Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="50"/>
              lij ratio habetur, ſed finis qui voluptas eſt. </s>
              <s>in his, cùm agendi ratio ſolo opere excepto ſit eadem
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg472"/>
                <lb/>
              atque in aliis quę opus relinquunt, neque enim deliberant quid ex quo agendum, ſed hoc ex hoc
                <lb/>
              efficiunt neceſſariò, ſi finem conſequi volunt, & ab illis non conſilium ſolum, ſed actio deſidera­
                <lb/>
              tur; ad eam mentis partem hæc relegantur quæ tractat illa quorum finis eſt opus. </s>
              <s>aliæ practicæ
                <lb/>
              nuncupantur. </s>
              <s>Itaque tres habitus mentis exiſtunt, vnus practicus, alter artificioſus. </s>
              <s>poſtremus
                <lb/>
              contemplans qui ſi principiorum eſt aut ea ſolum concipit & eſt propriè mens, aut illa contem­
                <lb/>
              platur & euoluit, & ſic eſt ſapientia. </s>
              <s>aut contemplatur concluſiones ex principiis, & eſt ſcientia.
                <lb/>
              </s>
              <s>Mens propriè vtriuſque principium eſt & pari cum illis gradu procedit, vt ſcientiæ
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              ad
                <lb/>
              ſcientiam referatur, & principium ſapientiæ ad ſapientiam, quandò principiorum
                <expan abbr="cõſideratio">conſideratio</expan>
              ad
                <lb/>
              eandem pertinet methodum cuius principia ſunt. </s>
              <s>quare etiam dimiſſamente quæ eſt comprehen­
                <lb/>
              ſio pura principiorum, de ſapientia
                <expan abbr="ſcientiaq́">ſcientiaque</expan>
              . </s>
              <s>diſputemus quas item, quòd in conſtitutione me­
                <lb/>
              thodi ſimiles ſunt, vtraſque communibus regulis metiemur. </s>
              <s>Porrò
                <expan abbr="cõtemplari">contemplari</expan>
              nil aliud eſt quàm
                <lb/>
              rerum eſſentias explorare, cauſſas perquirere & veritatem propter ſe
                <expan abbr="expetẽdam">expetendam</expan>
              , per ſe & liberè,
                <lb/>
              non ad alterius vſum inuenire. </s>
              <s>Tametſi genus hoc cognitionis omnes omnium
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              naturas per­
                <lb/>
              uagatur. </s>
              <s>ſiquidem omnia per ſeipſa, aut quàm ad vſum
                <expan abbr="aliquẽ">aliquem</expan>
              applicentur,
                <expan abbr="cõtemplationi">contemplationi</expan>
              ſubii­
                <lb/>
              ciantur. </s>
              <s>& prius hoc in contemplationem cecidiſſe oportet, quàm nos moueat ad agendum. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Sic
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg473"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg474"/>
                <lb/>
              & caduca & contingentia ſubiacent contemplationi,
                <expan abbr="deq́">deque</expan>
              . </s>
              <s>illis philoſophia exiſtet, quia ſic etiam
                <lb/>
              neceſsitatem quandam præſeferunt. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              tamen cùm ea quę contemplati ſumus, ad vſum
                <expan abbr="traducẽda">traducenda</expan>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg475"/>
                <lb/>
              ſunt, philoſophia ſeſe tenet in ijs quæ agi poſſunt
                <expan abbr="faciẽda">facienda</expan>
                <expan abbr="tanquã">tanquam</expan>
              vilia reſpuit, nec libero homine
                <lb/>
              digna. </s>
              <s>Quocirca animi perfectio, non ſine optima cauſſa philoſophia perhibetur. </s>
              <s>Nam tùm res
                <lb/>
              perfecta exiſtimatur, vbi ſit idonea fungi munerib. illis ad quæ inſtituta eſt à natura velut equus,
                <lb/>
              cum à domitore factus idoneus eſt ad vehendum placidè ſeſſorem, & ad currendum, aut certan­
                <lb/>
              dum & domus, ſi commodè inhabitari queat. </s>
              <s>huius enim rei gratia exædificata eſt. </s>
              <s>ſic homo per­
                <lb/>
              fectus eſt, poſtquàm ea præſtare poteſt quæ hominis propria ſunt & quorum gratia producitur à
                <lb/>
              natura. </s>
              <s>Atqui duo ſunt in homine principia, mens & appetitus. </s>
              <s>atque hic quidem homini datus
                <lb/>
              eſt, vt bona perſequatur, mala declinet: illa verò vt
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              naturas percipiat, & agenda fugiendaúe
                <lb/>
              præſcribat. </s>
              <s>Hominis ergo perfectio poſita erit in eo, vt bona perſequi, mala autem vitare conſue­
                <lb/>
              ſcat, &
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              naturas optimè ſcrutetur. </s>
              <s>
                <expan abbr="primũ">primum</expan>
              agendo
                <expan abbr="cõparatur">comparatur</expan>
              , quòd Græci dixerunt
                <foreign lang="grc">πραὶττειν</foreign>
              ,
                <lb/>
              alterum contemplando, quod ijdem appellarunt
                <foreign lang="grc">θεωρεἴν</foreign>
              . </s>
              <s>Hæc officia ſola homine libero digna
                <lb/>
              reputarunt, & ad ea prærogatiuam philoſophia pertinere voluerunt. </s>
              <s>ſiquidem ab hiſce duobus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg476"/>
                <lb/>
              officiis extitit duplex philoſophandi genus, alterum quod appellatur practicum, atque alterum,
                <lb/>
              quod dicitur contemplans, quod per habitus illos pertinet qui ſcientiæ vocantur. </s>
              <s>
                <expan abbr="">Cum</expan>
              igitur hoc
                <lb/>
              philoſophandi genus, in rerum naturis & eſſentiis explorandis
                <expan abbr="poſitũ">poſitum</expan>
              ſit, planum eſt, quòd quot
                <lb/>
              erunt
                <expan abbr="eſſentiarũ">eſſentiarum</expan>
              genera, totidem quoque habitus
                <expan abbr="contẽplantes">contemplantes</expan>
              , ſiue ſcientias eſſe oportet. </s>
              <s>quandò
                <lb/>
              habitus ex fine & obiecta ſpecie diſtinguuntur. </s>
              <s>At verò rerum
                <expan abbr="definiendarũ">definiendarum</expan>
              &
                <expan abbr="quarũ">quarum</expan>
              definitio &
                <lb/>
              quid eſt aſsignatur, aliæ ita cum corpore & materia ſenſili coniunctæ ſunt, vt ſine illis neque con­
                <lb/>
              ſiſtere, neque concipi queant, vt ſimum & ambulare,
                <expan abbr="quorũ">quorum</expan>
              in altero nares, in altero crura conti­
                <lb/>
              nentur. </s>
              <s>Alię ſunt in materia, vt ſine ipſa
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
                <expan abbr="">non</expan>
              conſeruentur, veruntamen ſine ipſa intelligan­
                <lb/>
              tur, veluti
                <expan abbr="rectũ">rectum</expan>
              & curuum, quæ ſunt ſemper in ligno & lapide, nihilominus, non ſemper lapidi
                <lb/>
              lignoúe affiguntur; ſed
                <expan abbr="">cum</expan>
              corpore cogitantur à qualitatibus ſenſilibus abſoluto & citra
                <expan abbr="motũ">motum</expan>
              .i.
                <lb/>
              </s>
              <s>non includunt
                <expan abbr="aliquã">aliquam</expan>
                <expan abbr="rationẽ">rationem</expan>
              agendi & patiendi,
                <expan abbr="ſoloq́">ſoloque</expan>
              . </s>
              <s>interuallo
                <expan abbr="cõtenta">contenta</expan>
              ſunt;
                <expan abbr="">cum</expan>
              cęteræ formę
                <lb/>
              ſint, aut in certa materia, aut præſeferant
                <expan abbr="rationẽ">rationem</expan>
              agendi & patiendi, vt primę qualitates, aut certè
                <lb/>
              ratio agendi
                <expan abbr="patiẽdiq́">patiendique</expan>
              . </s>
              <s>ipſis ſupponatur, vt reliquis quæ ex primis qualitatib. oriuntur. </s>
              <s>Aliæ ſunt,
                <lb/>
              quæ
                <expan abbr="eſſentiã">eſſentiam</expan>
              obtinent ab
                <expan abbr="">omni</expan>
              materia
                <expan abbr="liberã">liberam</expan>
              . </s>
              <s>vt D. O. M.
                <expan abbr="">Cum</expan>
              igitur aliqua ſint quæ principia motus
                <lb/>
              in ſe contineant, motus verò
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              ſit natura. </s>
              <s>ex hoc ſcientia quæ in
                <expan abbr="eorũ">eorum</expan>
                <expan abbr="contẽplatione">contemplatione</expan>
              poni­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg477"/>
                <lb/>
              tur, appellatur naturalis, quæ verò tractat res quæ ſine motu
                <expan abbr="cõcipi">concipi</expan>
              poſſunt, dicitur à certitudine
                <lb/>
              mathematica,
                <expan abbr="ſiquidẽ">ſiquidem</expan>
              ea quæ ſine motu concipiuntur in abaco deſcribi & oculis ſubijci poſsint,
                <lb/>
                <foreign lang="grc">μαθεῖν</foreign>
              enim idem valet àc videre; quę conſiderat ea
                <expan abbr="quorũ">quorum</expan>
              eſſentia vel ratione, vel reipſa ſepara­
                <lb/>
              tur à materia ſenſili, cuiuſmodi ſunt vniuerſalia
                <expan abbr="quędã">quędam</expan>
              & natura diuina à
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              gradu prima phi­
                <lb/>
              loſophia, ſeu theologia; ab ordine doctrinæ poſt naturalia vocatur. </s>
              <s>Eius methodi partes duę
                <expan abbr="sũt">sunt</expan>
              ,
                <lb/>
                <expan abbr="quemadmodũ">quemadmodum</expan>
              item ea quæ à materia ſenſili ſeparantur, vel vniuerſalia ſunt quæ idcirco indiffe­
                <lb/>
              rentia dicuntur, vel ab omni concretione materiæ ſecreta, vt Deus. </s>
              <s>cuius
                <expan abbr="ſpeculationẽ">ſpeculationem</expan>
                <expan abbr="perſequẽs">perſequens</expan>
                <lb/>
              humana mens, & huc omnia
                <expan abbr="dirigẽs">dirigens</expan>
              ex illius intelligentiæ præſcripto
                <expan abbr="cũcta">cuncta</expan>
              diſponit. </s>
              <s>itaque duas
                <lb/>
              partes ſuę methodi facit,
                <expan abbr="alterã">alteram</expan>
              quæ eſt
                <foreign lang="grc">παρασκευὴ</foreign>
              & apparatus qua exponitur, quid ipſi conue­
                <lb/>
              niat, quatenus
                <expan abbr="eorũ">eorum</expan>
              beneficio quę tractantur, habet
                <expan abbr="imperiũ">imperium</expan>
              in cęteras, atque
                <expan abbr="alterã">alteram</expan>
              qua res ipſę
                <expan abbr="">iam</expan>
                <lb/>
              explicantur. </s>
              <s>Mathematicæ multæ ſunt partes. </s>
              <s>Nam ſicut duplex eſt genus quantitatis,
                <expan abbr="continuũ">continuum</expan>
              ,
                <lb/>
              ſ. </s>
              <s>&
                <expan abbr="diſcretũ">diſcretum</expan>
              , & vtrunque vel per ſe
                <expan abbr="cõſideratur">conſideratur</expan>
              , vel vt reſpicit aliud, ſic per ſe geometria de conti­
                <lb/>
              nuo diſſerit, arithmetica de diſcreto. </s>
              <s>In ſenſilibus quantitas diſcreta ab harmonico ſpectatur, con­
                <lb/>
              tinua ab Aſtrologo & optico. </s>
              <s>multas alias eius partes conſultò dimitto,
                <expan abbr="cõtentus">contentus</expan>
              pręcipuis,
                <expan abbr="quãdò">quandò</expan>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>