Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002821">
                <pb pagenum="418" xlink:href="016/01/067.jpg"/>
              uant ad experimentorum veritatem aſſe­
                <lb/>
              quendam. </s>
              <s id="s.002822">Seu igitur ſolis ac ſyderum radios
                <lb/>
              per ſe calidos dixeris, ſeu ipſos non calidos,
                <lb/>
              ſed calefacere, nobis ex æquo ſatisfactum
                <lb/>
              erit. </s>
              <s id="s.002823">Mihi autem videtur, calorem eſſe ſub­
                <lb/>
              ſtantiam radij ſideris: nec tamen calorem
                <lb/>
              hunc, cùm à lumine ſit inſeparabilis, qua­
                <lb/>
              litatem eſſe, quæ corrumpatur. </s>
              <s id="s.002824">Nec enim
                <lb/>
              calor, qui in elementis aut miſtis excipitur,
                <lb/>
              eſt cœleſtis, ſed cœleſtis imago ſolùm: igi­
                <lb/>
              tur vt lux propria eſt ſideribus, ita calor, cui
                <lb/>
              nullum eſt frigus contrarium, ſed frigus ſo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg315"/>
                <lb/>
              la caloris priuatio eſt. </s>
              <s id="s.002825">Verùm dices: Si mo­
                <lb/>
              tus, caloris cauſa eſt, cur in lecto, & dum
                <lb/>
              maximè quieſcimus, maximè calemus? </s>
              <s id="s.002826">Ve­
                <lb/>
              rùm motus calorem excitat, refrigerat au­
                <lb/>
              tem dum locum mutando nos aëri frigidio­
                <lb/>
              ri exponit. </s>
              <s id="s.002827">Itaque in hyeme magnus mo­
                <lb/>
              tus excalefacit, exiguus refrigerat. </s>
              <s id="s.002828">Sed di­
                <lb/>
              ces: Cur autem frigent, qui quieſcunt, in
                <lb/>
              lecto autem calent? </s>
              <s id="s.002829">Videtur autem aliquid
                <lb/>
              conferre pluma, aut cottum, vel lana, quæ
                <lb/>
              in lectis habentur. </s>
              <s id="s.002830">Verùm cauſa præcipua
                <lb/>
              eſt, quia non mutatur aër, qui nos tangit
                <lb/>
              ſub culcitra collectus: extra autem lectum
                <lb/>
              quieſcentibus aër mouetur. </s>
              <s id="s.002831">Ex motu autem
                <lb/>
              bifariam refrigeratur homo, tum quia aër
                <lb/>
              calefactus circum nos manens recedit, tum
                <lb/>
              quia motus (vt dictum eſt) refrigerat aërem.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg316"/>
                <lb/>
              Sed ad lucis ac luminis hiſtoriam redeo. </s>
              <s id="s.002832">Lu­
                <lb/>
              men igitur eſt lucis ſimilitudo, quæ clari­
                <lb/>
              tas in ſe, & caloris ſubſtantiam adeò habet
                <lb/>
              annexam, vt propè nihil ſit aliud. </s>
              <s id="s.002833">Ob hoc
                <lb/>
              clariſſima ſydera etiam calidiſſima, vt Sol,
                <lb/>
              Canis vterque, & Iupiter: non igitur lu­
                <lb/>
              men, & claritas, & calor tres ſunt res, ſed
                <lb/>
              vna, diuerſorum comparatione, diuerſa
                <lb/>
              nomina, & etiam diuerſam imaginem re­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg317"/>
                <lb/>
              præſentationem ſuſcipiens. </s>
              <s id="s.002834">Lux verò à qua
                <lb/>
              lumen profluit, claritas eſt ex illius tertio
                <lb/>
              genere: vtque in perſpicuo corpore à luce
                <lb/>
              fit lumen, ita in opaco color: & ipſa hæc
                <lb/>
              omnia ſui ſpeciem producunt: nam per pra­
                <lb/>
              ta ambulantes, virides facies habere viden­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.002835">Potens igitur color cum hæc faciat in
                <lb/>
              aëre libero, quid in obſcuro faciet? </s>
              <s id="s.002836">vbi hæc
                <lb/>
              ſola lux ſit vitioſa, atque alieno colore in­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg318"/>
                <lb/>
              fecta. </s>
              <s id="s.002837">Sic igitur lucerna ex aqua ardente ſo­
                <lb/>
              la, & ſale repræſentat ( dum omnis alia ab­
                <lb/>
              ſit lux ) facies pallidas, vt mortuorum: hoc
                <lb/>
              enim expertus ſum. </s>
              <s id="s.002838">Et eadem ratione, ſi in
                <lb/>
              lampades virides oleum viride accendatur
                <lb/>
              (quod referunt fieri vna immatura in oleo
                <lb/>
              tandiu contenta, vt matureſcat ſub Sole) vi­
                <lb/>
              ridia omnia apparebunt. </s>
              <s id="s.002839">Quid amplius, lu­
                <lb/>
              cerna vitrea concluſa vndique colorem
                <expan abbr="trãs-fert">trans­
                  <lb/>
                fert</expan>
              validum, lumine in ea accenſo ad obie­
                <lb/>
              ctas res. </s>
              <s id="s.002840">Sunt autem validi colores, niger, vi­
                <lb/>
              ridis, albus, rubeus, cyaneus ſeu cœleſtis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002841">Ignis autem expreſſiùs hoc facere poteſt, &
                <lb/>
              longè maiora, vt ſerpentum imagines re­
                <lb/>
              præſentare. </s>
              <s id="s.002842">Oportet autem vt potentia talis
                <lb/>
              ſit, & à fumo proprio ad rerum imagines
                <lb/>
              repræſentandas adiuuetur. </s>
              <s id="s.002843">Ergo lumen colo­
                <lb/>
              rem, & magnitudinem, & formam mutare
                <lb/>
              poteſt, vt trabes ſerpentes videantur, alienam
                <lb/>
              tamen figuram recipere nequeunt. </s>
              <s id="s.002844">Neque
                <lb/>
              enim
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dicunt) homines abſque capitibus
                <lb/>
              videri poſſunt, aut cum canino capite: ſed ſi
                <lb/>
              lumen capita abſcondet, abſcondet & reli­
                <lb/>
              qua. </s>
              <s id="s.002845">Neque formam mutare poteſt ſecun­
                <lb/>
              dum luminis naturam, ſi pro forma figura
                <lb/>
              intelligatur. </s>
              <s id="s.002846">Quod verò occulta fit vi, aut
                <lb/>
              omninò non fiet, aut rariſſimè. </s>
              <s id="s.002847">Videntur au­
                <lb/>
              tem mutari non ſolùm propria, ſed etiam
                <lb/>
              communia ſenſibilia: ac quædam eorum ma­
                <lb/>
              gis ac faciliùs, vt magnitudo, numerus, quies,
                <lb/>
              motus, ac figura. </s>
              <s id="s.002848">Etenim in quadratis fora­
                <lb/>
              minibus quædam rotunda videntur, quia
                <lb/>
              non per ſe ſentiuntur, nec adeò exquiſitè,
                <lb/>
              nec adeò vehementer in ſenſum imprimunt:
                <lb/>
              lumen autem, & calor viſus ſunt propria.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002849">Verùm de coloribus ſuo loco dicemus, nunc
                <lb/>
              de lumine, & repræſentationibus tractatio
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.002850">Eſt autem ( vt dictum eſt ) lumen lucis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg319"/>
                <lb/>
              imago in corpore perſpicuo. </s>
              <s id="s.002851">Perſpicuum au­
                <lb/>
              tem triplex: quoddam æquale, quoddam inæ­
                <lb/>
              quale, ſeu in partibus ſuis diuerſum, & quod­
                <lb/>
              dam ſola ſuperficie, cuiuſmodi ſunt ſpecula.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002852">Hoc autem nitorem dicimus. </s>
              <s id="s.002853">In perſpicuo
                <lb/>
              æquali lumen rectà procedit, in inæquali au­
                <lb/>
              tem frangitur, à tenui reflectitur. </s>
              <s id="s.002854">Iuxta hoc
                <lb/>
              igitur conſtat, tres tantùm eſſe ſpecies lu­
                <lb/>
              minis, rectam, reflexam, & refractam. </s>
              <s id="s.002855">Re­
                <lb/>
              cta oſtendit res vt ſunt, refracta mutatas, re­
                <lb/>
              flexa velut à ſpeculis debiles. </s>
              <s id="s.002856">Miſcentur
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg320"/>
                <lb/>
              quandoque hæc, veluti cùm à craſſiore vi­
                <lb/>
              tro oppoſito plumbo lumen ſimile refran­
                <lb/>
              gitur, ac reflectitur. </s>
              <s id="s.002857">Optima igitur è chaly­
                <lb/>
              be, vel argento ſpecula, de quibus inferiùs
                <lb/>
              agetur, docebimus, non è vitro, cryſtalló­
                <lb/>
              ve: quamvis aliter homines credant. </s>
              <s id="s.002858">Sed
                <lb/>
              quia quæ è metallo ſunt, facilè vitiantur, ob
                <lb/>
              id creditum eſt, meliora eſſe vitrea. </s>
              <s id="s.002859">Metal­
                <lb/>
              lica igitur exactiora, vitrea diuturniora, niſi
                <lb/>
              frangantur: leuis enim ille nitor non adeò in
                <lb/>
              vitro extinguitur, quoniam in materia ſic­
                <lb/>
              ciore non tam facilè hæret. </s>
              <s id="s.002860">Cauſa enim cur
                <lb/>
              hæreat, eſt humidum: in humido enim vin­
                <lb/>
              culum adhærentium. </s>
              <s id="s.002861">Sed & figura vitiantur,
                <lb/>
              quæ reflectunt, & ea in quibus lumen fran­
                <lb/>
              gitur. </s>
              <s id="s.002862">Itáque ſpecula concaua, & conuexa,
                <lb/>
              item perſpicilia non æqualia, falſas reddunt
                <lb/>
              imagines. </s>
              <s id="s.002863">Hinc cauſa colligitur, cur non
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg321"/>
                <lb/>
              tam ex ſolo, quam è muris, nec tam è muris,
                <lb/>
              quam è ſpeculis reddantur imagines? </s>
              <s id="s.002864">
                <expan abbr="">Nam</expan>
              non
                <lb/>
              niſi in perſpicuo fit lumen è luce: quæ autem
                <lb/>
              non nitent, non ſunt perſpicua, ideò lumen
                <lb/>
              perit: omne enim ſolidum perſpicuum nitet,
                <lb/>
              & omne nitens eſt perſpicuum. </s>
              <s id="s.002865">Quamobrem
                <lb/>
              in vndis etiam effigies relucent. </s>
              <s id="s.002866">Vnde Vir­
                <lb/>
              gilianum illud:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              Nec ſum adeò deformis, nuper me in littore vidi,
                <lb/>
              Cùm placidum ventis ſtaret mare: non ego Daphnim
                <lb/>
              Iudice te metuam, ſi nunquam fallit imago.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg322"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002867">
                <margin.target id="marg309"/>
              Lacteæ viæ
                <lb/>
              cauſa.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002868">
                <margin.target id="marg310"/>
              Cur radij re­
                <lb/>
              flexi videan­
                <lb/>
              tur, & calo­
                <lb/>
              rë augeant.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002869">
                <margin.target id="marg311"/>
              Ignis cur ex
                <lb/>
              cauis ſpecu­
                <lb/>
              lis accenda­
                <lb/>
              tur, & non in
                <lb/>
              alba mate­
                <lb/>
              ria.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002870">
                <margin.target id="marg312"/>
              Ignis cur à
                <lb/>
              ſphærulis
                <lb/>
              cryſtallinis
                <lb/>
              in ſole poſitis
                <lb/>
              accendatur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002871">
                <margin.target id="marg313"/>
              Sol quomodo
                <lb/>
              calefaciat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002872">
                <margin.target id="marg314"/>
              Subtilitas,
                <lb/>
              calor, ac mo­
                <lb/>
              tus, cauſæ
                <lb/>
              viciſſim.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002873">
                <margin.target id="marg315"/>
              Cur in lecto
                <lb/>
              magis ca­
                <lb/>
              leamus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002874">
                <margin.target id="marg316"/>
              Lux quid
                <lb/>
              ſit, &
                <expan abbr="lumẽ">lumen</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002875">
                <margin.target id="marg317"/>
              Ambulantes
                <lb/>
              per prata, fa­
                <lb/>
              cies virides
                <lb/>
              habere vi­
                <lb/>
              dentur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002876">
                <margin.target id="marg318"/>
              Modus re­
                <lb/>
              præſentandi
                <lb/>
              facies homi­
                <lb/>
              num ſub di­
                <lb/>
              uerſis colori­
                <lb/>
              bus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002877">
                <margin.target id="marg319"/>
              Luminis tres
                <lb/>
              ſpecies.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002878">
                <margin.target id="marg320"/>
              Optima ſpe­
                <lb/>
              cula quæ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002879">
                <margin.target id="marg321"/>
              Cur à nitidis
                <lb/>
                <expan abbr="">tam</expan>
              , cùm
                <expan abbr="lumẽ">lumen</expan>
                <lb/>
              reflectatur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002880">
                <margin.target id="marg322"/>
              Cur aliqua
                <lb/>
              ſolida per­
                <lb/>
              ſpicua.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002881">Videntur autem ab omnibus reflecti ra­
                <lb/>
              dij, quia aliquis nitor in omni ſolido cor­
                <lb/>
              pore eſt. </s>
              <s id="s.002882">Verùm illud mirum, cur calor, &
                <lb/>
              radij per ſolida, craſſa atque perſpicua ma­
                <lb/>
              gis permeent, quàm per opaca, tenuia, ac
                <lb/>
              rariora: non enim meatibus implentur per­
                <lb/>
              ſpicua, qui aër continuus eſt: & in vitro, &
                <lb/>
              cryſtallo meatus illi directi non poſſunt
                <lb/>
              eſſe, quia non conſiſteret: radij autem re­
                <lb/>
              cti. </s>
              <s id="s.002883">Nec aqua patitur meatus, cùm tamen
                <lb/>
              ſit perſpicua. </s>
              <s id="s.002884">Omne igitur quòd lucis ima­
                <lb/>
              ginem recipit, id autem fæculentum non
                <lb/>
              eſt, ſed clarum, perſpicuum dicitur. </s>
              <s id="s.002885">Non </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>