Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002274">
                <pb pagenum="406" xlink:href="016/01/055.jpg"/>
              affert leuia, & pericula grandia: ſuprà au­
                <lb/>
              tem Ægyptius mergitur, & detrimenta ma­
                <lb/>
              gna patitur, cum ſubmerſionis euidenti diſ­
                <lb/>
              crimine, ſi modò euadat. </s>
              <s id="s.002275">A 15. infrà vſque
                <lb/>
              ad 12. annonæ caritatem, ſed leuem in­
                <lb/>
              fert: à 12. ad 10. grauem. </s>
              <s id="s.002276">Infrà autem nun­
                <lb/>
              quam ſubſiſtere videtur. </s>
              <s id="s.002277">Hæc eſt recens rei
                <lb/>
              huius hiſtoria omni fide digna. </s>
              <s id="s.002278">Sed ad He­
                <lb/>
              rodotum venio, cuius de Nili incremento
                <lb/>
              ſententiam malè conuerſam, deteriúſque in­
                <lb/>
              tellectam, nuper ego emendaui explicaui­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg253"/>
                <lb/>
              que. </s>
              <s id="s.002279">Hanc etiam Strabo confirmauit. </s>
              <s id="s.002280">Ne­
                <lb/>
              que tamen cuiquam mirum videri debet,
                <lb/>
              quòd quum Nilus habeat ortum vbi Sol,
                <lb/>
              dum Sol eſt facit nobis hyemem in noſtra
                <lb/>
              ætate, quæ illis initium eſt hyemis, niues
                <lb/>
              imbréſque genitos incrementum flumini, at­
                <lb/>
              que ex eo inundationis occaſionem præſta­
                <lb/>
              re: at nunc longè maior tempore facta eſt
                <lb/>
              inundatio: temporibus namque Strabonis
                <lb/>
              iam ſexaginta diebus campi ſiccabantur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002281">Inundationis cauſa eſt fluminis magnitudo.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002282">Maximus enim fluuiorum, vt Arianus ſcri­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg254"/>
                <lb/>
              bit, Ganges pòſt quem Indus, pòſt Nilus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002283">Ergo Gangete primo, Indoque ſecundo,
                <lb/>
              tertio Nilo, Hiſter quarto loco adnumera­
                <lb/>
              bitur. </s>
              <s id="s.002284">Quintus in Libya, Niger à Ptolo­
                <lb/>
              mæo vocatus, Nilo haud minor, naſcitur
                <lb/>
              è Thala monte: nunc à Luſitantis Senega
                <lb/>
              vocatur in fluuius. </s>
              <s id="s.002285">In Nilum nullum om­
                <lb/>
              ninò flumen influit. </s>
              <s id="s.002286">Aceſinem, qui in In­
                <lb/>
              dum influit, quatuor penè Millia paſſuum
                <lb/>
              latitudinis habere, autor eſt Arianus. </s>
              <s id="s.002287">Sed
                <lb/>
              Ganges vbi eſt anguſtiſſimus, 12000. paſ­
                <lb/>
              ſuum patet, ac inſuper quingentis: vbi
                <lb/>
              latè patet, nulli videntur termini. </s>
              <s id="s.002288">Alios
                <lb/>
              incredibilis vaſtitatis, ſi vera referunt, in
                <lb/>
              Braſilia amnes inuenêre Hiſpani, velut
                <lb/>
              Platam, qui oſtio 30000. paſſuum in mare
                <lb/>
              deuoluebatur. </s>
              <s id="s.002289">Eſt & Maragnonus, qui cum
                <lb/>
              ingreditur mare, paſſibus 80000. patet:
                <lb/>
              Dabaida verò, & ſanctæ Marthæ, 30000.
                <lb/>
              atque hi tres ( vt ferunt ) in littore boreali
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg255"/>
                <lb/>
              iuxta Pariam. </s>
              <s id="s.002290">Sed mutatur ratio magnitu­
                <lb/>
              dinis per tempora. </s>
              <s id="s.002291">Omnium, enim morta­
                <lb/>
              lium quidam eſt viciſſitudo: namque fluuij
                <lb/>
              influentes non ſolum amnes alios in quos
                <lb/>
              influunt, ſed etiam mari ſiccare conſueue­
                <lb/>
              runt. </s>
              <s id="s.002292">Narrat Herodotus, Acheloum mare
                <lb/>
              profluentem, tantum arenarum aduexiſſe
                <lb/>
              (hoc enim modo ſiccant maria ) vt Echina­
                <lb/>
              nadum inſulas media iam ex parte conti­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg256"/>
                <lb/>
              nenti adiecerit. </s>
              <s id="s.002293">Author eſt. </s>
              <s id="s.002294">Polybius, Tanaim
                <lb/>
              & cæteros fluuios ſic mare ſuo tempore Eu­
                <lb/>
              xinum implere, ac Mæotim paludem, vt iam
                <lb/>
              ipſa non amplius habeat altitudinis aquæ
                <lb/>
              quàm ſeptem vlnas, & pro ſalſa dulcis illa
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg257"/>
                <lb/>
              facta eſt. </s>
              <s id="s.002295">De Ehinadibus quaſdam iam con­
                <lb/>
              tinenti iunctas refert Strabo, indiéſque re­
                <lb/>
              liquas iungi, cùm quæ plurimum abeſt, ſo­
                <lb/>
              lùm 15. ſtadiis ab oſtio Acheloi fluminis
                <lb/>
              diſtet.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg258"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002296">
                <margin.target id="marg243"/>
              Diluuiorum
                <lb/>
              cauſa.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002297">
                <margin.target id="marg244"/>
              In Timæo.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002298">Cauſa par­
                <lb/>
              uitatis a
                <lb/>
              quæ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002299">
                <margin.target id="marg245"/>
              Cauſa mo­
                <lb/>
              tus aqua­
                <lb/>
              rum verſus
                <lb/>
              meridiem.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002300">
                <margin.target id="marg246"/>
              Cur ſol non
                <lb/>
              accedat ad
                <lb/>
              polos.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002301">Cur aqua
                <lb/>
              tantum aſ­
                <lb/>
              cendat
                <expan abbr="quã-tum">quan­
                  <lb/>
                tum</expan>
              deſcen­
                <lb/>
              dit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002302">
                <margin.target id="marg247"/>
              De elemen­
                <lb/>
              torum ma­
                <lb/>
              gnitudinis
                <lb/>
              cauſa & ſi­
                <lb/>
              gno.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002303">
                <margin.target id="marg248"/>
              Aquarum
                <lb/>
              genera à ſitu
                <lb/>
              & magni­
                <lb/>
              tudine ſum­
                <lb/>
              pta.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002304">
                <margin.target id="marg249"/>
              Palus Al­
                <lb/>
              cyonia pro­
                <lb/>
              fundiſſima.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002305">
                <margin.target id="marg250"/>
              De ortu flu­
                <lb/>
              minum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002306">
                <margin.target id="marg251"/>
              Libro. </s>
              <s id="s.002307">2.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002308">
                <margin.target id="marg252"/>
              Nili inun­
                <lb/>
              datio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002309">
                <margin.target id="marg253"/>
              15. & 17. li­
                <lb/>
              bro Geogra
                <lb/>
              phiæ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002310">
                <margin.target id="marg254"/>
              Qui maxi­
                <lb/>
              mi fluuij.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002311">
                <margin.target id="marg255"/>
              Flumina
                <lb/>
              ſiccant ma­
                <lb/>
              ria.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002312">
                <margin.target id="marg256"/>
              Libro 2.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002313">
                <margin.target id="marg257"/>
              10. Geo­
                <lb/>
              graph.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002314">
                <margin.target id="marg258"/>
              Nilus cur
                <lb/>
              aura careat.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002315">Sed poſtquam in fluminum narrationem
                <lb/>
              incidimus, non abs re erit conſiderare cur
                <lb/>
              ſolus Nilus aura careat, vel ſaltem caruit:
                <lb/>
              nam Herodotus hoc conſtanter affirmat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002316">Nobis id curæ maximé eſſe debet, vt cauſam
                <lb/>
              rerum inueniamus, ne ſi curſu temporis in
                <lb/>
              aliis adueniant, quam in aliis ceſſauerunt
                <lb/>
              poſt perplexi hæreamus. </s>
              <s id="s.002317">Ergo aura maximè
                <lb/>
              fit vbi aqua teporem à Sole conceperit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002318">Indicio eſt, quod ſub ortu & occaſu, non
                <lb/>
              media die, circa flumina æſtate oritur. </s>
              <s id="s.002319">Cùm
                <lb/>
              enim Sol eleuat, nec attrahit ad ſuperiora
                <lb/>
              aquæ motu aër impellitur: qui ab aqua re­
                <lb/>
              frigeratus, auram ſuauem efficit, quam iux­
                <lb/>
              ta exortum Solis & occaſum æſtate circa
                <lb/>
              flumina ſentire ſolemus. </s>
              <s id="s.002320">At Nili initium
                <lb/>
              proculdubio cùm citra circulum brumalem
                <lb/>
              ſit & totus per torridam feratur regionem,
                <lb/>
              auram nunquam concipere poterit: nam etſi
                <lb/>
              creetur aliqua, ſtatim immodico Solis calo­
                <arrow.to.target n="marg259"/>
                <lb/>
              re conſumitur. </s>
              <s id="s.002321">Flumen verò eodem curſu
                <lb/>
              quo aërem refrigerat, purgatur ab omni ter­
                <lb/>
              rena ſorde: ideoque nullum ſalſum: poſſet
                <lb/>
              tamen eſſe, vbi è loco proximo materia ſal­
                <lb/>
              ſa in illud influeret: verum etſi contingere
                <lb/>
              poſſit, haud tamen facilè, ob dictam cauſam
                <lb/>
              huius exemplum inuenias. </s>
              <s id="s.002322">Sic Nilus cùm
                <lb/>
              è longiſſimis veniat regionibus, & calore
                <lb/>
              Solis torreatur, aquas ſecum defert ſaluber­
                <lb/>
              rimas. </s>
              <s id="s.002323">At maria omnia ſalſa ſunt, atque
                <lb/>
              etiam amara: cuius rationem vbi expoſuero
                <lb/>
              prius, propoſitam quæſtionem ſubiiciam.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002324">Quòd igitur aqua ex imbre flumina augere
                <lb/>
              poſſit, apud nos videmus perſæpe, dum poſt
                <lb/>
              pluuias extenuati iam antè fluuij, adeò creſ­
                <lb/>
              cunt vt agros inundent: quidam etiam tor­
                <lb/>
              rentes, quorum ſolùm foſſa lapillis plena ſu­
                <lb/>
              pererat, adeò per plures dies aqua copioſa
                <lb/>
              decurrunt, quam vel Solis imbribus conce­
                <lb/>
              perunt, aut niuibus liquatis, vt magni flu­
                <lb/>
              minis vicem ac ſpeciem ſubeant. </s>
              <s id="s.002325">Nec differt
                <lb/>
              torrens à flumine, niſi quòd non perennis
                <lb/>
              eſt: nam nec illius cauſa talis eſt. </s>
              <s id="s.002326">Igitur ſi
                <lb/>
              montes mane inuiſas, hudos inuenies. </s>
              <s id="s.002327">Sen­
                <lb/>
              ſim igitur intra extráque riuuli coacta aqua
                <lb/>
              effluunt, atque multi in vnum coeuntes flu­
                <lb/>
              men efficiunt: hoc niſi pluuiis, aut niuium
                <lb/>
              liquefactione adiuuetur, extenuatum ſem­
                <lb/>
              per videbis. </s>
              <s id="s.002328">Quo tempore parua aqua ſuffi­
                <lb/>
              cit, non ſolùm quòd parum aquæ illius al­
                <lb/>
              ueus contineat, ſed quòd dum lentè fluit ea­
                <lb/>
              dem aqua pluribus in locis ſatisfacit. </s>
              <s id="s.002329">Hac
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg260"/>
                <lb/>
              verò cauſa haud dubium relinquitur, cur flu­
                <lb/>
              uij matutinò ſoleant excreſcere, tum maxi­
                <lb/>
              mè ea parte qua fonti ſuo fuerint proximi:
                <lb/>
              nempe nocte multum roris æſtate, multum
                <lb/>
              nebulæ hyeme decidit: quò fit vt ſequenti
                <lb/>
              Solis exortu creſcere multum incipiant, &
                <lb/>
              maximè temporibus mediis Autumno & Ve­
                <lb/>
              rè, cùm pruina cadens Solis tempore diſſol­
                <lb/>
              uitur. </s>
              <s id="s.002330">Igitur aqua quæ intra montem lapi­
                <lb/>
              dum frigore, & quæ extra noctis auxilio
                <lb/>
              creatur, intrò ſenſim labitur. </s>
              <s id="s.002331">Pars etiam ex­
                <lb/>
              trà in riuulos cogitur, inde è multis riuulis
                <lb/>
              flumen exiguum plerunque creatur, è pluri­
                <lb/>
              bus exiguis magnum, vt Padus, Hiſter, In­
                <lb/>
              dus, Euphrates. </s>
              <s id="s.002332">Hæcque eſt cauſa perpetui­
                <lb/>
              tatis fluminum, ſicut incrementi pluuiæ, &
                <lb/>
              niues. </s>
              <s id="s.002333">Tanais verò & fontes omnes qui è
                <lb/>
              locis planis ſcaturiunt, non ibi creantur, ſed
                <lb/>
              in montibus, inde ad locum illum delati, ea
                <lb/>
              ratione
                <expan abbr="quã">quam</expan>
              diximus nuper, quòd aqua cum
                <lb/>
              præmitur è locis altioribus tantum aſcendit
                <lb/>
              quantum deſcenderat, emergunt è terra.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002334">Mare autem non mittit fontes niſi ſalſos:
                <lb/>
              nam quidam proximi naſcuntur, ſed ſalſi </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>