Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002790">
                <pb pagenum="417" xlink:href="016/01/066.jpg"/>
              partem vnius aſſume, quas addes diſtantiæ
                <lb/>
              a Fortunatis loci tabularum Alphonſi, ſi lo­
                <lb/>
              cus Lunæ inſtrumento inuentus poſterior
                <lb/>
              fuerit, id eſt, magis ab initio Arietis de­
                <lb/>
              ſtiterit loco inuento per tabulas: aut mi­
                <lb/>
              nues ab eodem, vbilocus tabularum partes
                <lb/>
              & minuta, eo qui per inſtrumentum inuen­
                <lb/>
              tus eſt, plura obtineat, & quod relinquitur
                <lb/>
              aut cogitur, eſt longitudo a Fortunatis loci
                <lb/>
              incogniti, quàm in ſphæra regionum ſimul
                <lb/>
              cum latitudine quæres, noſcéſque vbi lo­
                <lb/>
              corum ſis, quibúſque ventis in patriam re­
                <lb/>
              gredi liceat: quod cùm ignorent, qui hiſto­
                <lb/>
              riam Indicarum rerum ſcribunt, latitudine
                <lb/>
              appoſita longitudines locorum omittunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002791">Nam quòd declinatione curſus Solis, qui­
                <lb/>
              cunque Indiam vtramque petunt, multùm
                <lb/>
              adiuuentur, nec non & ſtellarum, omnibus
                <lb/>
              qui cum Luſitanis ac Hiſpanis verſantur eius
                <lb/>
              nauigationis gnaris, compertum eſt. </s>
              <s id="s.002792">Iam ve­
                <lb/>
              rò an vnus ſit mundus, an plures, an infini­
                <lb/>
              ti, an infinitus vnus, & an aliquid extra ip­
                <lb/>
              ſum, & an æternus, vel genitus, dictum
                <lb/>
              eſt in libris de Æternitatis arcanis: nunc
                <lb/>
              verò de Luce & Lumine, quæ ab aſtris pro­
                <lb/>
              fluunt, dicemus. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002793">
                <margin.target id="marg307"/>
              Regiones in­
                <lb/>
              cognitæ, diſ­
                <lb/>
              perſæque
                <expan abbr="tẽ-peſtatibus">tem­
                  <lb/>
                peſtatibus</expan>
                <lb/>
              naues, quo
                <lb/>
              pacto vbi
                <lb/>
              ſint, dignoſci
                <lb/>
              poſſint.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.066.1.jpg" xlink:href="016/01/066/1.jpg" number="42"/>
            <p type="main">
              <s id="s.002794">
                <emph type="center"/>
              LIBER QVARTVS,
                <emph.end type="center"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002795">
                <emph type="center"/>
              De Luce & Lumine.
                <emph.end type="center"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg308"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002796">
                <margin.target id="marg308"/>
              Aſtra omnia
                <lb/>
              habere
                <expan abbr="lumẽ">lumen</expan>
              ,
                <lb/>
              & vmbram.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002797">HABENT omnia ſydera lumen,
                <lb/>
              motum, ac magnitudinem
                <lb/>
              propriam: & vt lumen minùs
                <lb/>
              à maiore tegitur, ſic vmbra
                <lb/>
              latet. </s>
              <s id="s.002798">Luna in die vmbram
                <lb/>
              non facit, noctu fecit. </s>
              <s id="s.002799">Si Luna luceat,
                <lb/>
              aſtrorum reliquorum vmbras non videbis:
                <lb/>
              vbi illa delituerit, quorundam quandoque
                <lb/>
              adeò vmbram videbis exquiſitam, vt Ve­
                <lb/>
              neris ego lumen per feneſtram ingrediens,
                <lb/>
              Lunæ eſſe arbitrarer. </s>
              <s id="s.002800">Vnaquæque igitur
                <lb/>
              ſtella proprium habet lumen, cùm propriam
                <arrow.to.target n="marg309"/>
                <lb/>
              habeat lucem: quo ſit vt ex frequentibus
                <lb/>
              ſyderibus lumen miſcentibus, lacteus cir­
                <lb/>
              culus ab oculo æſtimetur. </s>
              <s id="s.002801">Adiuuat hoc cœ­
                <lb/>
              li ſubſtantia denſa, & ſyderum rara, velut
                <lb/>
              in Cometa, qui caudam, aut crines habet:
                <lb/>
              nam cùm nunquam mutetur, conſtat ipſum
                <lb/>
              in cœlo eſſe, non infra. </s>
              <s id="s.002802">Sed quomodo radij
                <lb/>
              per inane tranſeuntes refracti videntur,
                <lb/>
              cùm Solis radij in aëre viſui
                <expan abbr="">non</expan>
              ſubiiciantur.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg310"/>
                <lb/>
              Hæc eadem eſt cauſa, cur etiam vbi refle­
                <lb/>
              xio radiorum in terra eſt, vt in vallibus,
                <lb/>
              longè maior ſit calor: nam ſi radius pene­
                <lb/>
              trat, vnus tantùm eſt: cùm reflectitur, duo:
                <lb/>
              cùm iterùm reflectitur, tres radij in eodem
                <lb/>
              ſunt loco, quare calor magnus hîc procrea­
                <lb/>
              tur: in lactea autem via non his, aut ter,
                <lb/>
              ſed tum ob propinquitatem ſtellarum, tum
                <lb/>
              ob denſitatem millies reflectuntur, cùm
                <lb/>
              etiam plurimæ ſint: igitur in medio cando­
                <lb/>
              rem, vt lactis fieri neceſſe eſt, quod ego
                <lb/>
              etiam multis cum candelis caſu imitari pul­
                <lb/>
              cherrimè vidi, vt euidenti rationi etiam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg311"/>
                <lb/>
              experimentum ſubſcribat. </s>
              <s id="s.002803">Atque eadem ra­
                <lb/>
              tione ignis in cauis ſpeculis accenditur,
                <lb/>
              quoniam in paruum ſpatium radij plurimi
                <lb/>
              coëunt, non tamen in candida materia,
                <lb/>
              quia rationem tollit, qua accendere poſſunt:
                <lb/>
              poſſunt enim, quia coëunt, ac candidum
                <lb/>
              diſſipat, & ſeparat. </s>
              <s id="s.002804">Ob hoc ab igne candi­
                <lb/>
              da tela facilè vritur, imò à ſcintilla, à ſpe­
                <lb/>
              culi concaui ſolaribus radiis non vritur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002805">Eadem ratio ad vnguem eſt in ſphærula
                <lb/>
              cryſtalli, & rotunda amphora vitrea aqua
                <lb/>
              plena. </s>
              <s id="s.002806">Sed vt in his radij ex aduerſo coëunt,
                <lb/>
              ita in cauis ſpeculis antè: verùm vrendi, &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg312"/>
                <lb/>
              non vrendi par ratio in vtriſque. </s>
              <s id="s.002807">Cùm enim
                <lb/>
              rem candidam ſubieceris, conus ille mani­
                <lb/>
              feſtè dilatatur, & ideò vrere non poteſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002808">Hoc autem quòd dilatetur, oculo etiam de­
                <lb/>
              præhenditur. </s>
              <s id="s.002809">Sed cur lumen coactum hæc
                <lb/>
              inferiora maximè Solis calefacit, cùm Sol
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg313"/>
                <lb/>
              calidus non exiſtimetur? </s>
              <s id="s.002810">Verùm ego cali­
                <lb/>
              dum eſſe Solem ponere non vererer, cùm
                <lb/>
              nihil calidum aliud eo caloris genere exi­
                <lb/>
              ſtimem: hoc enim ſuperiùs oſtenſum eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002811">Nam putridus calor, & igneus non gene­
                <lb/>
              rat, ſed corrumpit: Solis calor, & ſyde­
                <lb/>
              rum generat. </s>
              <s id="s.002812">Calor autem rerum, quæ vita
                <lb/>
              carent nullus actu eſt, nec ſenſu tactus per­
                <lb/>
              cipi poteſt. </s>
              <s id="s.002813">Solis calor tactui ſubiicitur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002814">Sed nec animantium calor talis eſt, cùm
                <lb/>
              pabulo indigeat, ſyderum calor minimè.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002815">Sed ſi velis placita Ariſtotelis tueri, dices
                <lb/>
              quòd aër & aqua dum lumen illud excipe­
                <lb/>
              re conantur naturali quadam facultate, qua
                <lb/>
              grauia deſcendunt, leuia aſcendunt, mo­
                <lb/>
              uentur ac diſſipantur. </s>
              <s id="s.002816">Calor quoque, qui
                <lb/>
              in eis iam potentia erat, ſuſcitatur, & ad
                <lb/>
              actum perducitur. </s>
              <s id="s.002817">Aqua verò ab aëre inca­
                <lb/>
              leſcit, qui eſt ſeipſa calorem non habet:
                <lb/>
              proptereà ſuperficies ſumma, aut ſolùm
                <lb/>
              calida eſt, aut maximè. </s>
              <s id="s.002818">Motum hunc ra­
                <lb/>
              ritas conſequitur, raritatem calor: hoc enim
                <lb/>
              ſuperiùs, quomodo fiat, oſtenſum eſt. </s>
              <s id="s.002819">Ca­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg314"/>
                <lb/>
              lor enim, motus, ac tenuitas circulo quo­
                <lb/>
              dam mutuò ſibi cauſæ ſunt: nam ſubtilitas,
                <lb/>
              caloris cauſa eſt: calor dum depaſcitur, mo­
                <lb/>
              tus: at motus ipſe ſubtilitatis rurſus cauſa
                <lb/>
              eſt: motus enim collidendo partes attenuat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002820">Subſtantia tenuis, quia magnam vim exci­
                <lb/>
              pit radij, calida euadit, calidum verò at­
                <lb/>
              trahendo, & diſcutiendo motum cit: quæ
                <lb/>
              viciſſitudo in animalibus vitam præbet,
                <lb/>
              & manifeſtiſſima eſt. </s>
              <s id="s.002821">Suprà enim docuimus,
                <lb/>
              frigidum nihil aliud eſſe, quàm quòd calo­
                <lb/>
              re caret, nec recipit: rarum igitur admo­
                <lb/>
              dum frigidum eſſe, eſt impoſſibile, videtur
                <lb/>
              igitur ipſe radius, ſeu lumen caloris ſubſtan­
                <lb/>
              tia, hocque nobis ſufficeret, qui eatenùs ſo­
                <lb/>
              lùm rationes ſectamur rerum, quatenus iu-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>