1ſophiam diuinam, & ſapientiam. Nam quid ad perſpicuitatem ſubiecti pertinet, notiſsimum eſt,
quippe ens quod ab omnibus noſcitur, nihil ſeipſo notius habet. Idem quoque ſimplicius quàm
ſubiecta cęterarum facultatum; cum ſit ens vniuersè ad nullam certam rem applicatum ſine ap
poſitione aliqua: quod verò ſubiicitur cæteris ſit aut ens mobile, aut quantum. Prætereà diuina
philoſophia cauſsis vtitur, atque illis omnium primis, vnde cætera omnia impetrarunt quòd
ſint; itaque ſunt omnium maximè. eæque ſicut omnium primæ natura, ſic etiam natura no
tiſsimæ: idcirco eſt maximè ſcientia & ob id maximè docere poteſt. eadem quoque, cùm ſum
mum finem ſpectet cęteris præferenda, quòd ad eas ſe habet vt Architecton, reliquas vt mini
ſtras reſpiciens, quod olim à nobis expoſitum eſt. nec parcat dicto; ſed omnibus pręcipiat, &
cęteras regat, quo facilius perducantur in contemplationem primi entis, vnde etiam prima phi
loſophia nominatur. Siquo ipſi deeſt conditio perſpicuitatis, illa eſt, quia non accipit nota no
bis ſed natura nota. Quapropter etſi ordine naturæ ſuperat reliquas ſcientias ordine tamen do
ctrinæ poſtponenda eſt. Phyſicę proxima ſenſui perſequitur & familiaria nobis, ſed illa poſte
riora natura ſunt: neque enim de primo fine ſermonem facere poteſt, ſolumque illi ipſum at
tingere ſufficit, nihil habens quod de eo diligenter tractare poſsit. Itaque non prima philoſo
phia; ſed ſecunda iure optimo cenſetur. At verò proximè pendet à prima, vt niſi hęc ſit, naturalis
prima & ſola reputari deberet, quemadmodum eam illi perhibebant, qui vltra ens ſenſile nullum
aliud noſſent, & mathematicen ſcientiæ nomine non dignarentur. a Nos quid de mathematicis
decernendum ſit poſteà videbimus. Interim illud ſilentio non videtur inuoluendum, vtpotè,
non alienum à conſilio noſtro, Sit'ne futura prima phyſice, ſi diuina tollatur. id aſſerit Ariſtote
les. Scotiſtę cauſſam afferunt; quia ſola philoſophia naturalis de ſubſtantia differeret, quę prima
eſt omnium entium. ſiquidem ſublata ſubſtantia quæ ſecreta eſt à materia, abſtractionis ratio de
medio tolleretur in qua poſita eſt prima philoſophia: ſuperſtes enim foret ſola ſubſtantia na
turalis quæ abſtrahi non poteſt. Alij contrà etſi phyſicen primam eſſe fatentur, diuina ſublata
philoſophia, rationem tamen Scotiſtarum non recipiunt & primam non origine phyſicen eſſe
futuram defendunt, ſed dignitate ſolùm atque præſtantia. Nam contra id quod accipiunt Sco
tiſtæ, nullam rationem abſtractionis ſupereſſe, opponunt multa. Tùm quia ſuperſtes eſſet aliqua
vis abſtractionis quæ ad res naturales & mathematicas generatim pertineret, cuius explicatio fo
ret muneris primi philoſophi. Tùm etiam quia multa ſuperſunt à primo philoſopho conſide
randa quæ abſtractione illa non continentur quam Deo mentibusque. ſeparatis attribuimus. Non
igitur erit origine prior ſcientia naturalis; ſed ſi fortè, præſtantior. & certè ita erit, inquiunt, quia
ſola ſpectabit ſubſtantiam ſimpliciter: cùm cęteroqui mathematicæ quantum conſiderent. Quòd
ſi videatur item requiri tractatio communium illorum attributorum & vt ſolet dici, tranſcenden
tium, adhuc philoſophia naturalis erit natura præponenda, quia cùm pauca admodum ea ſint
quæ abſtrahi queant, ſcientiam ſeparatam non efficient, ſed vt partes vni ex his ſcientiis adiun
gentur. & ſicut in mathematicis aliqua, tametſi magnitudini numeroque. conuenientia communi
ter, non idcirco ſeorſum tractantur, ſed vel in geometria, vel in arithmetica traduntur, idem quo
que iudicium de naturali ſcientia fiet. Quantum ſanè attinet ad Scotiſtas, hæc aduerſus illos for
taſſe plurimum valent, contra nos non item qui ens non vniuocum ponimus, quique numerum
& magnitudinem vniuocè volumus eſſe quantitates & planè nouimus Euclideum progreſſum
ab Ariſtotele notatum, qui non vniuersè concluderet, b cùm tamen ratio vniuersè concludendi
ſuppeteret; & ab Alexandro deſignationes illas pſeudographos habitas. c Nec id prohiberet,
quominus eſſet alia ſcientia ad quam earum rerum tractatio pertineret, tametſi paucæ forent,
quia ſcientiæ non ex rerum magnitudine, ſed fine, vſu, & modo diſtinguuntur: nec tollit quomi
nus ſit ars ludendi ſcacchis à cęteris ſeparata, quamuis paucis admodum verbis comprehendatur.
Sed hoc miſſo ſpectemus argumenta oppoſita. Profectò niſi ſit aliqua ſubſtantia ſeparata, neſcio
futura'ne ſit aliqua ſcientia de communibus rei naturali & mathematicæ, quia reipſa eadem eſt
magnitudo naturalis: nec vlla communis ſcientia neceſſaria foret. Ac ſi rectè rem animaduertas,
omnis tranſcendentia (ſic enim notionem nouam nouo nomine appellare mihi liceat) naſcitur
ex affinitate & pendentia quæ inter ſubſtantias naturales & ſeparatas intercedit. his ergo ſubſtan
tiis de medio ſublatis pendentia, & ſubinde tranſcendentis ratio tolleretur. Adde quòd ſiqua fo
ret ſcientia de traſcendentibus illis eſſet natura poſterior, vt oſtendemus qua de illorum vi diſſe
retur, aut ad ſummum prior ſecundum rationem. itaque adhuc phyſica & origine & natura an
teiret. Ergo ſi ſubſtantiæ ſeparatæ non eſſent; nec philoſophia diuina; prima omnium foret na
turalis. Mathematicæ cùm ex notis nobis, & natura ſimul efficiant id quod cupiunt, ſic cęteris
demonſtrationis perſpicuitate præponentur, nam vis rerum quas ipſæ tractant, non eſt admodum
nobilis; quippe quòd ſint accidentia, ideſt habeat rationem ſubſtantiæ quatenus ſubiicitur, & de
terminatur quanto; eaque. conſiderentur longè ſecus atque in natura exiſtant; vſque adeò vt non
nullis non naturæ, ſed mentis opera eſſe credatur. Attamen nonnullarum rerum ingenium tale
quippe ens quod ab omnibus noſcitur, nihil ſeipſo notius habet. Idem quoque ſimplicius quàm
ſubiecta cęterarum facultatum; cum ſit ens vniuersè ad nullam certam rem applicatum ſine ap
poſitione aliqua: quod verò ſubiicitur cæteris ſit aut ens mobile, aut quantum. Prætereà diuina
philoſophia cauſsis vtitur, atque illis omnium primis, vnde cætera omnia impetrarunt quòd
ſint; itaque ſunt omnium maximè. eæque ſicut omnium primæ natura, ſic etiam natura no
tiſsimæ: idcirco eſt maximè ſcientia & ob id maximè docere poteſt. eadem quoque, cùm ſum
mum finem ſpectet cęteris præferenda, quòd ad eas ſe habet vt Architecton, reliquas vt mini
ſtras reſpiciens, quod olim à nobis expoſitum eſt. nec parcat dicto; ſed omnibus pręcipiat, &
cęteras regat, quo facilius perducantur in contemplationem primi entis, vnde etiam prima phi
loſophia nominatur. Siquo ipſi deeſt conditio perſpicuitatis, illa eſt, quia non accipit nota no
bis ſed natura nota. Quapropter etſi ordine naturæ ſuperat reliquas ſcientias ordine tamen do
ctrinæ poſtponenda eſt. Phyſicę proxima ſenſui perſequitur & familiaria nobis, ſed illa poſte
riora natura ſunt: neque enim de primo fine ſermonem facere poteſt, ſolumque illi ipſum at
tingere ſufficit, nihil habens quod de eo diligenter tractare poſsit. Itaque non prima philoſo
phia; ſed ſecunda iure optimo cenſetur. At verò proximè pendet à prima, vt niſi hęc ſit, naturalis
prima & ſola reputari deberet, quemadmodum eam illi perhibebant, qui vltra ens ſenſile nullum
aliud noſſent, & mathematicen ſcientiæ nomine non dignarentur. a Nos quid de mathematicis
decernendum ſit poſteà videbimus. Interim illud ſilentio non videtur inuoluendum, vtpotè,
non alienum à conſilio noſtro, Sit'ne futura prima phyſice, ſi diuina tollatur. id aſſerit Ariſtote
les. Scotiſtę cauſſam afferunt; quia ſola philoſophia naturalis de ſubſtantia differeret, quę prima
eſt omnium entium. ſiquidem ſublata ſubſtantia quæ ſecreta eſt à materia, abſtractionis ratio de
medio tolleretur in qua poſita eſt prima philoſophia: ſuperſtes enim foret ſola ſubſtantia na
turalis quæ abſtrahi non poteſt. Alij contrà etſi phyſicen primam eſſe fatentur, diuina ſublata
philoſophia, rationem tamen Scotiſtarum non recipiunt & primam non origine phyſicen eſſe
futuram defendunt, ſed dignitate ſolùm atque præſtantia. Nam contra id quod accipiunt Sco
tiſtæ, nullam rationem abſtractionis ſupereſſe, opponunt multa. Tùm quia ſuperſtes eſſet aliqua
vis abſtractionis quæ ad res naturales & mathematicas generatim pertineret, cuius explicatio fo
ret muneris primi philoſophi. Tùm etiam quia multa ſuperſunt à primo philoſopho conſide
randa quæ abſtractione illa non continentur quam Deo mentibusque. ſeparatis attribuimus. Non
igitur erit origine prior ſcientia naturalis; ſed ſi fortè, præſtantior. & certè ita erit, inquiunt, quia
ſola ſpectabit ſubſtantiam ſimpliciter: cùm cęteroqui mathematicæ quantum conſiderent. Quòd
ſi videatur item requiri tractatio communium illorum attributorum & vt ſolet dici, tranſcenden
tium, adhuc philoſophia naturalis erit natura præponenda, quia cùm pauca admodum ea ſint
quæ abſtrahi queant, ſcientiam ſeparatam non efficient, ſed vt partes vni ex his ſcientiis adiun
gentur. & ſicut in mathematicis aliqua, tametſi magnitudini numeroque. conuenientia communi
ter, non idcirco ſeorſum tractantur, ſed vel in geometria, vel in arithmetica traduntur, idem quo
que iudicium de naturali ſcientia fiet. Quantum ſanè attinet ad Scotiſtas, hæc aduerſus illos for
taſſe plurimum valent, contra nos non item qui ens non vniuocum ponimus, quique numerum
& magnitudinem vniuocè volumus eſſe quantitates & planè nouimus Euclideum progreſſum
ab Ariſtotele notatum, qui non vniuersè concluderet, b cùm tamen ratio vniuersè concludendi
ſuppeteret; & ab Alexandro deſignationes illas pſeudographos habitas. c Nec id prohiberet,
quominus eſſet alia ſcientia ad quam earum rerum tractatio pertineret, tametſi paucæ forent,
quia ſcientiæ non ex rerum magnitudine, ſed fine, vſu, & modo diſtinguuntur: nec tollit quomi
nus ſit ars ludendi ſcacchis à cęteris ſeparata, quamuis paucis admodum verbis comprehendatur.
Sed hoc miſſo ſpectemus argumenta oppoſita. Profectò niſi ſit aliqua ſubſtantia ſeparata, neſcio
futura'ne ſit aliqua ſcientia de communibus rei naturali & mathematicæ, quia reipſa eadem eſt
magnitudo naturalis: nec vlla communis ſcientia neceſſaria foret. Ac ſi rectè rem animaduertas,
omnis tranſcendentia (ſic enim notionem nouam nouo nomine appellare mihi liceat) naſcitur
ex affinitate & pendentia quæ inter ſubſtantias naturales & ſeparatas intercedit. his ergo ſubſtan
tiis de medio ſublatis pendentia, & ſubinde tranſcendentis ratio tolleretur. Adde quòd ſiqua fo
ret ſcientia de traſcendentibus illis eſſet natura poſterior, vt oſtendemus qua de illorum vi diſſe
retur, aut ad ſummum prior ſecundum rationem. itaque adhuc phyſica & origine & natura an
teiret. Ergo ſi ſubſtantiæ ſeparatæ non eſſent; nec philoſophia diuina; prima omnium foret na
turalis. Mathematicæ cùm ex notis nobis, & natura ſimul efficiant id quod cupiunt, ſic cęteris
demonſtrationis perſpicuitate præponentur, nam vis rerum quas ipſæ tractant, non eſt admodum
nobilis; quippe quòd ſint accidentia, ideſt habeat rationem ſubſtantiæ quatenus ſubiicitur, & de
terminatur quanto; eaque. conſiderentur longè ſecus atque in natura exiſtant; vſque adeò vt non
nullis non naturæ, ſed mentis opera eſſe credatur. Attamen nonnullarum rerum ingenium tale