Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="55"/>
                <arrow.to.target n="marg505a"/>
              eſſe comperimus, vt ad certam materiam ſeſe non applicent, neque motum conſequantur.</s>
              <s>quia
                <lb/>
              tamen in natura quicquid eſt, cum motu exiſtet;</s>
              <s>opus eſt abſtractione, cuius beneficio quantum
                <lb/>
              motu non comprehenſo in eo munere contemplamur;</s>
              <s>& cùm talis ſit earum natura, nihil abſurd­
                <lb/>
              di exoritur.</s>
              <s>Quòd item confirmatur, quòd mens in omni habitu verum dicit; </s>
              <s>atqui verum eſt
                <lb/>
              ex eo, quòd res ita eſt. </s>
              <s>Huc accedit, quod Ariſtoteles diſtinguit ſcientias non ex ratione
                <expan abbr="notionũ">notionum</expan>
              ,
                <arrow.to.target n="marg505b"/>
                <lb/>
              ſed entium.</s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Cęterùm & mathematicæ gradus habent: quando ea quæ conſiderat quantum
                <lb/>
              diſcretum certior eſt quàm ea quæ tractat continuum, cùm ſuperet perſpicuitate demonſtratio­
                <lb/>
              nis, & ſimplicitate ſubiecti. </s>
              <s>nam quantum continuum, cùm ſe habet ad diſcretum vt includens poſi­
                <lb/>
              tionem, punctus enim eſt vnitas cum poſitione.
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              </s>
              <s>Et multo præſtantior eſt Aſtrologia; quippe
                <arrow.to.target n="marg505c"/>
                <lb/>
              quòd ſola è mathimaticis de ſubſtantia atque illa quidem perpetua & cauſſas inuariabilis ha­
                <lb/>
              bente differat. </s>
              <s>
                <expan abbr="ideoq̀.">ideoque</expan>
              ſit omnium maxime affinis primæ philoſophiæ. </s>
              <s>Sed quantum pertinet
                <lb/>
              ad id noſcendum vtra ſit origine prior arithmetica an geometria, cadere poſsit in quæſtionem,
                <lb/>
              propterea quòd dubium eſt, ſit'ne numerus an magnitudo prior. </s>
              <s>exiſtimabit enim quiſpiam ma­
                <lb/>
              gnitudinem numero priorem eſſe, ſiquidem è continui ſectione numerus oriatur; </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              & tamen
                <arrow.to.target n="marg505d"/>
                <lb/>
              geometriam doceat Ariſtoteles eſſe arithmetica poſteriorem, quia minus ſimplicia tractet, & ea
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg505e"/>
              quæ poſitionem habent. </s>
              <s>
                <expan abbr="Idemq̀.">Idemque</expan>
              præterea docet poſteriorem eſſe habitum illum qui res ex ap­
                <lb/>
              poſitione conſiderat, eo qui illas citra appoſitionem ſpectat. </s>
              <s>Cùm ergo geometria ſit cum appo­
                <lb/>
              ſitione non item arithmetica, planum eſt quò geometria poſterior eſt arithmetica.</s>
              <s>Mihi tamen
                <lb/>
              placet ex rei natura magnitudinem numero priorem eſſe; </s>
              <s>& quamuis appoſitio geometriæ tri­
                <lb/>
              buatur, eſt illa appoſitio ſecundum rationem, potius quàm ſecundum rem. </s>
              <s>eſt vero appoſitio ſe­
                <lb/>
              cundum rem,
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              ubi quid priori accedat, ſine quo prius exiſtere poteſt; </s>
              <s>at quod accedit, non ſine
                <arrow.to.target n="marg505f"/>
                <lb/>
              illo, vt accidens ſubſtantiæ ſuperveniat, quò ſubſtantia ſine accidente illo conſeruatur; </s>
              <s>ſine
                <lb/>
              ſubſtantia tamen accidens non exiſtet; </s>
              <s>ſecundum rationem verò, ſiquod in alio exiſtet, ſine illo
                <lb/>
              cogitetur, in quo eſt; </s>
              <s>pòſt ad illud idem applicetur, ſine quo non exiſtet, velut albedo quæ eſt in
                <lb/>
              homine, non exiſtet ſine homine, verumtamen ſine homine cogitatur. </s>
              <s>ſi prius ſine homine, pòſt
                <lb/>
              in homine cogitetur, ea eſt appoſitio ſecundum rationem; </s>
              <s> hic quod ſecundum rationem prius
                <lb/>
              eſt, non neceſſariò prius eſt ſecundum naturam. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              e
                <emph.end type="sup"/>
              Geometer igitur, & Arithmeticus ita ſe habent,
                <lb/>
              vt Geometer addat numero poſitionem, ea verò additio ſfit ope mentis, quia quantum ſine poſi­
                <arrow.to.target n="marg505g"/>
                <lb/>
              tione concipitur. </s>
              <s>Itaque ex eo quòd prior ſit ſecundum rationem, non efficitur arithmeticen eſſe
                <lb/>
              natura priorem, quinimmò cùm habitus ſit priuatione prior natura; numerus autem videatur
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg505h"/>
              eſſe priuatio continui, magnitudo prior erit natura, quàm numerus. </s>
              <s>Conſimili diſtinctione de­
                <lb/>
              fendi poterit, mathematicen eſſe priorem naturali: quandò naturalis materiam quanto apponit,
                <lb/>
              ſine qua conſideratur à mathematico: prior enim ſecundum rationem erit mathematica, licet
                <lb/>
              natura poſterior. </s>
              <s>Ex his quæ dicta ſunt, facilè apparet ordo qui inter habitus contemplantes in­
                <lb/>
              tercedit.</s>
              <s>Nam ſi ſcientiæ præſtantiam ex ſubiecti nobilitate metiamur, & ex ordine cauſſarum. </s>
              <s>Diuinæ philoſophiæ primæ dabuntur; ſecundæ naturali; tertiæ mathematicæ </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              f
                <emph.end type="sup"/>
              Videntur verò
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg505i"/>
                <lb/>
              Gręci, Ammonius, Philoponus, Simplicius, Olympiodorus, & poſt hos Albertus medias collo­
                <lb/>
              caſſe mathematicas inter naturalem & diuinam; quaſi via quædam ſit quam tranſeat mens, dum
                <lb/>
              à naturalibus quæ materia conſtant, ad illa aſpirat quæ prorſus à materia ſeiuncta ſunt. </s>
              <s>etenim mathimatica media ſunt, quia per ſe ſunt in materia, verùm ſine illa cogitari queunt; </s>
              <s>
                <expan abbr="ideoq̀.">ideoque</expan>
                <lb/>
                <foreign lang="grc">ἀφῃρημενα</foreign>
              dicuntur &
                <foreign lang="grc">ἐξ ἀφαιρέσεως</foreign>
              , cum diuina,
                <foreign lang="grc">χωριστὰ</foreign>
              , ſeu
                <foreign lang="grc">κεχωρισμένα</foreign>
              vocentur.</s>
              <s>tametſi nonnunquam voces iſtæ permiſcentur.</s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              e
                <emph.end type="sup"/>
              Sicut ergo natura ab extremo perueniat ad extre­
                <arrow.to.target n="marg505j"/>
                <lb/>
              mum per media; ſic & mentem noſtram facere voluerunt. </s>
              <s>& planè ita perſuadet vſus. </s>
              <s>Nam ſi­
                <lb/>
              cut ij qui fuere diutius in tenebris & compedibus facilè ſupplantantur
                <emph type="sup"/>
              h
                <emph.end type="sup"/>
              & cęcutiunt, ſi in lucem
                <arrow.to.target n="marg505k"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg505l"/>
              illicò prodire & ambulare cogantur,
                <expan abbr="ideoq̀.">ideoque</expan>
              leuiorem motum
                <expan abbr="lumenq̀.">lumenque</expan>
              debilius requirunt, vt
                <lb/>
              paullatim mouendo
                <expan abbr="videndoq̀.">videndoque</expan>
              aſſueſcant: </s>
              <s>ſic mens noſtra in rebus materiatis occupata, ſi in di­
                <lb/>
              uinam philosophiam ſubita feratur, facilè offuſcatur, & à comprehensione illius aberrat. </s>
              <s> Itaque
                <lb/>
              opus fuit, vt per mathematica tranſiret, & rerum abſtractarum contemplationi paullatim inſue­
                <lb/>
              ſceret, ſicut enim oculus noctuæ à ſplendore ſolis afficitur;</s>
              <s>ſic quoque mens noſtra à lumine di­
                <lb/>
              uinio obcęcatur. </s>
              <s>Sed dicam, quod ego de hoc ordine ſentio.</s>
              <s>is nunquàm ab Ariſtotele animad­
                <lb/>
              uerſus eſt, ſed aut ordinem ipſe naturæ, aut doctrinę approbauit.</s>
              <s>Neque hic progreſſus congruit
                <lb/>
              cum placitis Ariſtotelis, aut Platonis. </s>
              <s>(ſi modo antedictum ordinem ad doctrinæ ordinem referre
                <lb/>
              placeat, ut faciendum videtur.)</s>
              <s>ſiquidem Ariſtoteles conſtituit mathematicen in primo gradu
                <lb/>
              certitudinis,
                <expan abbr="eamq̀.">eamque</expan>
              ita facilem, ut à pueris
                <emph type="sup"/>
              i
                <emph.end type="sup"/>
              etiam optimè diſcatur. </s>
              <s>Neque repugnat huic ſenten­
                <arrow.to.target n="marg505m"/>
                <lb/>
              tiæ Plato, ſi
                <expan abbr="verũ">verum</expan>
              eſt id quòd in gymnaſij foribus inſcriptum fuerit.</s>
              <s>
                <foreign lang="grc">μηδεις ἀγεωμέτρηιος εἰδέτω</foreign>
              ideſt nullus geometriæ neſcius ingrediatur. </s>
              <s>quò factum eſt etiam, vt vbicunque res obſcurior ex­
                <lb/>
              plananda fuerit, ab vtroque exemplis mathematicis illuſtretur. </s>
              <s>Et Ariſtoteles ipſe in ſuis inſtitu­
                <lb/>
              tionibus ciuilibus
                <emph type="sup"/>
              k
                <emph.end type="sup"/>
              iubeat pueris, vt ſe in mathematicis exerceant. </s>
              <s>non ita iudicat de naturalibus
                <arrow.to.target n="marg505n"/>
                <lb/>
              aut moralibus, quando maximum requirant vſum qui ſine longiore tempore non poteſt haberi.</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>