Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="51"/>
                <arrow.to.target n="marg478"/>
                <lb/>
              reliquæ nihil ad Ariſtotelem. </s>
              <s>Practicarum finis eſt generatim bonum humanum cuius habitus
                <lb/>
              prudentia nominatur. </s>
              <s>eius verò tria ſunt membra ſicut etiam bonum humanum tres
                <expan abbr="cõtinet">continet</expan>
              ha­
                <lb/>
              bitudines, aut enim habenti ipſi bonum eſt, quod cùm ex aſſuetudine partum ſit
                <expan abbr="quã">quam</expan>
              Gręci
                <expan abbr="vocãt">vocant</expan>
                <lb/>
                <foreign lang="grc">ἔθος, ἠθικὸν</foreign>
              appellatur, aut eſt bonum familiæ &
                <foreign lang="grc">τῷ ο̂ικῳ</foreign>
              . </s>
              <s>cuius gubernatio dicitur œconomia,
                <lb/>
              à qua prudentia œconomica denominatur aut eſt bonum reip. </s>
              <s>cuius gubernatio cùm politia dica­
                <lb/>
              tur à Gręcis etiam facultati & prudentię politicę nomen dedit. </s>
              <s>Hęc ergo philoſophia ſpectat, quę
                <lb/>
              in ſeſe rationem continet boni, quod agendo
                <expan abbr="cõparatur">comparatur</expan>
              , & pulchri quòd contemplando accedit,
                <lb/>
              nihil infra ipſa reſpiciens, quaſi quicquid infra eſt, ſeruile habendum ſit. </s>
              <s>Cùm tamen & ſępe de
                <lb/>
              artibus incidat ſermo, in methodis Ariſtoteleis, aliqua de ipſis vniuersè ſcribere placet quę
                <expan abbr="valeãt">valeant</expan>
                <lb/>
              ſcilicet ad pręceptoris noſtri ſententias illuſtrandas. </s>
              <s>Iam docuimus, vt in artibus illæ quoque re­
                <lb/>
              ponantur quę
                <expan abbr="nullũ">nullum</expan>
              opus ex operatione relinquunt, quòd non ex conſilio & electione
                <expan abbr="proficiſcã-tur">proficiſcan­
                  <lb/>
                tur</expan>
              , vt illæ quas practicas propriè dicimus. </s>
              <s>& quòd imitantur. </s>
              <s>artes operando, non conſultantes
                <lb/>
              quid ex quo agendum ſit, & ſi nihil ex operatione relinquunt, non ex eo naſcitur, quia ſint actio­
                <lb/>
              nes animi, ex eorum genere quas immanentes vocant; ſed quòd in ea materia ſe exercent quę
                <expan abbr="">non</expan>
                <lb/>
              retinet ſpeciem impreſſam ab artifice, vt lignum retinet ſcamni formam, exempli g. ſoni
                <expan abbr="ſubiectũ">ſubiectum</expan>
                <lb/>
              eſt aër, ſed eius ſpecies ex abſentia ſonantis euaneſcit. </s>
              <s>ita & motionis ſpecies quæ oritur ex arte
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg479"/>
                <lb/>
              ſaltandi, manet in ipſa motione, & cum ipſa tantum propagatur. </s>
              <s>itaque & mens quę in eiuſmodi
                <lb/>
              verſatur operationibus effectricis non autem practicę nomine digna eſt habita. </s>
              <s>Nunc eas multi­
                <lb/>
              fariam partiri philoſophi videntur. </s>
              <s>Primùm quidem ex modo quo finem ſuum
                <expan abbr="cõſequi">conſequi</expan>
              poſſunt,
                <lb/>
              aut enim earum finis eſt in facientis poteſtate poſitus, ita vt nunquàm artifex ſuo fine fruſtretur,
                <lb/>
              ſi omnia aptè & appoſitè fecerit, vt finem
                <expan abbr="cõſequatur">conſequatur</expan>
              . </s>
              <s>Sunt & artes quarum finis non ab artifice,
                <lb/>
              ſed ab alio pendet, in quibus etiam magnam partem ſolet habere fortuna, has facultatis nomine
                <lb/>
              notare voluerunt, quia facultas incertum euentum præſeferat, &
                <expan abbr="infinitatẽ">infinitatem</expan>
              . </s>
              <s>& cùm incertos ſuc­
                <lb/>
              ceſſus habeant, locum dare
                <expan abbr="cõſultationi">conſultationi</expan>
              videntur, qua vel ſic vel aliter faciendum eſſe iudicetur,
                <lb/>
              vt propoſito fine potiantur, (ſemper
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              reſpiciunt finem, licet ipſum non ſemper aſſequi poſsint)
                <lb/>
              à
                <expan abbr="cõiectura">coniectura</expan>
              coniectrices dictæ ſunt. </s>
              <s>tales ſunt Dialectica, Oratoria, Medicina, Nautica, Militaris.
                <lb/>
              </s>
              <s>Proinde cùm finis in
                <expan abbr="earũ">earum</expan>
              poteſtate non ſit, ab iis non ſolet finis, ſed officium deſiderati duntaxat.
                <lb/>
              </s>
              <s>Secundò diſtribuuntur artes ex modo faciendi. </s>
              <s>vt quamuis & marmorarius & lutarius & fuſor
                <lb/>
              ſtatuam faciant, quia
                <expan abbr="">non</expan>
              ſit idem omnium faciendi modus, artifices ijdem
                <expan abbr="">non</expan>
              ſunt. </s>
              <s>Non ſanè dico
                <lb/>
              eoſdem non eſſe artifices, quòd
                <expan abbr="eandẽ">eandem</expan>
              materiam non tractent: ſed non
                <expan abbr="eodẽ">eodem</expan>
              modo. </s>
              <s>Nanque
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg480"/>
                <lb/>
              idem artifex eſſe poteſt, qui fundendo ſtatuam facit ex auro & plumbo. </s>
              <s>Itaque notabat Galenus
                <lb/>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              ętatis ſuę medicos qui
                <expan abbr="medicinã">medicinam</expan>
              ſecarent in
                <expan abbr="totidẽ">totidem</expan>
              partes, quot ſunt corporis humani &
                <expan abbr="quidã">quidam</expan>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg481"/>
                <lb/>
              Romę eſſent ocularij medici, nonnulli auricularij, neque
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              id ex artis natura cùm vna ſit
                <expan abbr="partiũ">partium</expan>
                <lb/>
                <expan abbr="omniũ">omnium</expan>
              medicina: ſed ex
                <expan abbr="cõmoditate">commoditate</expan>
              naſcebatur. </s>
              <s>
                <expan abbr="ſiquidẽ">ſiquidem</expan>
              eam artis
                <expan abbr="portionẽ">portionem</expan>
              profiterentur è qua
                <lb/>
              victum ſibi parare poſſe ſperarent, cęteras negligebant. </s>
              <s>quòd ſi victui neceſſaria
                <expan abbr="">non</expan>
              ſuppeditaſſet
                <lb/>
              ea portio medicinę,
                <expan abbr="quemadmodũ">quemadmodum</expan>
              euenire ſolebat in Gręcia, aut ſolum vertere cogebantur, aut
                <lb/>
              alias artis medicę partes exercere. </s>
              <s>Tertiò vel artes materiam faciunt, vel parant, vel perficiunt id
                <lb/>
              quod natura
                <expan abbr="">non</expan>
              potuit abſoluere, vel
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              miniſtrę ſunt ad quas etiam referri dicimus organicas.
                <lb/>
              </s>
              <s>faciunt
                <expan abbr="materiã">materiam</expan>
              figuli, dum lateres ędificatori efficiunt,
                <expan abbr="materiã">materiam</expan>
              parant fabri qui
                <expan abbr="ferrũ">ferrum</expan>
              repurgant.
                <lb/>
              </s>
              <s>abſoluunt ea quę natura pręſtare non poteſt, vt lanifices; miniſtrant, vel quę faciunt inſtrumenta.
                <lb/>
              </s>
              <s>vt frenorum fabricatrix equeſtri, vel quę impedimenta remouent, & applicant agentia principia
                <lb/>
              ad patientia. </s>
              <s>Quamobrem Medici clamant, Naturas eſſe
                <expan abbr="morborũ">morborum</expan>
              curatrices, modicos
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              mini­
                <lb/>
              ſtros. </s>
              <s>Poſtremò ex fine diſtinguuntur. </s>
              <s>quòd variis modis ad humanos vſus
                <expan abbr="accõmodentur">accommodentur</expan>
              . </s>
              <s>etenim
                <lb/>
              aut neceſsitatis ergò operantur, aut
                <expan abbr="cõmodi">commodi</expan>
              , aut voluptatis. </s>
              <s>ex hoc ordine ſunt
                <foreign lang="grc">κοσμητικαὶ</foreign>
              dictæ,
                <lb/>
              ideſt ornatrices & fortè
                <foreign lang="grc">μεμητικαὶ</foreign>
              , i. </s>
              <s>imitatrices, vt poëtica. </s>
              <s>hæ quę in ſolam
                <expan abbr="voluptatẽ">voluptatem</expan>
                <expan abbr="collimãt">collimant</expan>
              ,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg482"/>
                <lb/>
              mea quidem ſententia ſunt omnium abiectiſsimę; quippe quę ſolum illam animi noſtri partem
                <lb/>
              reſpiciant, quę bruta eſt. </s>
              <s>quę
                <expan abbr="cõmodum">commodum</expan>
                <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan>
              intendunt, cęteris pręferendæ, ſunt enim vt bene ho­
                <lb/>
              mini ſit: atqui multò pręſtantius eſt eſſe bene, quàm eſſe ſimpliciter. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              Omnes
                <expan abbr="tamẽ">tamen</expan>
              vniuersè lon­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg483"/>
                <lb/>
              giſsimo tractu practicis & contemplantibus cedunt, & ipſis origine & natura poſteriores, ſunt:
                <lb/>
              etenim politicæ ſeruiunt cuius vniuerſa officia poſita ſunt in eo quòd ociosè contemplari valea­
                <lb/>
              mus, illę
                <expan abbr="omniũ">omnium</expan>
              infimæ quę reponuntur in miniſtris, quòd natura cedant,
                <expan abbr="">cum</expan>
              in aliarum
                <expan abbr="gratiã">gratiam</expan>
                <expan abbr="in-uẽtæ">in­
                  <lb/>
                uentæ</expan>
              fuerint, & origine poſteriores ſint. </s>
              <s>
                <expan abbr="">Nam</expan>
              veriſimile eſt, niſi vtens eſſet,
                <expan abbr="nullũ">nullum</expan>
              fore
                <expan abbr="officiũ">officium</expan>
              inſtru­
                <lb/>
              menti,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              vt niſi fuerit qui colat domum, fruſtra futura ſit domus. </s>
              <s>Omnibus his analytica vilior &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg484"/>
                <lb/>
              origine poſterior. </s>
              <s>
                <expan abbr="">quin</expan>
                <expan abbr="oẽs">omnes</expan>
              ſcientiæ & artes recta ratione vtuntur, illæ
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
                <expan abbr="contẽplantes">contemplantes</expan>
              , hæ verò
                <lb/>
              efficientes, & practicæ recta ratione agentes, quæ
                <expan abbr="prudẽtia">prudentia</expan>
              nominatur. </s>
              <s>Porrò rectæ rationis regu­
                <lb/>
              las analytica docet: itaque omnibus ancillatur. </s>
              <s>& prius generatim bonę
                <expan abbr="artificũ">artificum</expan>
              operationes exti­
                <lb/>
              terunt quàm regulę traditæ, vt prius aliquis
                <expan abbr="verũ">verum</expan>
                <expan abbr="contẽplando">contemplando</expan>
              concluſit, ex hoc regulę obſeruatę
                <lb/>
              quibus
                <expan abbr="verũ">verum</expan>
                <expan abbr="cõcludi">concludi</expan>
              poſſet. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              Igitur analytica omnibus his & origine & natura poſterior. </s>
              <s>Sed his
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg485"/>
                <lb/>
              omiſsis in quæ nulla dubitatio cadit, ad practicas accedamus & eas
                <expan abbr="">cum</expan>
              ſpeculantibus
                <expan abbr="cõparemus">comparemus</expan>
              . </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>