Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002231">
                <pb pagenum="405" xlink:href="016/01/054.jpg"/>
              ali oportebat ac generari, pauca, & in ſuper­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg245"/>
                <lb/>
              ficie terræ facta eſt. </s>
              <s id="s.002232">At quia periculum non
                <lb/>
              leue erat, ne ab aëre ac Solis radiis nimium
                <lb/>
              conſumeretur, motus perpetuus illi adiun­
                <lb/>
              ctus eſt: ob idque, quia non mouentur
                <lb/>
              aquæ
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi) celeriter computreſcunt, &
                <lb/>
              multum reſoluuntur. </s>
              <s id="s.002233">Cautum eſt etiam il­
                <lb/>
              lius generationi ſub polis & immotibus
                <lb/>
              cumque terra ſub torrida nimium exurere­
                <lb/>
              tur, cauit natura, vt locus ille humillimus
                <lb/>
              eſſet, atque ob id aquæ omnes fluunt verſus
                <lb/>
              meridiem. </s>
              <s id="s.002234">Sib & Nilus quanquam ex Lunæ
                <lb/>
              montibus oriatur iuxta Capricorni circu­
                <lb/>
              lum, attamen tranſgreſſus æquinoctij circu­
                <lb/>
              lum totam penetrat zonam torridam eodem
                <lb/>
              impetu in noſtrum mare delatus iuxta Ale­
                <lb/>
              xandriam. </s>
              <s id="s.002235">Oportuit igitur ibi frigidi & hu­
                <lb/>
              midi elementi maximam partem conſiſtere
                <lb/>
              vbi maior illius erat neceſſitas ob Solis ca­
                <lb/>
              lorem. </s>
              <s id="s.002236">Simul verò cautum eſt ſecuritati in­
                <lb/>
              termediorum locorum nam fluente aqua in
                <lb/>
              eandem ſemper partem, regiones ſubmergi
                <lb/>
              non poterant: quod & cauent qui agros
                <lb/>
              liberant ab inundatione, & qui paludes ſic­
                <lb/>
              cant: ergo ſi non eſſet aquarum ad decli­
                <lb/>
              uia lapſus, iam tota terra palus eſſet. </s>
              <s id="s.002237">Vt
                <lb/>
              verò decliuior eſſet locus verſus meridiem,
                <lb/>
              & paulò altior iuxta polos, calor Solis con­
                <lb/>
              ſumens effecit, & frigus iuxta polos montes
                <lb/>
              altiſſimos ſeruans: iam enim docuimus
                <lb/>
              quòd calor conſumit & exedit, frigus con­
                <lb/>
              ſeruat. </s>
              <s id="s.002238">Ob hæc altiſſima eſt, fuit, eritque
                <lb/>
              ſemper plaga iuxta polos, & in medio hu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg246"/>
                <lb/>
              millima. </s>
              <s id="s.002239">Quare ſolem non oportuit vnde­
                <lb/>
              quaque circumferri, nec ad polos: nam ſi
                <lb/>
              ſingulis annis per totum orbem feratur, ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt vt terra æqualis euadat, atque ea de
                <lb/>
              cauſa vel tota ſiccetur, vel tota aquis obrua­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.002240">Sed cum hoc non ſufficeret ad flumi­
                <lb/>
              num liberum curſum ſæpius occurrentibus
                <lb/>
              locis in via altiorum proueniſſet, hoc natu­
                <lb/>
              ra ſagax aquæ dedit, vt tantùm poſſit aſ­
                <lb/>
              cendere, quantum eſt quod deſcendit, vt
                <lb/>
              ſic ſuperatis montibus ac collibus in mare
                <lb/>
              tandem feratur. </s>
              <s id="s.002241">Ergo aqua parua eſt, atque
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg247"/>
                <lb/>
              in ſuperficie ſita terræ. </s>
              <s id="s.002242">Quòd ſi tanta foret
                <lb/>
              quanta fertur, laterétque ſub terra, vel
                <lb/>
              mota perpetuum motum terræ excitaret, vel
                <lb/>
              quieſcens putreſceret. </s>
              <s id="s.002243">Horum neutrum cum
                <lb/>
              videamus, impoſſibile eſt aquam magnitu­
                <lb/>
              dinem obtinere in comparatione ad terram
                <lb/>
              effatu dignam, lateréque in imo terræ: at nec
                <lb/>
              in ſuperficie multam fore, ſenſum docere
                <lb/>
              oſtendimus. </s>
              <s id="s.002244">Parua igitur ad modum eſt aqua
                <lb/>
              verum terra cum eſſet animalium ſedes, &
                <lb/>
              mundi centrum circa quod aſtra mouentur,
                <lb/>
              & omnium fundamentum, ſatis conuenien­
                <lb/>
              tem aſſecuta eſt magnitudinem, quamuis
                <lb/>
              ad cœli ambitum comparata puncti vicem
                <lb/>
              obtineat. </s>
              <s id="s.002245">Sunt aurem aquarum genera plu­
                <lb/>
              rima, ſed ſitus & magnitudinis ratione ſic
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg248"/>
                <lb/>
              diſtinguuntur. </s>
              <s id="s.002246">Quæ in vnum collecta eſt,
                <lb/>
              falſa, mare vocatur: ſi dulcis, lacus: ſi non
                <lb/>
              mouetur prorſus, palus eſt. </s>
              <s id="s.002247">Neceſſe eſt au­
                <lb/>
              tem in his limum generari. </s>
              <s id="s.002248">Si verò profun­
                <lb/>
              da non eſt, ſtagnum. </s>
              <s id="s.002249">Si fluit flumen vel
                <lb/>
              fluuius, à fluendo dictus. </s>
              <s id="s.002250">Si ſcaturiat,
                <lb/>
              fons. </s>
              <s id="s.002251">Si ex pluuiis, vel niuibus colliga­
                <lb/>
              tur, torrens. </s>
              <s id="s.002252">Torrentes autem ob id mani­
                <lb/>
              feſtum eſt non ſemper fluere. </s>
              <s id="s.002253">Riuulus au­
                <lb/>
              tem, cum exiguus decurrit. </s>
              <s id="s.002254">Omnium altiſ­
                <lb/>
              ſima palus Alcyonia in Corinthiaco agro,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg249"/>
                <lb/>
              quæ cum minus tribus ſtadiis in ambitu
                <lb/>
              habeat. </s>
              <s id="s.002255">Nero multorum ſtadiorum funibus
                <lb/>
              iunctis fundum non potuit plumbo explora­
                <lb/>
              re, adeò profundis gurgitibus continebatur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002256">Huic ſimilem eſſe referunt lacum inſula re­
                <lb/>
              giæ Daniæ, ſeu Cimbriæ Cherſoneſi, cui
                <lb/>
              nomen eſt Bornholm: neque enim illius
                <lb/>
              imum percipit, quamuis exiguus. </s>
              <s id="s.002257">Gene­
                <lb/>
              raliter autem in littoribus. </s>
              <s id="s.002258">Noruagiæ pro­
                <lb/>
              fundiſſimi ſunt ſpecus, atque ideò gurgi­
                <lb/>
              tes. </s>
              <s id="s.002259">Cum enim inter altiſſimas rupes, pa­
                <lb/>
              rúmque diſtantes, atque eò magis ſi in val­
                <lb/>
              le ſpecus profundi ſint, aqua permeat,
                <lb/>
              obruitque ſummè neceſſe eſt lacum eſſe an­
                <lb/>
              guſtum profundiſſimo vortice. </s>
              <s id="s.002260">Salſa palus
                <lb/>
              Mæotica eſt, atque ob id & vaſtitatem ce­
                <lb/>
              lebrata. </s>
              <s id="s.002261">At fluminum ſatis rectè, meo iu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg250"/>
                <lb/>
              dicio, cauſas & modum defluxus explica­
                <lb/>
              uimus: ſed vnde oriantur, ſæpè dubitatum
                <lb/>
              eſt, tam perenni ac multiplici aquarum
                <lb/>
              decurſu. </s>
              <s id="s.002262">Ergo generari illas exiſtimat Phi­
                <lb/>
              loſophus. </s>
              <s id="s.002263">Salomon ex mari per circuitum
                <lb/>
              deriuari, alij ex pluuiis ac niuibus coacer­
                <lb/>
              uari, alij emergere ex fontibus ſub terra
                <lb/>
              latentibus. </s>
              <s id="s.002264">Non gigni in montibus, nec
                <lb/>
              ex aëre, palàm eſt omnem aquam, cùm
                <lb/>
              Tanais in Moſcouiæ campis ſcaturiat: ve­
                <lb/>
              rùm cùm aqua non aſcendat, niſi deſcen­
                <lb/>
              dat è montibus altioribus, illam eò deri­
                <lb/>
              uari neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.002265">Nec ex mari ipſo ad tan­
                <lb/>
              tam altitudinem, quanta eſt montium ver­
                <lb/>
              tex poteſt aſcendere: & antequam ad mon­
                <lb/>
              tes perueniat, nulla eſt ratio quin vbique
                <lb/>
              erumpat: nec vnquam flumina minueren­
                <lb/>
              tur, maréque ipſum non tot fluminibus
                <lb/>
              ſufficeret, verùm quandóque ſiccaretur,
                <lb/>
              cùm maxima pars aquarum Solis calore
                <lb/>
              euaneſcat: motus etiam ille ſub terra, il­
                <lb/>
              lam ( vt dixi ) concuteret: neque ratio
                <lb/>
              eſt, cur ab illo monte fluat, ab alio non.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002266">Quòd etiam tam pura reddatur ab omni
                <lb/>
              ſalſedine & amaritudine, vix eſt veriſi­
                <lb/>
              mile. </s>
              <s id="s.002267">Nec ex niuibus ſolis, cùm è monti­
                <lb/>
              bus aqua etiam fluat cùm nullis teguntur
                <lb/>
              niuibus, nulliſque imbribus madeſcunt:
                <lb/>
              generari verò tantam aquarum molem, ac
                <lb/>
              tam perennem, omninò incredibile eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002268">Quid igitur dicendum? </s>
              <s id="s.002269">ex omnibus his
                <lb/>
              cauſis fieri: verùm origo maxima eſt, quia
                <lb/>
              aër in aquam tranſit, pòſt etiam nix &
                <lb/>
              imbres aſſidui ad hoc non parum condu­
                <lb/>
              cunt. </s>
              <s id="s.002270">Quàm etiam cauſam putat Herodo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg251"/>
                <lb/>
              tus, inundationis eius quam Nilus facit
                <lb/>
              in Ægypto. </s>
              <s id="s.002271">Siquidem illius ſententia ta­
                <lb/>
              lis eſt, quod Nilus æſtiuo ſolſtitio intu­
                <lb/>
              meſcere incipiat, & vſque ad 45. dies
                <lb/>
              ſequentes creſcat, atque Ægyptum inun­
                <lb/>
              det, totidem verò fermè diebus decreſcat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002272">Antiquo tempore, Herodoti ſcilicet, ad 14.
                <lb/>
              cubitum incrementum maximam afferebat
                <lb/>
              vbertatem, ad octo ſterilitatem: pòſt Stra­
                <lb/>
              bonis temporibus minus creſcebat, nec octo
                <lb/>
              cubitorum incrementum attulit. </s>
              <s id="s.002273">Sed præ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg252"/>
                <lb/>
              ſenti ætate, ſeu depræhenſo errore, ſeu mu­
                <lb/>
              tato ritu, cùm ad 15. brachia exundat, ma­
                <lb/>
              xima fit vbertas. </s>
              <s id="s.002274">A 15. ad 18. detrimenta </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>