Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002418">
                <pb pagenum="409" xlink:href="016/01/058.jpg"/>
              etiam frequens ob exhalationem ſequere­
                <lb/>
              tur: aqua verò adhuc longè eſſet feruidior,
                <lb/>
              aliquandoque viſa foret, erumperetque per
                <lb/>
              interualla his in locis, cum tamen nunquam
                <lb/>
              viſa ſit. </s>
              <s id="s.002419">Indicio eſt flammam ſub terra non
                <lb/>
              poſſe eſſe perpetuam, quòd vbi erumpit,
                <lb/>
              nunquam niſi per interualla id contigit.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg268"/>
                <lb/>
              Contingit autem, vt obſeruatum eſt, hoc
                <lb/>
              ob ventos. </s>
              <s id="s.002420">Nam quum venti ſæuiunt iux­
                <lb/>
              ta loca, è quibus flamma erumpere ſolet,
                <lb/>
              tunc poſtridie, aut perendie, expectanda
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.002421">Hoc autem fit calore intimo, velut in
                <lb/>
              calce ab externo frigore intus coacto, in­
                <lb/>
              de accenſo ſulphure bitumineve, velut à
                <lb/>
              follibus flamma augetur. </s>
              <s id="s.002422">Hoc autem eſt
                <lb/>
              quòd ſuprà demonſtrare polliciti ſumus,
                <lb/>
              dum de Ætnæ crateribus ſermonem habe­
                <lb/>
              remus. </s>
              <s id="s.002423">Auctus igitur erumpit ea ratione,
                <lb/>
              quæ de cuniculis demonſtrata eſt. </s>
              <s id="s.002424">Hæc
                <lb/>
              omnia ergo ſi conferantur inuicem, prunam
                <lb/>
              ſubeſſe certò concludemus. </s>
              <s id="s.002425">Sed vnde alitur,
                <lb/>
              vnde motus, vnde reſpiratio? </s>
              <s id="s.002426">his enim tri­
                <lb/>
              bus ignem indigere ſuperiùs eſt demonſtra­
                <lb/>
              tum. </s>
              <s id="s.002427">Reſpirationem probet lapis aridus, ac
                <lb/>
              fungoſus, ignem fouens non aliter ad vn­
                <lb/>
              guem quam calidus cinis. </s>
              <s id="s.002428">Motum exhibet
                <lb/>
              materia noua quæ perpetuo accenditur,
                <lb/>
              atque ita ignis ſedem mutans mouetur. </s>
              <s id="s.002429">Sic
                <lb/>
              enim in fuligine apud nos, quamdiu ſupereſt
                <lb/>
              ignis ſerpens, ſeruatur. </s>
              <s id="s.002430">Nec idcircò conci­
                <lb/>
              pit flammam, quòd bitumen illud impu­
                <lb/>
              rum eſt, atque terræ miſtum. </s>
              <s id="s.002431">In omnibus
                <lb/>
              igitur fuligini perſimilis eſt materia il­
                <lb/>
              la quæ ſub terra ardet, vnde fuliginem
                <lb/>
              bituminis ſpeciem eſſe haud dubium
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.002432">Cur igitur in flammam non erum­
                <lb/>
              pat, cauſæ due ſunt: altera, quòd bitu­
                <lb/>
              men impurum ſit: reliqua, quòd non reſ­
                <lb/>
              pirat. </s>
              <s id="s.002433">Itaque fit vt tenuior quandoque pars
                <lb/>
              illius aſcendatur, flammamque emittat,
                <lb/>
              tuncque terræ motus & ſonitus exauditur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002434">Sed materia non ſuppetente, quòd ſaxo
                <lb/>
              miſta ſit, nec benè reſpiret, non erumpit,
                <lb/>
              ſed ſpontè mouetur. </s>
              <s id="s.002435">Sed quonam pacto
                <lb/>
              ignis concluſus non extinguitur, aut ſaltem
                <lb/>
              dum materiam depaſcitur, ſedem non mu­
                <lb/>
              tat? </s>
              <s id="s.002436">Cur non extinguatur cauſæ duæ ſunt,
                <lb/>
              bitumen & frigus aquæ, à quo cogitur calor
                <lb/>
              intus, nec ſecus quam in calce ignem accen­
                <lb/>
              dit. </s>
              <s id="s.002437">Illud idem frigus ignem in loco eodem
                <lb/>
              retinet, qua ſemper ſub aqua. </s>
              <s id="s.002438">Sed longo
                <lb/>
              ſpatio aqua feruet, anguſto erumpit. </s>
              <s id="s.002439">Verum
                <lb/>
              quòd paruus ignis tanto feruori ſufficiat,
                <lb/>
              quatuor ſunt cauſæ. </s>
              <s id="s.002440">Prima, quæ non reſpi­
                <lb/>
              rat, vt in æſtuariis. </s>
              <s id="s.002441">Secunda lapidis natura
                <lb/>
              quæ tophus eſt per ſe calidus, multum con­
                <lb/>
              cipiens caloris, ac ſtabilem reddenſque af­
                <lb/>
              fatim. </s>
              <s id="s.002442">Tertia cinis, quæ relictus eſt calidus,
                <lb/>
              ac plurimus & ſuapte natura ſiccior: vnde
                <lb/>
              etiam infuſa aqua hic noſter quæ longè
                <lb/>
              imbecillior eſt, illam excalefacit. </s>
              <s id="s.002443">Accedit
                <lb/>
              vltimò quòd aqua illa diuiſa eſt per riuu­
                <lb/>
              los, facileque ob id calorem concipiens ac
                <lb/>
              retinens, quæ ſi in vnum coacta eſſet, vix
                <lb/>
              totius montis incendio incaleſceret, & ca­
                <lb/>
              lefacta celerrimè etiam rediret ad propriam
                <lb/>
              naturam: ob id nullum mare, nullus la­
                <lb/>
              cus, nullum flumen feruere poteſt ob aqua­
                <lb/>
              rum abundantiam. </s>
              <s id="s.002444">Fontes, atque vt eò
                <lb/>
              minores, ſic acrius ſole ebulliunt. </s>
              <s id="s.002445">Sed cur
                <lb/>
              non maior pars accenditur bituminis? </s>
              <s id="s.002446">quo­
                <lb/>
              niam ſolum id accendi poteſt, quod ab
                <lb/>
              aqueo humido ſpoliatur. </s>
              <s id="s.002447">Cùm verò totum
                <lb/>
              ſcateat hoc humido bitumen, atque hoc ip­
                <lb/>
              ſo à ſulphure differat, priuſque accendatur,
                <lb/>
              ſiccari neceſſe eſt, diuque ob id proximo
                <lb/>
              igni etiam reluctari: ita fit vt valde ſen­
                <lb/>
              ſim ignis adiunctam ſibi materiam depaſca­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.002448">Cum igitur nec creſcere multum, nec
                <lb/>
              penitus extingui ignis ob dictas cauſas
                <lb/>
              queat, multa verò ſit materia illi parata,
                <lb/>
              paucuſque ad feruorem ſeruandum calor ſuſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg269"/>
                <lb/>
              ficiat, neceſſe eſt ipſum feruorem multis
                <lb/>
              ſeculis manere. </s>
              <s id="s.002449">Manifeſtum eſt igitur,
                <lb/>
              quod omnes aqua, quæ feruent, natura le­
                <lb/>
              ues ſunt, & medica præditæ facultate. </s>
              <s id="s.002450">Sed
                <lb/>
              non talis eſt, quæ vſui apta eſt ad ſeruan­
                <lb/>
              dam valetudinem. </s>
              <s id="s.002451">Optima enim aqua co­
                <lb/>
              lore, odore, ſaporeque caret, pellucidaque
                <lb/>
              exiſtit, atque epota non moratur in ventre:
                <lb/>
              talis Eulæi fluminis qui per Suſianam è
                <lb/>
              Zagro monte profluit, nam eam Perſarum
                <lb/>
              Reges ſecum in expeditionibus deferebant:
                <lb/>
              tantum fuit illis diligentiæ ad vitam tuen­
                <lb/>
              dam. </s>
              <s id="s.002452">Nam in eius conſeruatione proxima
                <lb/>
              eſt aëri aqua, vt in Commentariis ſuper
                <lb/>
              tractatu de Temperamentis Auicennæ de­
                <lb/>
              monſtrauimus. </s>
              <s id="s.002453">Neque mirum videri debet
                <lb/>
              quòd Artaxerxes Longimanus tamdiu vi­
                <lb/>
              xerit, cum Perſarum reges tantam curam in
                <lb/>
              aëre & aqua deligendis impenderent. </s>
              <s id="s.002454">Sed lo­
                <lb/>
              co Eulæi apud Ælianum Choaſpem inue­
                <lb/>
              nio. </s>
              <s id="s.002455">Inueni & flumen eſſe iucundiſſimi ſa­
                <lb/>
              poris inter Gangem & Indum, ex quo quæ
                <lb/>
              non poſſunt regionis accolæ bibere, percur­
                <lb/>
              ſores tranſlatis aquis bibunt. </s>
              <s id="s.002456">Sed Coaſpes
                <lb/>
              in Mediæ regione eſſe creditur, Stabone ta­
                <lb/>
              men aliter ſentiente: ſed ſi in India eſſet,
                <lb/>
              Perſepolim vix transferri potuit. </s>
              <s id="s.002457">Coaſpis
                <lb/>
              igitur aqua optima ſit: Eulæi verò iucunda,
                <lb/>
              & ipſa, atque in vſu Perſarum regibus In­
                <lb/>
              diam optimas & iucundiſſimas aquas habe­
                <lb/>
              re certum eſt. </s>
              <s id="s.002458">His proxima bonitate Niloti­
                <lb/>
              ca, reliquorum maiorum fluminum vix vlla
                <lb/>
              probatur. </s>
              <s id="s.002459">Sed de his ſpecialiter alibi tracta­
                <lb/>
              uimus. </s>
              <s id="s.002460">Sunt aliæ frigiditate celebres, olim ex
                <lb/>
              Corinthio agro è montis vertice fluens, ni­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg270"/>
                <lb/>
              ue frigidior. </s>
              <s id="s.002461">Refert Georg. </s>
              <s id="s.002462">Agricola intra
                <lb/>
              primum à Culma lapidem, Inſanam, voca­
                <lb/>
              tam, quæ cum feruere videatur, eſſe frigi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg271"/>
                <lb/>
              diſſimam. </s>
              <s id="s.002463">In Bohemia rurſus iuxta flumen
                <lb/>
                <expan abbr="Egrã">Egram</expan>
              , Furioſa, appellata, quæ & ipſa ampul­
                <lb/>
              lis feruens non frigore, ſed tonitru potiùs
                <lb/>
              edito inſignis: ſic auribus cadendo obſtrepit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002464">Simili modo poſtquam Conſtantienſem la­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg272"/>
                <lb/>
              cum iuxta Scaphuſiam exiuit è rupib. </s>
              <s id="s.002465">Rhe­
                <lb/>
              nus adeò altis præcipitatur, vt procul multis
                <lb/>
              paſſuum millibus audiatur, propè verò to­
                <lb/>
              nitrui ſimilis fragor videatur. </s>
              <s id="s.002466">Nam ſtrepi­
                <lb/>
              tus aquarum cauſa eſt caſus ab alto, aut exi­
                <lb/>
              tus cum impetu ex anguſtis locis: ſicut frigo­
                <lb/>
              ris niues, marmora, metalla, cœlum rigens,
                <lb/>
              motuſque rapidus, tum caſus ab alto, & quod
                <lb/>
              maximum eſt, permiſtio halinitri: nam hoc
                <lb/>
              inferius demonſtrabitur. </s>
              <s id="s.002467">Sed frigiditas hæc
                <lb/>
              in quibuſdam fontibus perpetua non eſt: ve­
                <lb/>
              lut in Hiſpaniæ agro quodam oppidi Peſ­
                <lb/>
              queræ de Duero, iuxta magnum flumen Du­
                <lb/>
              rium, à Fortunatis diſtat 11. partibus, ab æ­
                <lb/>
              quinoctij circulo 42. fons qui ab initio veris </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>