad boream, altitudi
nem poli vna parte auxerunt. Metiti autem
viam 2000. paſſ. 87. ac 500. inuenêre Italica.
His enim nunc diſtantias locorum metimur,
non paſſibus Ptolomæi. Ergo ducti 87000.
paſſuum & 500. per partes cœli 360. nam in
totidem diuiditur, paſſ. 1000. habebimus
31000. & 500. inſuper. Terræ totius ambi
tum hunc ſi per ſeptem multiplicamus, &
per 22. diuiſerimus, erit terræ dimetientis
paſſ. MXMXXII. Sed in his velle ad amuſ
ſim certam quærere ſubductis 22. eſſe 1000.
paſſ. decies mille. At qui nauigant multis er
roribus acti, ſinuoſumque non rectum agen
tes iter etiam ſpontè, tum incerto ventorum
impetu decepti, multò maiorem ambitum
terræ ſcripſerunt. Sed hæc ratio vt veriſſima
eſt, ita etiam maximè certo conſentit experi
mento: iuuitque multum. Hiſpanos, qui cum
tam diuturnum iter ac longum terræ magni
tudini repugnare intelligerent, diligenti ra
tione metiri errorem, illud fermè ad tertiam
partem tum ſpatij, tum temporis contra
xêre.
Atque hæc ſunt ſubtilitatis beneficia.
Ipſa
verò terra non vnius generis eſſe videtur
quamobrem Ariſtoteles rectè in duo diuiſit:
primò ὀρυκτά κὶ μεταλλ εντὰ, id eſt, foſſilem
ac tranſmutabilem. Foſſilis eadem manet, &
verè terra eſt. Tranſmutabilis ſpecie ſolum
& viſu: nam ea in metalla, vel ſuccos, aut
alia eiuſcemodi tranſit: de hac ſuo loco dice
mus. Veræ autem terræ ſpecies duæ: altera
quidem ſyncera: pullo colori hæc eſt, aut ei
proximo: altera quam non eſt ſyncera, nec
tamen quicquam continet meta licum, alte
rius eſt coloris. Omnis enim terra quæ alie
no colore prædita eſt, exhalatione permutata
fuit, iuxta Ariſtotelis ſententiam. At Theo
phraſtus putat caloris varietatem eſſe. Sed
vtrumque verum eſt: nam modò ſub ea me
tallica inueniuntur, & hæc exhalatione tin
gitur: modò nihil, & hæc à ſolo calore: Ve
rum quæ ab exhalatione tingitur, quaſi ſplen
det: quæ ſolo calore, non ſplendet, & calo
rem habet obſcurum, aut ferreum, aut ni
grum. Terræ etenim colores totidem ſunt,
quot colorum genera: ὠχρὰ quæ candida eſt:
alia lutea, vt argillæ quoddam genus à Lati
nis Sil vocatum: viridis vt chryſocolla, ru
bea vt ſandaracha, cærulea vt κύανος: nigra vt
pnigitis, quæ metalli nihil continet: & quan
quam alia exemplo metallicorum declaratæ
ſint, non tamen de his intelligimus, quando
quidem ſynceræ à metallis inueniantur, quæ
hos colores exquiſitiſſimè referunt. Sunt &
terræ croceæ ( vt dixi ) & pullæ, & quæ tin
guntur, vt Erethria æri confricata, fit viola
cea. Strato Lampſacenus albam terram cine
ris argumento exiſtimabat. Sunt qui Ariſto
teli tribuant, quòd terram nullius eſſe coloris
exiſtimauerit. Nos hîc doctrinam tradimus
quæ ſenſuum confirmatur teſtimonio, has nu
gas nihil curantes: atque ideo pullam dixi
mus, quòd ſyncera plerunque talis ſit: & quæ
talis eſt, plerunque etiam ſit optima. Optima
igitur terra non ſemper vnius eſt coloris,
quanquam ( vt dixi) pulla ſit plerunque: ve
rùm & quædam nigra optima eſt, argilloſa
quaſi & quæ nulla labe corrupta. Labes ſunt,
arida, ſcabra, exeſa, caneſcens, pumicoſa, fi
ſtuloſa. Sterilis eſt & in qua herbæ nudis ſpi
nis longis & acutis, aut geniſtæ, aut erica
naſcuntur: hæc autem ſi quid aliud improbi
tatis ſoli certum eſt indicium. Nec ſolùm hæc
ſed cùm frequens eſt genus vnum herbæ quod
in pratis non vides, ſed tantum locis incultis
& aridis. Quæ igitur tenuiſſima eſt, argillo
ſa, mollis, aquas optimè ſuſcipiens, ac colo
res reddens, quæ vitiis caret, quæ cum ſic
catur, imbréque inſpergitur, odorem emittit
ſuauiſſimum, ea optima arboribus ac frugi
bus erit. Sed cur hæc terra bene olet poſt lon
gas ſiccitates imbre madefacta tenui? Id pror
ſus accidit, quoniam per ſiccitates humor
modicus qui in terra continetur, à moderato
calore ac naturali concoquitur, inde imbre
ſuperueniente miſcetur aquæ atque exhalat,
atque ideo fragrat optimè, quòd etiam opti
mè concoctum eſt: igitur odoris ſuauitas
temperati caloris, atque ideo feracitatis ma
ximæ indicium eſt. Licet & ab opere ipſo fa
cilè coniectari: nam cùm in ea herbæ atque
arbores luxuriant, maximè quæ pingue ſolum
expoſcunt, certum ſoli bonitatis argumentum
habes.
verò terra non vnius generis eſſe videtur
quamobrem Ariſtoteles rectè in duo diuiſit:
primò ὀρυκτά κὶ μεταλλ εντὰ, id eſt, foſſilem
ac tranſmutabilem. Foſſilis eadem manet, &
verè terra eſt. Tranſmutabilis ſpecie ſolum
& viſu: nam ea in metalla, vel ſuccos, aut
alia eiuſcemodi tranſit: de hac ſuo loco dice
mus. Veræ autem terræ ſpecies duæ: altera
quidem ſyncera: pullo colori hæc eſt, aut ei
proximo: altera quam non eſt ſyncera, nec
tamen quicquam continet meta licum, alte
rius eſt coloris. Omnis enim terra quæ alie
no colore prædita eſt, exhalatione permutata
fuit, iuxta Ariſtotelis ſententiam. At Theo
phraſtus putat caloris varietatem eſſe. Sed
vtrumque verum eſt: nam modò ſub ea me
tallica inueniuntur, & hæc exhalatione tin
gitur: modò nihil, & hæc à ſolo calore: Ve
rum quæ ab exhalatione tingitur, quaſi ſplen
det: quæ ſolo calore, non ſplendet, & calo
rem habet obſcurum, aut ferreum, aut ni
grum. Terræ etenim colores totidem ſunt,
quot colorum genera: ὠχρὰ quæ candida eſt:
alia lutea, vt argillæ quoddam genus à Lati
nis Sil vocatum: viridis vt chryſocolla, ru
bea vt ſandaracha, cærulea vt κύανος: nigra vt
pnigitis, quæ metalli nihil continet: & quan
quam alia exemplo metallicorum declaratæ
ſint, non tamen de his intelligimus, quando
quidem ſynceræ à metallis inueniantur, quæ
hos colores exquiſitiſſimè referunt. Sunt &
terræ croceæ ( vt dixi ) & pullæ, & quæ tin
guntur, vt Erethria æri confricata, fit viola
cea. Strato Lampſacenus albam terram cine
ris argumento exiſtimabat. Sunt qui Ariſto
teli tribuant, quòd terram nullius eſſe coloris
exiſtimauerit. Nos hîc doctrinam tradimus
quæ ſenſuum confirmatur teſtimonio, has nu
gas nihil curantes: atque ideo pullam dixi
mus, quòd ſyncera plerunque talis ſit: & quæ
talis eſt, plerunque etiam ſit optima. Optima
igitur terra non ſemper vnius eſt coloris,
quanquam ( vt dixi) pulla ſit plerunque: ve
rùm & quædam nigra optima eſt, argilloſa
quaſi & quæ nulla labe corrupta. Labes ſunt,
arida, ſcabra, exeſa, caneſcens, pumicoſa, fi
ſtuloſa. Sterilis eſt & in qua herbæ nudis ſpi
nis longis & acutis, aut geniſtæ, aut erica
naſcuntur: hæc autem ſi quid aliud improbi
tatis ſoli certum eſt indicium. Nec ſolùm hæc
ſed cùm frequens eſt genus vnum herbæ quod
in pratis non vides, ſed tantum locis incultis
& aridis. Quæ igitur tenuiſſima eſt, argillo
ſa, mollis, aquas optimè ſuſcipiens, ac colo
res reddens, quæ vitiis caret, quæ cum ſic
catur, imbréque inſpergitur, odorem emittit
ſuauiſſimum, ea optima arboribus ac frugi
bus erit. Sed cur hæc terra bene olet poſt lon
gas ſiccitates imbre madefacta tenui? Id pror
ſus accidit, quoniam per ſiccitates humor
modicus qui in terra continetur, à moderato
calore ac naturali concoquitur, inde imbre
ſuperueniente miſcetur aquæ atque exhalat,
atque ideo fragrat optimè, quòd etiam opti
mè concoctum eſt: igitur odoris ſuauitas
temperati caloris, atque ideo feracitatis ma
ximæ indicium eſt. Licet & ab opere ipſo fa
cilè coniectari: nam cùm in ea herbæ atque
arbores luxuriant, maximè quæ pingue ſolum
expoſcunt, certum ſoli bonitatis argumentum
habes.
At terræ ex ſubſtantia triplex eſt genus,
craſſum, & vocatur arena: tenue, & eſt ar
gillaceum: & mediocre, quòd commune eſt.
En iam vides etiam in ipſis terris ſubtilitatis
præſtantiam: nam vt arena ſterilis eſt, ita
etiam omni fermè operi figulino inepta: at
argilla & fœcunda plantis, & figulis aptiſſi
ma eſt. Argilloſa etenim quæcunque trifo
lium fert optima, quæ gramen, proxima pro
paſcuis. Quæ rutam caprariam, frugefera eſt:
quæ vitem bene alit, optima eſt omnibus ar
boribus tametſi olea vitem refugiat. Cùm
igitur terra alia frugibus alia paſcuis, alia ar
boribus maximè apta ſit, vnumquodque ge
nus à proprio ſigno cognoſces. Verum in lo
cis vbi medica prouenit, nullum eſt pro paſ
cuis certius ſignum illius herbæ copia. Ex ar
gillaceo etiam genere fuit terra illa candida,
quam Taſconium olim vocabant, ex qua in
montium iugis ſpeculas faciebant in Hiſpa
nia, & nunc ( vt Georgius Agricola medicus,
vir inſignis refert) apud Coruerium Saxoniæ
oppidum turris: nam ea ſecurios eſt ignibus,
craſſum, & vocatur arena: tenue, & eſt ar
gillaceum: & mediocre, quòd commune eſt.
En iam vides etiam in ipſis terris ſubtilitatis
præſtantiam: nam vt arena ſterilis eſt, ita
etiam omni fermè operi figulino inepta: at
argilla & fœcunda plantis, & figulis aptiſſi
ma eſt. Argilloſa etenim quæcunque trifo
lium fert optima, quæ gramen, proxima pro
paſcuis. Quæ rutam caprariam, frugefera eſt:
quæ vitem bene alit, optima eſt omnibus ar
boribus tametſi olea vitem refugiat. Cùm
igitur terra alia frugibus alia paſcuis, alia ar
boribus maximè apta ſit, vnumquodque ge
nus à proprio ſigno cognoſces. Verum in lo
cis vbi medica prouenit, nullum eſt pro paſ
cuis certius ſignum illius herbæ copia. Ex ar
gillaceo etiam genere fuit terra illa candida,
quam Taſconium olim vocabant, ex qua in
montium iugis ſpeculas faciebant in Hiſpa
nia, & nunc ( vt Georgius Agricola medicus,
vir inſignis refert) apud Coruerium Saxoniæ
oppidum turris: nam ea ſecurios eſt ignibus,