Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.003024">
                <pb pagenum="423" xlink:href="016/01/072.jpg"/>
              diſtantiam cognitus: quare angulus DCF,
                <lb/>
              & F rectus eſt: igitur trigonus C F D co­
                <lb/>
              gnitus ex tabula de chorda, & arcu. </s>
              <s id="s.003025">Du­
                <lb/>
              cemus igitur C E H, & erit arcus B H ex
                <lb/>
              planiſphærio illicò notus: nam hæc eſt pri­
                <lb/>
              ma operatio, & facillima illius inſtrumen­
                <lb/>
              ti, quæ illicò nobis occurrit. </s>
              <s id="s.003026">Igitur an­
                <lb/>
              gulus BCH notus: & eodem modo CFE re­
                <lb/>
              ctus: igitur trigonus CFE, & proportio quin­
                <lb/>
              que linearum CD, CE, CF, DE, EF, & quan­
                <lb/>
              ta ſit portio ſemicirculi EG ex tabula de chor­
                <lb/>
              da, & arcu: nam poſita DE, 60. duplicabi FG,
                <lb/>
              quam infrà docebo, & arcus illi chordæ è
                <lb/>
              directo ſcriptus, eſt totius iridis, quæ ap­
                <lb/>
              paret, id eſt, dupli G E. </s>
              <s id="s.003027">Et ita habes iam
                <lb/>
              quantitatem iridis, quamuis non videas
                <lb/>
              imum illius, id eſt, punctum G, nam vix
                <lb/>
              vnquam poteſt eſſe certus de puncto G, an
                <lb/>
              ſit ima pars iridis, propter locorum inæ­
                <lb/>
              qualitatem. </s>
              <s id="s.003028">Pòſt procedo ad L, & video
                <lb/>
              altitudinem B M per E punctum, igitur
                <lb/>
              angulus M E H eſt cognitus: quia ( vt de­
                <lb/>
              claratum eſt
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              vapores parum aſcendunt, ſed
                <lb/>
              longè minus nubes: vt Albertus Magnus
                <lb/>
              exiſtimat, non plus 15. ſtadiis: eſt igitur
                <lb/>
              ac ſi angulus HCM eſſet in centro terræ,
                <lb/>
              & ideò CEL cognitus, & F C E fuit co­
                <lb/>
              gnitus igitur C L E & totus trigonus
                <lb/>
              C E L per eandem tabulam: & quia an­
                <lb/>
              gulus F E C cognitus fuit, & LEC, erit
                <lb/>
              angulus FEL cognitus, quare cum F rectus
                <lb/>
              ſit, erit trigonus FCL cognitus: quare pro­
                <lb/>
              portio FL ad LE cognita, & iam L E ad
                <lb/>
              LC cognita fuit ex trigono ELC, igitur
                <lb/>
              ratio FL ad L C cognita: ſed L C eſt co­
                <lb/>
              gnita menſura, eſt enim proceſſus tuus, igi­
                <lb/>
              tur FL cognita, & etiam FC ex ipſis com­
                <lb/>
              poſita: F G autem cognita fuit & ED: ideò
                <lb/>
              cum duxeris EF in aggregatum ex E D &
                <lb/>
              D E & producti latus quadratum acce­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg353"/>
                <lb/>
              peris, habebis G F ex S. ſexti, & 31.
                <lb/>
              tertij elementorum Euclidis. </s>
              <s id="s.003029">Ducta igi­
                <lb/>
              tur C F in ſe, & F G in ſe, latus ag­
                <lb/>
              gregati, eſt linea C G diſtantia à loco
                <lb/>
              iridis, vbi terram tangit. </s>
              <s id="s.003030">Conſpicuum
                <lb/>
              autem eſt, quòd ſi quis ſuper montem
                <lb/>
              aſcendat altiſſimum, iridem maiorem ſe­
                <lb/>
              micirculo videbit, & eò maiorem, quò
                <lb/>
              mons altior extiterit: quod enim ha­
                <lb/>
              bet ante oculos ſpatium, vacui habet
                <lb/>
              rationem Neque ignorare decet, maxi­
                <lb/>
              mam iridem non vltra quadraginta duas
                <lb/>
              partes in noſtris regionibus ſupra finito­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg354"/>
                <lb/>
              rem eleuari. </s>
              <s id="s.003031">Maxima autem fit iris,
                <lb/>
              quum Sol in occaſu, vel ortu extite­
                <lb/>
              rit, & linea C F fuerit longiſſima. </s>
              <s id="s.003032">Con­
                <lb/>
              ſtat igitur etiam ſciri poſſe, quanta ſit
                <lb/>
              maxima iridis à nobis diſtantia, illius
                <lb/>
              ſuppoſita magnitudine, tum verò ex di­
                <lb/>
              ſtantia ipſa magnitudinem, provt defi­
                <lb/>
              nitum eſt, comparata F G linea ad C G
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg355"/>
                <lb/>
              iam cognitam. </s>
              <s id="s.003033">Iam verò ex reflexione
                <lb/>
              conſtat, quòd ſi ſpeculum ponatur ſub
                <lb/>
              aqua, imago Solis ab aqua reflectetur,
                <lb/>
              quæ Solem referet alia verò quæ ex a­
                <lb/>
              quæ ſuperficie coanguſtatur ob medij den­
                <lb/>
              ſitatem, à ſpeculo reflectetur, & ſy­
                <lb/>
              deris exigui imaginem refert, putant­
                <lb/>
              que homines ſydus aliquod eſſe Soli pro­
                <lb/>
              pinquum, quod eo artificio detegatur,
                <lb/>
              cùm ſatis conſtet imaginem eſſe Solis,
                <lb/>
              ſed ab aqua in ſpeculum refractam, quam
                <lb/>
              plerumque in deliquiis Solis homines, dum
                <lb/>
              deliquium ſpectare ſtudent, in ſpeculo vide­
                <lb/>
              re ſolent.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg356"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003034">
                <margin.target id="marg352"/>
              Quomodo di­
                <lb/>
              ſtantiam iri­
                <lb/>
              dis à noſtris
                <lb/>
              pedibus de­
                <lb/>
              præhenda
                <lb/>
              mus, & illius
                <lb/>
                <expan abbr="quãtitatem">quantitatem</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003035">
                <margin.target id="marg353"/>
              Quomodo iris
                <lb/>
              maxima poſ­
                <lb/>
              ſit videri.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003036">
                <expan abbr="Quãtum">Quantum</expan>
              ſu­
                <lb/>
              pra
                <expan abbr="finitorẽ">finitorem</expan>
                <lb/>
              eleuari poſſit
                <lb/>
              iris.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003037">
                <margin.target id="marg354"/>
              in
                <lb/>
              aqua ob ſpe­
                <lb/>
              culum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003038">
                <margin.target id="marg355"/>
              Cur dum Sol
                <lb/>
              deliquum pa­
                <lb/>
              titur, figura
                <lb/>
              per angulare
                <lb/>
              foramen ra­
                <lb/>
              diorum
                <expan abbr="trã-ſeuntium">tran­
                  <lb/>
                ſeuntium</expan>
              na­
                <lb/>
              uis formam
                <lb/>
              referat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003039">
                <margin.target id="marg356"/>
              Cur radij
                <lb/>
              per
                <expan abbr="inciſurã">inciſuram</expan>
                <lb/>
              angularem
                <lb/>
              tranſeuntes,
                <lb/>
              in ſubiectum
                <lb/>
              planum ro­
                <lb/>
              tundam fi­
                <lb/>
              guram effin­
                <lb/>
              gant.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003040">Sed cur dum Sol deliquium pati­
                <lb/>
              tur, illius imago per angulare foramen
                <lb/>
              delata, nauis formam refert? </s>
              <s id="s.003041">Mira nunc
                <lb/>
              à me ratio radiorum eſt explicanda, ſed
                <lb/>
              ſenſim ob difficultatem: nam cur pri­
                <lb/>
              mò radij per inciſuram angularem tran­
                <lb/>
              ſeuntes, in ſubiectum planum rotundam
                <lb/>
              figuram, non rectam oſtendant, & eò
                <lb/>
              rotundiorem, quò magis procul eſt pla­
                <lb/>
              num ab inciſura, demonſtrandum eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003042">Cauſa huius eſt duplex, quæ ſuperiùs
                <lb/>
              eſt enarrata. </s>
              <s id="s.003043">Nam lineæ quæ priùs coi­
                <lb/>
              bant, quantò longiùs procedunt, tan­
                <lb/>
              tò æquidiſtantium magis naturæ appro­
                <lb/>
              pinquant: quò fit, vt ab angulorum na­
                <lb/>
              tura abſcedentes, rotundæ magis acce­
                <lb/>
              dant. </s>
              <s id="s.003044">Hoc igitur iam in ſuperiore figu­
                <lb/>
              ra demonſtrauimus: atque eò magis,
                <lb/>
              quòd radij à toto Sole, non ab vno
                <lb/>
              puncto prodeunt. </s>
              <s id="s.003045">Altera eſt, quòd cùm
                <lb/>
              figura quò magis abſcedit, eò magis au­
                <lb/>
              getur: oculus verò obiecti illam partem
                <lb/>
              relinquit, quæ debilior eſt minima par­
                <lb/>
              te rei, quam videre poteſt, vt iam ſup­
                <lb/>
              poſuimus ab initio. </s>
              <s id="s.003046">Cùm rotundior pars,
                <lb/>
              & ampla, lumine ſuo angulos obum­
                <lb/>
              bret, neceſſe eſt, vt partes tenuiorum
                <lb/>
              virium, id eſt, angulares, priùs mo­
                <lb/>
              uere viſum deſinant mediis, in quas co­
                <lb/>
              pioſus emittitur radius: igitur figuræ il­
                <lb/>
              læ rotundæ apparebunt, & eò rotundio­
                <lb/>
              res, quò magis non ſolum ab inciſura
                <lb/>
              ea, per quam radij tranſeunt illam con­
                <lb/>
              ſtituentes abfuerint, ſed etiam ab ocu­
                <lb/>
              lis intuentium. </s>
              <s id="s.003047">Hæc igitur cum ſint cla­
                <lb/>
              riſſima, & vbi lumen ſub propria qua­
                <lb/>
              ſi quantitate excipitur, ſi quid ſit inter­
                <lb/>
              medium, cum vmbra defertur: imagi­
                <lb/>
              ne igitur Solis quaſi ſub magnitudine
                <lb/>
              redacta, quà ſubiicitur oculis inciſuræ
                <lb/>
              beneficio, cum Luna interpoſita ſit cor­
                <lb/>
              pus denſum atque opacum, neceſſe eſt
                <lb/>
              vmbram etiam Lunæ in figuræ videri.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003048">Sed Lunæ vmbra rotunda eſt, quia Lu­
                <lb/>
              na ipſa eſt rotunda, & forma à qua ab­
                <lb/>
              ſcinditur rotunda: igitur cum à rotundo
                <lb/>
              rotundum ex vna parte aufertur, relin­
                <lb/>
              quatur nauiculæ ſeu vacuæ Lunæ imago,
                <lb/>
              neceſſe eſt in deliquiis formas, quæ in
                <lb/>
              planis deſcribuntur, à radiis per angula­
                <lb/>
              res inciſuras tranſeuntibus, nec angula­
                <lb/>
              res nec rotundas eſſe, ſed lunares, ſeu
                <lb/>
              ad nauiculæ formam factas. </s>
              <s id="s.003049">Verum opus
                <lb/>
              eſt diligenti conſpectu, quoniam cum
                <lb/>
              Luna ſit peruia, rotunda videbitur eiuſ­
                <lb/>
              modi figura. </s>
              <s id="s.003050">Sed clarior par lunarem for­
                <lb/>
              mam ( vt dixi ) repræſentat. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003051">Hæc volui ſubiicere, quoniam hoc in
                <lb/>
              libro, vt præfatus ſum, nihil falſum, aut
                <lb/>
              dubium ſcribere volui. </s>
              <s id="s.003052">Quòd ſi cui ea, quæ
                <lb/>
              proponimus, non ſuccedant, ſeipſum igno­
                <lb/>
              rantiæ, non me accuſet mendacij. </s>
              <s id="s.003053">Sed ad
                <lb/>
              rem regredior. </s>
              <s id="s.003054">Eiuſdem deliquij tempore </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>