1
Cryſtalli priſma verò, multas ſpeculorum
vires habet, vt quod multas formas referat,
tum etiam auerſas capitibus in imo & pe
dibus ſuprà, vt caua ſpecula, & tum mono
culos, & quatuor oculis. In eo etiam colores,
maximè dum aduerſus Solem ſecundum lon
gitudinem collocatur, pulcherrimos & ini
mitabiles apparent: verùm oculis applica
tum, tum maximè vbi arbores ſint & prata,
pulchritudinem cœleſtem refert, coronas,
irides, tapeta vbique ſparſa, colores ſplen
didiſſimos, roſeos, candidos, virides, puni
ceos, cœruleos, aureos, miſtóſque omnes, ac
gratiſſimi aſpectus: aliam in ſublimi atque
auerſam effigiem rerum oſtendit, quaſi pla
nis in montes aſſurgentibus. Finitorem
etiam, ac regiones fingit, cùm diſtantia ma
xima atque iucundi viſus, vt illum non labe
factet, ſed recreet. Oportet autem ma
gnum eſſe priſma, puriſſimúmque cry
ſtallum.
vires habet, vt quod multas formas referat,
tum etiam auerſas capitibus in imo & pe
dibus ſuprà, vt caua ſpecula, & tum mono
culos, & quatuor oculis. In eo etiam colores,
maximè dum aduerſus Solem ſecundum lon
gitudinem collocatur, pulcherrimos & ini
mitabiles apparent: verùm oculis applica
tum, tum maximè vbi arbores ſint & prata,
pulchritudinem cœleſtem refert, coronas,
irides, tapeta vbique ſparſa, colores ſplen
didiſſimos, roſeos, candidos, virides, puni
ceos, cœruleos, aureos, miſtóſque omnes, ac
gratiſſimi aſpectus: aliam in ſublimi atque
auerſam effigiem rerum oſtendit, quaſi pla
nis in montes aſſurgentibus. Finitorem
etiam, ac regiones fingit, cùm diſtantia ma
xima atque iucundi viſus, vt illum non labe
factet, ſed recreet. Oportet autem ma
gnum eſſe priſma, puriſſimúmque cry
ſtallum.
At verò vt iam ſpeculis relictis & cry
ſtallo, ſinceri viſus aliquas falſas imagines
referam, ſcilicet quomodo res vna duæ vi
deri poſſint, tempus eſſe videtur. Contingit
autem hoc, quia viſus ſic rectè videt, vt ra
dij in pupillam cadant orthogonij, ſeu dicas
perpendiculares, & quaſi rectà in coniun
ctionem neruorum ferantur. Cùm igitur
obliquantur oculi, vt nerui ſurſum ac deor
ſum deprimantur, vna res duæ videbuntur.
Et generaliter quæcunque loco, forma, ma
gnitudine, aut colore diſtincta videbuntur,
duo apparebunt, etſi ſit vnum. Hoc autem
contingit, ſeu loco alter oculorum dimouea
tur, ſeu diuerſis mediis videamus: velut ſi
oculorum alteri conſpicilium obiiciatur, re
liquo per purum vidente aërem: vel ſi res in
aqua partim ſit, partim in aëre, nam fracta
vel duæ iudicantur: vel ſi inter oculos me
dium ſit obiectum, quod rem vnam videri
prohibeat, quæ ſi vel non rectè ad oculorum
poſita ſit, ſitum quaſi illis æquidiſtans, aut
colores varios oſtendat, tunc vna res duæ eſſe
firmius exiſtimabuntur. Quædam enim res
propè oculum nihil impediunt, quoniam
minores ſunt diſtantia oculorum: procul &
propè rem viſam eam tegunt. Rurſus aliæ
oculis proximæ impediunt, procul autem
parum: quia angulus qui ex eis fit, ob diſtan
tiam iuxta oculum coanguſtatur. Situs au
tem, mutatio non ſolùm in oculis, ſed in di
gitis, nec ſolum in viſu ſed in tactu, duo pro
vno oſtendendo fallere ſolet. Indice enim ac
medio ſe inuicem ſuperequitantibus ſphæ
rula in vola ſubiecta, pro duobus iudicat,
adeò vt nonnulli pignore depoſito certa
uerint.
ſtallo, ſinceri viſus aliquas falſas imagines
referam, ſcilicet quomodo res vna duæ vi
deri poſſint, tempus eſſe videtur. Contingit
autem hoc, quia viſus ſic rectè videt, vt ra
dij in pupillam cadant orthogonij, ſeu dicas
perpendiculares, & quaſi rectà in coniun
ctionem neruorum ferantur. Cùm igitur
obliquantur oculi, vt nerui ſurſum ac deor
ſum deprimantur, vna res duæ videbuntur.
Et generaliter quæcunque loco, forma, ma
gnitudine, aut colore diſtincta videbuntur,
duo apparebunt, etſi ſit vnum. Hoc autem
contingit, ſeu loco alter oculorum dimouea
tur, ſeu diuerſis mediis videamus: velut ſi
oculorum alteri conſpicilium obiiciatur, re
liquo per purum vidente aërem: vel ſi res in
aqua partim ſit, partim in aëre, nam fracta
vel duæ iudicantur: vel ſi inter oculos me
dium ſit obiectum, quod rem vnam videri
prohibeat, quæ ſi vel non rectè ad oculorum
poſita ſit, ſitum quaſi illis æquidiſtans, aut
colores varios oſtendat, tunc vna res duæ eſſe
firmius exiſtimabuntur. Quædam enim res
propè oculum nihil impediunt, quoniam
minores ſunt diſtantia oculorum: procul &
propè rem viſam eam tegunt. Rurſus aliæ
oculis proximæ impediunt, procul autem
parum: quia angulus qui ex eis fit, ob diſtan
tiam iuxta oculum coanguſtatur. Situs au
tem, mutatio non ſolùm in oculis, ſed in di
gitis, nec ſolum in viſu ſed in tactu, duo pro
vno oſtendendo fallere ſolet. Indice enim ac
medio ſe inuicem ſuperequitantibus ſphæ
rula in vola ſubiecta, pro duobus iudicat,
adeò vt nonnulli pignore depoſito certa
uerint.
Verùm & eadem ratione quæ in plano
pinguntur, ſolida apparent. Hoc autem ma
ximè duabus ex cauſis: altera eſt vmbra, à
quo oculus iudicium illud refert: Si vmbra,
igitur vmbroſum & ſolidum corpus. Adeò
enim ſenſus aſſueuêre iudicio ex diuturno
vſu contracto, vt referant in inſulis nuper
repertis, nec habitatis vnquam aliàs, aues
non refugientes, capi manibus. Altera eſt
vt conſideres quæ pars corporis videatur,
velut in cubo ſuprema anterior, dextra aut
ſiniſtra: latent reliquæ ſuperficies: inde vm
bram ad lumen quod ante te finges ad alti
tudinem dimidij recti collocabis, corpus au
tem pro lineis, quæ ab oculo ad cubum ſu
per planum extenduntur. Potes & ab angulo
intuitum conſtituere, & lumen à latere. Rur
ſus alia ratio eſt tabulæ, quæ in pariete pen
det, alia eius quæ ſub oculis ac manibus fi
nitori æquidiſtans iacet: verùm in omnibus
hoc commune eſt, vt rem ipſam conſtituas
eodem loco, & angulos ac puncta eadem in
plano, ad oculos, & ad lumen exprimas, vt
terminos rei viſæ. Cùm enim anguli fuerint
æquales, & coloribus, ac vmbris adiuuantur,
vt eadem corpora referant neceſſe eſt. Idem
enim idem refert, & ſimile ſimile. Memento
tamen vt locum viſus æqualis obſerues, is
eſt humanæ figuræ caput, cùm homo in ta
bella pictus fuerit: quæcunque enim infra
illud videbuntur, humilia: quæcunque ſuprà,
ſublimia, non ſecus quàm ſi verè tali in ſitu
forent, oculus iudicabit. Igitur vt ſolida re
feras, ſunt hæc quatuor abſoluenda: forma
rei ex radiis oculorum ſumpta, vmbra ex ra
diis lucis, colos qui non alius eſſe debet quàm
eius corporis ſub ea luce, & ſub eo ſitu col
locati: ac demum ſitus in tabella, ad hominis
depicti rationem, cuius vertex in directo ſit
tuorum oculorum, ſtatuendus eſt. Quid enim
aliud eſt pictura, quàm imitatio affectuum
quæ ſunt in corporibus, ad luminis compa
rationem ex ſolo plano? Nam etſi animi
etiam diſpoſitione ex pictura liceat conie
ctari, non tamen aliter quàm vt per corpo
reos affectus exprimuntur: Dixi ad luminis
comparationem: vnde alia erit natantis fa
cies, alia eius qui eſt ſub radiis Solis, alia ve
rò noctis quadam obſcuritate, alia ſub lu
mine Lunæ, alia candelæ conſtituti, ob id de
cet admota lucerna experiri.
pinguntur, ſolida apparent. Hoc autem ma
ximè duabus ex cauſis: altera eſt vmbra, à
quo oculus iudicium illud refert: Si vmbra,
igitur vmbroſum & ſolidum corpus. Adeò
enim ſenſus aſſueuêre iudicio ex diuturno
vſu contracto, vt referant in inſulis nuper
repertis, nec habitatis vnquam aliàs, aues
non refugientes, capi manibus. Altera eſt
vt conſideres quæ pars corporis videatur,
velut in cubo ſuprema anterior, dextra aut
ſiniſtra: latent reliquæ ſuperficies: inde vm
bram ad lumen quod ante te finges ad alti
tudinem dimidij recti collocabis, corpus au
tem pro lineis, quæ ab oculo ad cubum ſu
per planum extenduntur. Potes & ab angulo
intuitum conſtituere, & lumen à latere. Rur
ſus alia ratio eſt tabulæ, quæ in pariete pen
det, alia eius quæ ſub oculis ac manibus fi
nitori æquidiſtans iacet: verùm in omnibus
hoc commune eſt, vt rem ipſam conſtituas
eodem loco, & angulos ac puncta eadem in
plano, ad oculos, & ad lumen exprimas, vt
terminos rei viſæ. Cùm enim anguli fuerint
æquales, & coloribus, ac vmbris adiuuantur,
vt eadem corpora referant neceſſe eſt. Idem
enim idem refert, & ſimile ſimile. Memento
tamen vt locum viſus æqualis obſerues, is
eſt humanæ figuræ caput, cùm homo in ta
bella pictus fuerit: quæcunque enim infra
illud videbuntur, humilia: quæcunque ſuprà,
ſublimia, non ſecus quàm ſi verè tali in ſitu
forent, oculus iudicabit. Igitur vt ſolida re
feras, ſunt hæc quatuor abſoluenda: forma
rei ex radiis oculorum ſumpta, vmbra ex ra
diis lucis, colos qui non alius eſſe debet quàm
eius corporis ſub ea luce, & ſub eo ſitu col
locati: ac demum ſitus in tabella, ad hominis
depicti rationem, cuius vertex in directo ſit
tuorum oculorum, ſtatuendus eſt. Quid enim
aliud eſt pictura, quàm imitatio affectuum
quæ ſunt in corporibus, ad luminis compa
rationem ex ſolo plano? Nam etſi animi
etiam diſpoſitione ex pictura liceat conie
ctari, non tamen aliter quàm vt per corpo
reos affectus exprimuntur: Dixi ad luminis
comparationem: vnde alia erit natantis fa
cies, alia eius qui eſt ſub radiis Solis, alia ve
rò noctis quadam obſcuritate, alia ſub lu
mine Lunæ, alia candelæ conſtituti, ob id de
cet admota lucerna experiri.
Quid miraris de lumine?
cùm quædam
procul videantur, quæ propè latent: vt in
marſupio meo chalybeo diſtincta quadratis
figura nigris lineis à longè videtur, aliàs in
uiſa. Sic & ſtellæ noctæ videntur, quæ die
latent: vnde etiam reticulo adiuuant opus.
In paruo enim ſpatio error vel minimus la
tere non poteſt, & ad rectitudinem ma
nuum artificis dirigit.
procul videantur, quæ propè latent: vt in
marſupio meo chalybeo diſtincta quadratis
figura nigris lineis à longè videtur, aliàs in
uiſa. Sic & ſtellæ noctæ videntur, quæ die
latent: vnde etiam reticulo adiuuant opus.
In paruo enim ſpatio error vel minimus la
tere non poteſt, & ad rectitudinem ma
nuum artificis dirigit.
Quædam me
lius à longè
videntur
quam propè.
Auxilium ad
rectè pingen
dum.
Speculo pi
cturæ protan
dæ.
lius à longè
videntur
quam propè.
Auxilium ad
rectè pingen
dum.
Speculo pi
cturæ protan
dæ.
Eadem fermè ratione ſpeculo picturæ
probandæ ſunt. Nam ſpeculum cùm euerſas
res oſtendat, multa quæ iam latuerant dete
git. Vt enim ordo multa abſcondis, vnde
gemmarij margaritas certo ordine collocant,
in medio maculatas conſtituentes, ac pul
cherrimas in extremis terminis, ac ſenſim
à pulcherrimis ad turpiores deſcendunt, ne
comparationes turpes agnoſcantur: quaſdam
interdum vitiorum mutatione gratiam reti
nentes, iuxta ponunt: ita contraria ratione
ſpeculum detegit mendas, conuerſo ordine
priore ob quem placebat pictura. Ita ſpeculo
quod omnia contrario ordine ac præpoſte
ro oſtendat, literas contrario ordine ſcriptas,
rectè illas eo repræſentante legibus.
probandæ ſunt. Nam ſpeculum cùm euerſas
res oſtendat, multa quæ iam latuerant dete
git. Vt enim ordo multa abſcondis, vnde
gemmarij margaritas certo ordine collocant,
in medio maculatas conſtituentes, ac pul
cherrimas in extremis terminis, ac ſenſim
à pulcherrimis ad turpiores deſcendunt, ne
comparationes turpes agnoſcantur: quaſdam
interdum vitiorum mutatione gratiam reti
nentes, iuxta ponunt: ita contraria ratione
ſpeculum detegit mendas, conuerſo ordine
priore ob quem placebat pictura. Ita ſpeculo
quod omnia contrario ordine ac præpoſte
ro oſtendat, literas contrario ordine ſcriptas,
rectè illas eo repræſentante legibus.