Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002743">
                <pb pagenum="416" xlink:href="016/01/065.jpg"/>
              verecundiores deterruiſſe. </s>
              <s id="s.002744">Ergo ſi ſine par­
                <lb/>
              uis circulis atque eccentricis motus Lunæ,
                <lb/>
              quemadmodum Calippo & Eudoxo placuit,
                <lb/>
              abſoluatur, erit maculæ Lunæ comperta ra­
                <lb/>
              tio, ſcilicet obſcuritas à perſpicuitate or­
                <lb/>
              ta. </s>
              <s id="s.002745">Qua enim parte lumen ſolis non refle­
                <lb/>
              ctitur, obſcura videtur. </s>
              <s id="s.002746">At ex perſpicuo
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg305"/>
                <lb/>
              non reflectitur, tranſit enim. </s>
              <s id="s.002747">Varietas au­
                <lb/>
              tem denſi, & rari manifeſtè in cœlo eſt, vt
                <lb/>
              etiam in lacteo circulo videmus. </s>
              <s id="s.002748">Eſt & alia
                <lb/>
              quæſtio de Luna magis ſenſibus conſpicua,
                <lb/>
              cur apud nos plena luminibus maiorem
                <lb/>
              æſtum maris, apud Indos vacua faciat. </s>
              <s id="s.002749">Vi­
                <lb/>
              detur autem cauſa eſſe æſtus, calor tempe­
                <lb/>
              ratus, & propinquitas Lunæ. </s>
              <s id="s.002750">In coniun­
                <lb/>
              ctione autem, & plenilunio eodem loco.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002751">Luna eſt, ſcilicet Soli propinquior: in qua­
                <lb/>
              dratis autem radiis cum Sole terræ: tempe­
                <lb/>
              ratior autem in noſtris regionibus plena lu­
                <lb/>
              na luminibus, ob aëris minorem calidita­
                <lb/>
              tem, apud Indos autem vacua ob regionis
                <lb/>
              eius feruorem, attollit autem: cùm elatior
                <lb/>
              fuerit: elatior autem (vt dixi) in pleniluniis
                <lb/>
              ac nouiluniis. </s>
              <s id="s.002752">Et hîc temperata magis in ple­
                <lb/>
              nilunio, apud Indos autem in nouilunio.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002753">Tunc verò mutat faciem ex Solis propin­
                <lb/>
              quitate, lumen ac vim, non ſolum luminis
                <lb/>
              cauſa, ſed etiam propinquitatis ad terras.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002754">Nihil autem refert, & ſi non eleuetur, cum
                <lb/>
              ad ſimilitudinem res referatur. </s>
              <s id="s.002755">Sed dices, cur
                <lb/>
              ſi luna mutat faciem ex acceſſu ad ſolem, aſtra
                <lb/>
              omnia reliqua rotunda ſunt? </s>
              <s id="s.002756">Hoc ideò con­
                <lb/>
              tingit, quia vel lumen proprium adeò cla­
                <lb/>
              rum eſt, vt Solis lumen, ſed imbecillius: vel
                <lb/>
              quia vndequaque peruia ſunt. </s>
              <s id="s.002757">Ergo aſtra plu­
                <lb/>
              rimum (vt dixi) a vobis diſtant compræhenſa
                <lb/>
              ratione: ſed quia diſtantia ſenſum latet, par­
                <lb/>
              ua ob id exiſtimantur. </s>
              <s id="s.002758">Turrium verò diſtan­
                <lb/>
              tia cum comprehendatur, & memoria etiam
                <lb/>
              magnitudinem teneamus, cum etiam angu­
                <lb/>
              lus maior ſit quàm aſtrorum, turres aſtris
                <lb/>
              maiores iudicamus. </s>
              <s id="s.002759">Ob id turres, ſi ab imo
                <lb/>
              videamus, latiores apparebunt, quàm ſi ſo­
                <lb/>
              lam liceat ſupremam partem inſpicere, quòd
                <lb/>
              dum radicem videmus, videamus etiam di­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg306"/>
                <lb/>
              ſtantiam. </s>
              <s id="s.002760">Sed quomodo cœli hi iuncti ſunt?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002761">nam ſi vna eſt ſuperficies caua ſuperioris,
                <lb/>
              & conuexa inferioris, quomodo in diuerſas
                <lb/>
              partes ſuperiùs, & inferiùs cœlum moueri
                <lb/>
              poterunt? </s>
              <s id="s.002762">Si duæ ſunt, indiuiſibile ab indi­
                <lb/>
              uiſibili tangitur. </s>
              <s id="s.002763">Sed duas eſſe neceſſe, non
                <lb/>
              tamen quantitatem conſtituunt: hoc autem
                <lb/>
              ſufficit Ariſtoteli, ne continuum ex non con­
                <lb/>
              tinuis componatur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002764">
                <margin.target id="marg298"/>
              Cauſa cur
                <lb/>
              aſtra rotun­
                <lb/>
              da, videan­
                <lb/>
              tur plana.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002765">Aſtra, maxi­
                <lb/>
              ma eſſe, &
                <lb/>
              maximè di­
                <lb/>
              ſtare.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002766">
                <margin.target id="marg299"/>
              Solis & Lu­
                <lb/>
              næ, & terræ
                <lb/>
              magnitudi­
                <lb/>
              nis compara­
                <lb/>
              tio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002767">
                <margin.target id="marg300"/>
              Altitudo
                <lb/>
              eorundem à
                <lb/>
              terra.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002768">
                <margin.target id="marg301"/>
              Solis altitu­
                <lb/>
              do minor,
                <lb/>
              quam olim
                <lb/>
              fuerit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002769">
                <margin.target id="marg302"/>
              Demonſtra­
                <lb/>
              tio, ſtendens
                <lb/>
              quòd æqui­
                <lb/>
              noctij tempo­
                <lb/>
              re dies eſt,
                <lb/>
              maior no­
                <lb/>
              cte, & ita
                <lb/>
              ſub æquino­
                <lb/>
              ctiali.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002770">
                <margin.target id="marg303"/>
              Cur ſola lu­
                <lb/>
              na figuram
                <lb/>
              mutet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002771">
                <margin.target id="marg304"/>
              De lunæ ma­
                <lb/>
              cula.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002772">
                <margin.target id="marg305"/>
              Luna in ple­
                <lb/>
              nilunio cur
                <lb/>
              maiorem
                <lb/>
              æſtum maris
                <lb/>
              faciat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002773">
                <margin.target id="marg306"/>
              An cœlorum
                <lb/>
              ſe
                <expan abbr="tangentiũ">tangentium</expan>
              ,
                <lb/>
              ſit vna ſu­
                <lb/>
              perficies.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.065.1.jpg" xlink:href="016/01/065/1.jpg" number="41"/>
            <p type="main">
              <s id="s.002774">Id quoque inquiſitione dignum eſt, an
                <lb/>
              poſitis iuxta eorum, quæ apparent exqui­
                <lb/>
              ſitam veritatis rationem orbibus æquatio­
                <lb/>
              nis, contingat eos, vt in Mercurio refe­
                <lb/>
              runt geminari? </s>
              <s id="s.002775">Et ſi contingit, quomodo
                <lb/>
              ſeorsùm moueri poſſint? </s>
              <s id="s.002776">Sit igitur orbis
                <lb/>
              æquationis exterior A, interior B, inferio­
                <lb/>
              rum intimus C, extimus D, extra centrum
                <lb/>
              E, centrum mundi F, & orbis extra cen­
                <lb/>
              trum G, in quorum medio H, centrum
                <lb/>
              concauæ exterioris, & conuexæ intimi. </s>
              <s id="s.002777">Ma­
                <lb/>
              nifeſtum eſt igitur, quòd ſi duo ſuperiores
                <lb/>
              orbes eſſent ſimul iuncti, & duo inferiores
                <lb/>
              ſimiliter, quòd poſſent moueri ſuper cen­
                <lb/>
              tro F: & ita orbem extra centrum, eleua­
                <lb/>
              rent. </s>
              <s id="s.002778">Et ſi mouerentur ſuper centro G,
                <lb/>
              frangerent cœlum Veneris, & Lunæ, in­
                <lb/>
              ter quos cœlum Mercurij poſitum eſt. </s>
              <s id="s.002779">Om­
                <lb/>
              nis enim ſuperficies orbis mota ſuper cen­
                <lb/>
              tro ſuo, non violat orbem, quem tangit:
                <lb/>
              quia in eodem ſitu remanet. </s>
              <s id="s.002780">Sed ſuperfi­
                <lb/>
              cies, quæ mouetur ſuper alieno centro ſi
                <lb/>
              tum mutat, & orbem, quem tangit, rum­
                <lb/>
              pit. </s>
              <s id="s.002781">His cognitis, ſi A, & C, mouentur
                <lb/>
              ex dictis, ſuper centro F, neceſſariò mouen­
                <lb/>
              tur: quare vel ſecum rapiant orbes B D,
                <lb/>
              quare diuiſi erunt fruſtrà, vel BCD, orbes
                <lb/>
              erunt tanquam vnus orbis, cuius centrum eſt
                <lb/>
              H, quare tota hæc machina eleuabitur, ac
                <lb/>
              ſubſidebit iuxta partium ſitum, vt in Sole:
                <lb/>
              orbes autem B, & D, nigri ſeorſum, præ­
                <lb/>
              tereà moti ſuper centro H, moti abſidem E,
                <lb/>
              orbis deferunt: nam ſi ſeorsùm non mo­
                <lb/>
              uerentur, fruſtrà eſſent ab E, diſiuncti. </s>
              <s id="s.002782">Si
                <lb/>
              verò mouerentur ſuper G, frangerent or­
                <lb/>
              bes A, & C, igitur ſuper centro G, mouetur
                <lb/>
              orbis E. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002783">Iam verò illud maximè mirum, aſtris
                <lb/>
              quæ tam procul abſunt, maria & terras,
                <lb/>
              quæ coram oculis iacent innoteſcere, omit­
                <lb/>
              to quòd antiqui illis ducibus ſulcarent ma­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg307"/>
                <lb/>
              ria. </s>
              <s id="s.002784">Illud magis admiratione dignum, quòd
                <lb/>
              tempeſtate acti in incognitas maris aut ter­
                <lb/>
              ræ partes, aſtrorum auxilio vbi ſint agnoſ­
                <lb/>
              cere queant. </s>
              <s id="s.002785">Poſtulauit hoc à nobis Ioan.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002786">Baptiſta de Ponte Vigo. </s>
              <s id="s.002787">Ratio ſic conſtat:
                <lb/>
              Sereno iam facto cœlo Solis de die, aut al­
                <lb/>
              terius planetæ de nocte, collige altitudinem
                <lb/>
              cum planiſphærio, aut armillis dum aſtrum
                <lb/>
              meridiat, & ab hac detrahe declinationem
                <lb/>
              loci Solis, ſi Sol fuerit ab initio Arietis ad
                <lb/>
              initium Libræ: adde declinationem loci
                <lb/>
              Solis, ſi fuerit ab initio Libræ ad Arietis
                <lb/>
              initium, & quod fit detrahe ex 90. & ha­
                <lb/>
              bebis latitudinem loci, quam & qui Indiam
                <lb/>
              nuper colunt, norunt inuenire. </s>
              <s id="s.002788">Sed pro
                <lb/>
              longitudine cum altitudine Solis, aut alte­
                <lb/>
              rius ſtellæ cognitæ habita latitudine per
                <lb/>
              planiſphærium, horam diei inuenies. </s>
              <s id="s.002789">Inde
                <lb/>
              per armillas cum loci latitudine locum Lu­
                <lb/>
              næ qualis videtur, quæres: cui addes, aut
                <lb/>
              detrahes, quantum eſt differentiæ ex aſpe­
                <lb/>
              ctus diuerſitate, & habebis verum locum
                <lb/>
              Lunæ ea hora, iuxta quam ex tabulis Al­
                <lb/>
              phonſi habebis locum Lunæ & motum,
                <lb/>
              ſecundùm ſingulos dies præſentes. </s>
              <s id="s.002790">Diffe­
                <lb/>
              rentiam ergo locorum Lunæ inſtrumento,
                <lb/>
              & tabulis inuentorum conſidera, & cum
                <lb/>
              ea diuide motum diei, exibunt horæ, &
                <lb/>
              minuta, differentiæ pro ſingulis igitur ho­
                <lb/>
              ris partes 15. pro ſingulis minutis quartam </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>