Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000048">
                <pb pagenum="358" xlink:href="016/01/007.jpg"/>
              Quæ autem pendent ab aliis, & corpore ca­
                <lb/>
              rent, alia aliorum ſunt cauſæ, alia nullius.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000049">Et quæ aliorum ſunt cauſæ, vt perpetuò
                <lb/>
              cauſæ ſint corporibus etiam immortalibus
                <lb/>
              annectuntur, vocantúrque ſubſtantiæ pri­
                <lb/>
              mæ. </s>
              <s id="s.000050">Quatuor igitur in his ſpectanda erunt,
                <lb/>
              vt intelligunt, vt producunt, vt manent
                <lb/>
              (in æuo enim eſſe videntur
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              vt mouent, at­
                <lb/>
              que corpori aſſiſtunt. </s>
              <s id="s.000051">Plurima verò in hoc
                <lb/>
              genere & in vltima tractatione ad libros de
                <lb/>
              æternitatis arcanis reiecta ſunt, quòd cùm
                <lb/>
              omnia hæc ſupra humanam mentem ſint
                <lb/>
              clariora, & quæ apertiùs demonſtrari pote­
                <lb/>
              rant, tùm generalia, tantùm huic negotio
                <lb/>
              pertinebant. </s>
              <s id="s.000052">Quæ verò immortalia & in­
                <lb/>
              corporea nullius erant cauſa: mortali cor­
                <lb/>
              pori annexa fuêre. </s>
              <s id="s.000053">Alia igitur horum ma­
                <lb/>
              nifeſta, alia de quibus eſt dubitatio. </s>
              <s id="s.000054">Atque
                <lb/>
              illa ſi ſint præclara magis, dæmonas quidam
                <lb/>
              vocant, de quibus ante intelligentias tra­
                <lb/>
              ctabimus. </s>
              <s id="s.000055">Tum verò ante illud de xxiv. ge­
                <lb/>
              neribus repræſentationum dictis, ob rei affi­
                <lb/>
              nitatem: plerique enim mirabilia ſunt, ad
                <lb/>
              hos veluti cauſas referunt. </s>
              <s id="s.000056">Verùm cùm an
                <lb/>
              ſint, nondum liqueat naturam ſpectantibus,
                <lb/>
              de his tantùm, velut de probabilibus loque­
                <lb/>
              mur, initium ab effectibus, ſolúmque id
                <lb/>
              cum dubitatione ſumentes. </s>
              <s id="s.000057">At de intelle­
                <lb/>
              ctus immortalitate, illiúſque ſeparatione,
                <lb/>
              aliàs dictum eſt. </s>
              <s id="s.000058">Reliquum eſt igitur, vt de
                <lb/>
              propriis illius affectus loquamur. </s>
              <s id="s.000059">Sunt au­
                <lb/>
              tem artes, de quibus ante illa tractabimus,
                <lb/>
              tùm de rebus, quæ artibus ipſis conſtant.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000060">Ante artes, de ſcientiis atque intellectu di­
                <lb/>
              cendum erit. </s>
              <s id="s.000061">Nam de Prudentia, in libris
                <lb/>
              de Sapientia diſputauimus. </s>
              <s id="s.000062">At priùs de Ani­
                <lb/>
              ma & Intellectu dicendum erit, quoniam
                <lb/>
              non eſt ſcientia, neque principiorum cogni­
                <lb/>
              tio abſque illis. </s>
              <s id="s.000063">Atque poſt hæc de leuioris
                <lb/>
              cuiuſdam generis ſubtilitatibus ſeu inutili­
                <lb/>
              bus, quæ nec ad artem, quòd non confe­
                <lb/>
              rant: nec ad ſcientiam, quòd non demon­
                <lb/>
              ſtrentur, referri queunt. </s>
              <s id="s.000064">Rurſus, vt anima
                <lb/>
              corpori mortali annectitur, ſenſus fiunt:
                <lb/>
              atque inde cùm ſenſus non ſint, niſi etiam
                <lb/>
              ſenſibilia, tum verò ſenſu ſenſibilia perci­
                <lb/>
              piente voluptas ſit, antea de his tribus di­
                <lb/>
              cendum erit, ſcilicet de ſenſu, ſenſibilibus,
                <lb/>
              ac voluptate. </s>
              <s id="s.000065">Colores tamen ad luminis tra­
                <lb/>
              ctationem ob commodum reiicimus. </s>
              <s id="s.000066">Cor­
                <lb/>
              porearum verò ſubſtantiarum aliæ quidem
                <lb/>
              immortales, vt cœlum: aliæ corruptioni
                <lb/>
              obnoxiæ. </s>
              <s id="s.000067">Horum etiam quædam ſimplices,
                <lb/>
              aliæ mixtæ. </s>
              <s id="s.000068">Atque omnium horum ſunt
                <lb/>
              principia quædam, velut locus & motus,
                <lb/>
              & corporum repugnantia, & certa menſu­
                <lb/>
              ra ſubſtantiæ: neque enim diſſolui poteſt
                <lb/>
              corpus in incorporea, neque vacuum admit­
                <lb/>
              titur. </s>
              <s id="s.000069">Tum etiam forma eſt principium, at­
                <lb/>
              que communis cum aliis tam generabilibus,
                <lb/>
              quàm ingenerabilibus corporibus. </s>
              <s id="s.000070">Igitur de
                <lb/>
              omnibus his quinque, tum de materia, pri­
                <lb/>
              mo loco, atque in primo libro tractandum
                <lb/>
              erit. </s>
              <s id="s.000071">Poſt hæc de quatuor elementis
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              tot
                <lb/>
              enim exiſtimantur
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              inde de cœlo, pòſt de
                <lb/>
              luce, lumine atque coloribus. </s>
              <s id="s.000072">Inde ad com­
                <lb/>
              poſita corpora deſcendendum. </s>
              <s id="s.000073">Horum quæ­
                <lb/>
              dam perfecta, quædam imperfecta, de qui­
                <lb/>
              bus primò dicendum erit. </s>
              <s id="s.000074">Conſtant hæc mi­
                <lb/>
              ſtione. </s>
              <s id="s.000075">De miſtione igitur quinto loco di­
                <lb/>
              cendum erit. </s>
              <s id="s.000076">Perfectorum autem corporum
                <lb/>
              & quæ viuunt, quædam vitam in ſeipſis
                <lb/>
              habent, atque horum alia aqueæ ſubſtan­
                <lb/>
              tiæ, quæ Metalla vocantur: quædam ter­
                <lb/>
              reæ, quæ Lapides dicuntur: Cùm verò hæc
                <lb/>
              generatione & corruptione, & mutatione
                <lb/>
              qualitatum fiant, imprimis de metallis: de
                <lb/>
              mutatione qualitatum, quam barbari vo­
                <lb/>
              cant Altercationem, dicendum erit: pòſt
                <lb/>
              de Lapidibus. </s>
              <s id="s.000077">Eorum autem quæ vitam
                <lb/>
              aliundè trahunt, quædam motu carent, vt
                <lb/>
              arbores, & herbæ, de quibus octauo loco
                <lb/>
              dicendum eſt: pòſt de his quæ motu prædi­
                <lb/>
              ta ſunt, non tamen ſemine generantur. </s>
              <s id="s.000078">At
                <lb/>
              de generatione tali dicendum erit: ſicut in
                <lb/>
              decimo de Generatione, quæ ſemine in ani­
                <lb/>
              malibus fit. </s>
              <s id="s.000079">Atque hæc animalia intellectu
                <lb/>
              carent. </s>
              <s id="s.000080">De corpore verò, quod ſummam
                <lb/>
              perfectionem conſecutum eſt,
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              illud autem
                <lb/>
              eſt homo ) cur factum ſit, & de illius for­
                <lb/>
              ma atque actionibus dicendum erit. </s>
              <s id="s.000081">Duode­
                <lb/>
              cimus verò ea tractat de illo, quæ ad cor­
                <lb/>
              pus pertinent, atque hæc quatuor ſunt ge­
                <lb/>
              nerum: quædam enim aliis ſunt communia
                <lb/>
              animalibus, quædam propria: quædam ſunt
                <lb/>
              actiones ex ſubſtantiæ propria quadam na­
                <lb/>
              tura, quædam verò quæ ad illius manife­
                <lb/>
              ſtam ſtructuram referuntur. </s>
              <s id="s.000082">Iam verò &
                <lb/>
              quædam ſunt accidentia, de quibus dicen­
                <lb/>
              dum eſt, velut grauitas, leuitas: hæc au­
                <lb/>
              tem in elementis, denſitas, raritas, aſpe­
                <lb/>
              ritas, lenitas, durities, mollities: atque
                <lb/>
              hæc in miſtis, communiáque, velut genitis
                <lb/>
              nitor, perſpicuitas, figuráque genitis ſo­
                <lb/>
              lùm. </s>
              <s id="s.000083">Quædam verò de aliis tantùm dicun­
                <lb/>
              tur, vt generatio, corruptio, nutritio, mu­
                <lb/>
              tatio, auctio, attractio, retentio, conco­
                <lb/>
              ctio, expulſio. </s>
              <s id="s.000084">Subtilitas verò in omnibus
                <lb/>
              his, quorum genera numerauimus. </s>
              <s id="s.000085">Quod
                <lb/>
              igitur tot ſint, de quibus tractandum eſt, &
                <lb/>
              quòd plura eſſe non poſſint, tùm verò quæ
                <lb/>
              de illis demonſtranda, & quo ordine, abun­
                <lb/>
              dè me explicaſſe reor. </s>
              <s id="s.000086">Vnde non leuis vti­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg5"/>
                <lb/>
              litas ex tanto labore, ſed quanta vnquam
                <lb/>
              alia ex tractatione poſſit haberi, ſeu ad
                <lb/>
              vnum tantùm genus, ſeu ad plurima refe­
                <lb/>
              ratur. </s>
              <s id="s.000087">Primùm enim ad omnem naturæ co­
                <lb/>
              gnitionem confert, & ad difficilium rerum
                <lb/>
              ſcientiam, & obſcurarum inuentionem, li­
                <lb/>
              bris quoque interpretandis omnibus aliqua
                <lb/>
              in parte auxiliatur. </s>
              <s id="s.000088">Artium vires docet, ac
                <lb/>
              noua quædam ſcitu iucunda commonſtrat,
                <lb/>
              tum ex his etiam, quæ ad comparandas di­
                <lb/>
              uitias, & opes non parùm momenti afferunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000089">Decernit & circa antiquas, & non leues du­
                <lb/>
              bitationes, quid verum ſit, velut in chymi­
                <lb/>
              cis. </s>
              <s id="s.000090">Oſtendit & prodigioſa opera tùm natu­
                <lb/>
              ræ, tùm artis. </s>
              <s id="s.000091">Reuocat & antiqua in vſum
                <lb/>
              inuenta, quæ vetuſtate, vel bellis gra­
                <lb/>
              uiſſimis excoluerunt. </s>
              <s id="s.000092">Et quæ ſenſibus ad­
                <lb/>
              miranda videntur, cur fiant, in omni­
                <lb/>
              bus edocet. </s>
              <s id="s.000093">Iam verò propoſitum rem ag­
                <lb/>
              grediamur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000094">
                <margin.target id="marg3"/>
              Subtilitas in
                <lb/>
              quib. ſit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000095">Quæ
                <expan abbr="tractã-da">tractan­
                  <lb/>
                da</expan>
              ſint in
                <lb/>
              his libris.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000096">
                <margin.target id="marg4"/>
              Ordo li­
                <lb/>
              brorum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000097">
                <margin.target id="marg5"/>
              Vtilitas.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000098">Hylen eſſe, oſtendit rerum ipſarum per­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg6"/>
                <lb/>
              petua generatio, quæ ſemper ex aliquo fit
                <lb/>
              alio. </s>
              <s id="s.000099">Etenim frumenta ex terra & humore,
                <lb/>
              & animalia ex ſemine, & ſanguine, vel
                <lb/>
              ouis, & cinis ex lignis: nec quicquam tam
                <lb/>
              puſillum eſt, quòd ex nullo fiat. </s>
              <s id="s.000100">Nec ſuffi­
                <lb/>
              cit, vt aliquid præſit, cùm non ex arundi-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>