Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
71
71
72
72
73
73
74
74
75
75
76
76
77
77
78
78
79
79
80
80
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="50"/>
              lij ratio habetur, ſed finis qui voluptas eſt. </s>
              <s>in his, cùm agendi ratio ſolo opere excepto ſit eadem
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg472"/>
                <lb/>
              atque in aliis quę opus relinquunt, neque enim deliberant quid ex quo agendum, ſed hoc ex hoc
                <lb/>
              efficiunt neceſſariò, ſi finem conſequi volunt, & ab illis non conſilium ſolum, ſed actio deſidera­
                <lb/>
              tur; ad eam mentis partem hæc relegantur quæ tractat illa quorum finis eſt opus. </s>
              <s>aliæ practicæ
                <lb/>
              nuncupantur. </s>
              <s>Itaque tres habitus mentis exiſtunt, vnus practicus, alter artificioſus. </s>
              <s>poſtremus
                <lb/>
              contemplans qui ſi principiorum eſt aut ea ſolum concipit & eſt propriè mens, aut illa contem­
                <lb/>
              platur & euoluit, & ſic eſt ſapientia. </s>
              <s>aut contemplatur concluſiones ex principiis, & eſt ſcientia.
                <lb/>
              </s>
              <s>Mens propriè vtriuſque principium eſt & pari cum illis gradu procedit, vt ſcientiæ
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              ad
                <lb/>
              ſcientiam referatur, & principium ſapientiæ ad ſapientiam, quandò principiorum
                <expan abbr="cõſideratio">conſideratio</expan>
              ad
                <lb/>
              eandem pertinet methodum cuius principia ſunt. </s>
              <s>quare etiam dimiſſamente quæ eſt comprehen­
                <lb/>
              ſio pura principiorum, de ſapientia
                <expan abbr="ſcientiaq́">ſcientiaque</expan>
              . </s>
              <s>diſputemus quas item, quòd in conſtitutione me­
                <lb/>
              thodi ſimiles ſunt, vtraſque communibus regulis metiemur. </s>
              <s>Porrò
                <expan abbr="cõtemplari">contemplari</expan>
              nil aliud eſt quàm
                <lb/>
              rerum eſſentias explorare, cauſſas perquirere & veritatem propter ſe
                <expan abbr="expetẽdam">expetendam</expan>
              , per ſe & liberè,
                <lb/>
              non ad alterius vſum inuenire. </s>
              <s>Tametſi genus hoc cognitionis omnes omnium
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              naturas per­
                <lb/>
              uagatur. </s>
              <s>ſiquidem omnia per ſeipſa, aut quàm ad vſum
                <expan abbr="aliquẽ">aliquem</expan>
              applicentur,
                <expan abbr="cõtemplationi">contemplationi</expan>
              ſubii­
                <lb/>
              ciantur. </s>
              <s>& prius hoc in contemplationem cecidiſſe oportet, quàm nos moueat ad agendum. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Sic
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg473"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg474"/>
                <lb/>
              & caduca & contingentia ſubiacent contemplationi,
                <expan abbr="deq́">deque</expan>
              . </s>
              <s>illis philoſophia exiſtet, quia ſic etiam
                <lb/>
              neceſsitatem quandam præſeferunt. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              tamen cùm ea quę contemplati ſumus, ad vſum
                <expan abbr="traducẽda">traducenda</expan>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg475"/>
                <lb/>
              ſunt, philoſophia ſeſe tenet in ijs quæ agi poſſunt
                <expan abbr="faciẽda">facienda</expan>
                <expan abbr="tanquã">tanquam</expan>
              vilia reſpuit, nec libero homine
                <lb/>
              digna. </s>
              <s>Quocirca animi perfectio, non ſine optima cauſſa philoſophia perhibetur. </s>
              <s>Nam tùm res
                <lb/>
              perfecta exiſtimatur, vbi ſit idonea fungi munerib. illis ad quæ inſtituta eſt à natura velut equus,
                <lb/>
              cum à domitore factus idoneus eſt ad vehendum placidè ſeſſorem, & ad currendum, aut certan­
                <lb/>
              dum & domus, ſi commodè inhabitari queat. </s>
              <s>huius enim rei gratia exædificata eſt. </s>
              <s>ſic homo per­
                <lb/>
              fectus eſt, poſtquàm ea præſtare poteſt quæ hominis propria ſunt & quorum gratia producitur à
                <lb/>
              natura. </s>
              <s>Atqui duo ſunt in homine principia, mens & appetitus. </s>
              <s>atque hic quidem homini datus
                <lb/>
              eſt, vt bona perſequatur, mala declinet: illa verò vt
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              naturas percipiat, & agenda fugiendaúe
                <lb/>
              præſcribat. </s>
              <s>Hominis ergo perfectio poſita erit in eo, vt bona perſequi, mala autem vitare conſue­
                <lb/>
              ſcat, &
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              naturas optimè ſcrutetur. </s>
              <s>
                <expan abbr="primũ">primum</expan>
              agendo
                <expan abbr="cõparatur">comparatur</expan>
              , quòd Græci dixerunt
                <foreign lang="grc">πραὶττειν</foreign>
              ,
                <lb/>
              alterum contemplando, quod ijdem appellarunt
                <foreign lang="grc">θεωρεἴν</foreign>
              . </s>
              <s>Hæc officia ſola homine libero digna
                <lb/>
              reputarunt, & ad ea prærogatiuam philoſophia pertinere voluerunt. </s>
              <s>ſiquidem ab hiſce duobus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg476"/>
                <lb/>
              officiis extitit duplex philoſophandi genus, alterum quod appellatur practicum, atque alterum,
                <lb/>
              quod dicitur contemplans, quod per habitus illos pertinet qui ſcientiæ vocantur. </s>
              <s>
                <expan abbr="">Cum</expan>
              igitur hoc
                <lb/>
              philoſophandi genus, in rerum naturis & eſſentiis explorandis
                <expan abbr="poſitũ">poſitum</expan>
              ſit, planum eſt, quòd quot
                <lb/>
              erunt
                <expan abbr="eſſentiarũ">eſſentiarum</expan>
              genera, totidem quoque habitus
                <expan abbr="contẽplantes">contemplantes</expan>
              , ſiue ſcientias eſſe oportet. </s>
              <s>quandò
                <lb/>
              habitus ex fine & obiecta ſpecie diſtinguuntur. </s>
              <s>At verò rerum
                <expan abbr="definiendarũ">definiendarum</expan>
              &
                <expan abbr="quarũ">quarum</expan>
              definitio &
                <lb/>
              quid eſt aſsignatur, aliæ ita cum corpore & materia ſenſili coniunctæ ſunt, vt ſine illis neque con­
                <lb/>
              ſiſtere, neque concipi queant, vt ſimum & ambulare,
                <expan abbr="quorũ">quorum</expan>
              in altero nares, in altero crura conti­
                <lb/>
              nentur. </s>
              <s>Alię ſunt in materia, vt ſine ipſa
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
                <expan abbr="">non</expan>
              conſeruentur, veruntamen ſine ipſa intelligan­
                <lb/>
              tur, veluti
                <expan abbr="rectũ">rectum</expan>
              & curuum, quæ ſunt ſemper in ligno & lapide, nihilominus, non ſemper lapidi
                <lb/>
              lignoúe affiguntur; ſed
                <expan abbr="">cum</expan>
              corpore cogitantur à qualitatibus ſenſilibus abſoluto & citra
                <expan abbr="motũ">motum</expan>
              .i.
                <lb/>
              </s>
              <s>non includunt
                <expan abbr="aliquã">aliquam</expan>
                <expan abbr="rationẽ">rationem</expan>
              agendi & patiendi,
                <expan abbr="ſoloq́">ſoloque</expan>
              . </s>
              <s>interuallo
                <expan abbr="cõtenta">contenta</expan>
              ſunt;
                <expan abbr="">cum</expan>
              cęteræ formę
                <lb/>
              ſint, aut in certa materia, aut præſeferant
                <expan abbr="rationẽ">rationem</expan>
              agendi & patiendi, vt primę qualitates, aut certè
                <lb/>
              ratio agendi
                <expan abbr="patiẽdiq́">patiendique</expan>
              . </s>
              <s>ipſis ſupponatur, vt reliquis quæ ex primis qualitatib. oriuntur. </s>
              <s>Aliæ ſunt,
                <lb/>
              quæ
                <expan abbr="eſſentiã">eſſentiam</expan>
              obtinent ab
                <expan abbr="">omni</expan>
              materia
                <expan abbr="liberã">liberam</expan>
              . </s>
              <s>vt D. O. M.
                <expan abbr="">Cum</expan>
              igitur aliqua ſint quæ principia motus
                <lb/>
              in ſe contineant, motus verò
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              ſit natura. </s>
              <s>ex hoc ſcientia quæ in
                <expan abbr="eorũ">eorum</expan>
                <expan abbr="contẽplatione">contemplatione</expan>
              poni­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg477"/>
                <lb/>
              tur, appellatur naturalis, quæ verò tractat res quæ ſine motu
                <expan abbr="cõcipi">concipi</expan>
              poſſunt, dicitur à certitudine
                <lb/>
              mathematica,
                <expan abbr="ſiquidẽ">ſiquidem</expan>
              ea quæ ſine motu concipiuntur in abaco deſcribi & oculis ſubijci poſsint,
                <lb/>
                <foreign lang="grc">μαθεῖν</foreign>
              enim idem valet àc videre; quę conſiderat ea
                <expan abbr="quorũ">quorum</expan>
              eſſentia vel ratione, vel reipſa ſepara­
                <lb/>
              tur à materia ſenſili, cuiuſmodi ſunt vniuerſalia
                <expan abbr="quędã">quędam</expan>
              & natura diuina à
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              gradu prima phi­
                <lb/>
              loſophia, ſeu theologia; ab ordine doctrinæ poſt naturalia vocatur. </s>
              <s>Eius methodi partes duę
                <expan abbr="sũt">sunt</expan>
              ,
                <lb/>
                <expan abbr="quemadmodũ">quemadmodum</expan>
              item ea quæ à materia ſenſili ſeparantur, vel vniuerſalia ſunt quæ idcirco indiffe­
                <lb/>
              rentia dicuntur, vel ab omni concretione materiæ ſecreta, vt Deus. </s>
              <s>cuius
                <expan abbr="ſpeculationẽ">ſpeculationem</expan>
                <expan abbr="perſequẽs">perſequens</expan>
                <lb/>
              humana mens, & huc omnia
                <expan abbr="dirigẽs">dirigens</expan>
              ex illius intelligentiæ præſcripto
                <expan abbr="cũcta">cuncta</expan>
              diſponit. </s>
              <s>itaque duas
                <lb/>
              partes ſuę methodi facit,
                <expan abbr="alterã">alteram</expan>
              quæ eſt
                <foreign lang="grc">παρασκευὴ</foreign>
              & apparatus qua exponitur, quid ipſi conue­
                <lb/>
              niat, quatenus
                <expan abbr="eorũ">eorum</expan>
              beneficio quę tractantur, habet
                <expan abbr="imperiũ">imperium</expan>
              in cęteras, atque
                <expan abbr="alterã">alteram</expan>
              qua res ipſę
                <expan abbr="">iam</expan>
                <lb/>
              explicantur. </s>
              <s>Mathematicæ multæ ſunt partes. </s>
              <s>Nam ſicut duplex eſt genus quantitatis,
                <expan abbr="continuũ">continuum</expan>
              ,
                <lb/>
              ſ. </s>
              <s>&
                <expan abbr="diſcretũ">diſcretum</expan>
              , & vtrunque vel per ſe
                <expan abbr="cõſideratur">conſideratur</expan>
              , vel vt reſpicit aliud, ſic per ſe geometria de conti­
                <lb/>
              nuo diſſerit, arithmetica de diſcreto. </s>
              <s>In ſenſilibus quantitas diſcreta ab harmonico ſpectatur, con­
                <lb/>
              tinua ab Aſtrologo & optico. </s>
              <s>multas alias eius partes conſultò dimitto,
                <expan abbr="cõtentus">contentus</expan>
              pręcipuis,
                <expan abbr="quãdò">quandò</expan>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>