Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.003178">
                <pb pagenum="428" xlink:href="016/01/077.jpg"/>
                <arrow.to.target n="marg373"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003179">
                <margin.target id="marg372"/>
                <expan abbr="Speculũ">Speculum</expan>
              nu­
                <lb/>
              mero
                <expan abbr="facierũ">facierum</expan>
                <lb/>
              horas oſten­
                <lb/>
              dens.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003180">
                <margin.target id="marg373"/>
              De cryſtalli­
                <lb/>
              no priſmate
                <lb/>
              mira.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003181">Cryſtalli priſma verò, multas ſpeculorum
                <lb/>
              vires habet, vt quod multas formas referat,
                <lb/>
              tum etiam auerſas capitibus in imo & pe­
                <lb/>
              dibus ſuprà, vt caua ſpecula, & tum mono­
                <lb/>
              culos, & quatuor oculis. </s>
              <s id="s.003182">In eo etiam colores,
                <lb/>
              maximè dum aduerſus Solem ſecundum lon­
                <lb/>
              gitudinem collocatur, pulcherrimos & ini­
                <lb/>
              mitabiles apparent: verùm oculis applica­
                <lb/>
              tum, tum maximè vbi arbores ſint & prata,
                <lb/>
              pulchritudinem cœleſtem refert, coronas,
                <lb/>
              irides, tapeta vbique ſparſa, colores ſplen­
                <lb/>
              didiſſimos, roſeos, candidos, virides, puni­
                <lb/>
              ceos, cœruleos, aureos, miſtóſque omnes, ac
                <lb/>
              gratiſſimi aſpectus: aliam in ſublimi atque
                <lb/>
              auerſam effigiem rerum oſtendit, quaſi pla­
                <lb/>
              nis in montes aſſurgentibus. </s>
              <s id="s.003183">Finitorem
                <lb/>
              etiam, ac regiones fingit, cùm diſtantia ma­
                <lb/>
              xima atque iucundi viſus, vt illum non labe­
                <lb/>
              factet, ſed recreet. </s>
              <s id="s.003184">Oportet autem ma­
                <lb/>
              gnum eſſe priſma, puriſſimúmque cry­
                <lb/>
              ſtallum.
                <arrow.to.target n="marg374"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003185">
                <margin.target id="marg374"/>
              Cur vna res
                <lb/>
              duæ
                <expan abbr="videã-tur">videan­
                  <lb/>
                tur</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003186">At verò vt iam ſpeculis relictis & cry­
                <lb/>
              ſtallo, ſinceri viſus aliquas falſas imagines
                <lb/>
              referam, ſcilicet quomodo res vna duæ vi­
                <lb/>
              deri poſſint, tempus eſſe videtur. </s>
              <s id="s.003187">Contingit
                <lb/>
              autem hoc, quia viſus ſic rectè videt, vt ra­
                <lb/>
              dij in pupillam cadant orthogonij, ſeu dicas
                <lb/>
              perpendiculares, & quaſi rectà in coniun­
                <lb/>
              ctionem neruorum ferantur. </s>
              <s id="s.003188">Cùm igitur
                <lb/>
              obliquantur oculi, vt nerui ſurſum ac deor­
                <lb/>
              ſum deprimantur, vna res duæ videbuntur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003189">Et generaliter quæcunque loco, forma, ma­
                <lb/>
              gnitudine, aut colore diſtincta videbuntur,
                <lb/>
              duo apparebunt, etſi ſit vnum. </s>
              <s id="s.003190">Hoc autem
                <lb/>
              contingit, ſeu loco alter oculorum dimouea­
                <lb/>
              tur, ſeu diuerſis mediis videamus: velut ſi
                <lb/>
              oculorum alteri conſpicilium obiiciatur, re­
                <lb/>
              liquo per purum vidente aërem: vel ſi res in
                <lb/>
              aqua partim ſit, partim in aëre, nam fracta
                <lb/>
              vel duæ iudicantur: vel ſi inter oculos me­
                <lb/>
              dium ſit obiectum, quod rem vnam videri
                <lb/>
              prohibeat, quæ ſi vel non rectè ad oculorum
                <lb/>
              poſita ſit, ſitum quaſi illis æquidiſtans, aut
                <lb/>
              colores varios oſtendat, tunc vna res duæ eſſe
                <arrow.to.target n="marg375"/>
                <lb/>
              firmius exiſtimabuntur. </s>
              <s id="s.003191">Quædam enim res
                <lb/>
              propè oculum nihil impediunt, quoniam
                <lb/>
              minores ſunt diſtantia oculorum: procul &
                <lb/>
              propè rem viſam eam tegunt. </s>
              <s id="s.003192">Rurſus aliæ
                <lb/>
              oculis proximæ impediunt, procul autem
                <lb/>
              parum: quia angulus qui ex eis fit, ob diſtan­
                <lb/>
              tiam iuxta oculum coanguſtatur. </s>
              <s id="s.003193">Situs au­
                <lb/>
              tem, mutatio non ſolùm in oculis, ſed in di­
                <lb/>
              gitis, nec ſolum in viſu ſed in tactu, duo pro
                <lb/>
              vno oſtendendo fallere ſolet. </s>
              <s id="s.003194">Indice enim ac
                <lb/>
              medio ſe inuicem ſuperequitantibus ſphæ­
                <lb/>
              rula in vola ſubiecta, pro duobus iudicat,
                <lb/>
              adeò vt nonnulli pignore depoſito certa­
                <lb/>
              uerint.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg376"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003195">
                <margin.target id="marg375"/>
              Diuerſitas
                <lb/>
                <expan abbr="impedientiũ">impedientium</expan>
                <lb/>
              viſum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003196">
                <margin.target id="marg376"/>
              Ratio ſolida
                <lb/>
              in plano pin­
                <lb/>
              gendi.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003197">Verùm & eadem ratione quæ in plano
                <lb/>
              pinguntur, ſolida apparent. </s>
              <s id="s.003198">Hoc autem ma­
                <lb/>
              ximè duabus ex cauſis: altera eſt vmbra, à
                <lb/>
              quo oculus iudicium illud refert: Si vmbra,
                <lb/>
              igitur vmbroſum & ſolidum corpus. </s>
              <s id="s.003199">Adeò
                <lb/>
              enim ſenſus aſſueuêre iudicio ex diuturno
                <lb/>
              vſu contracto, vt referant in inſulis nuper
                <lb/>
              repertis, nec habitatis vnquam aliàs, aues
                <lb/>
              non refugientes, capi manibus. </s>
              <s id="s.003200">Altera eſt
                <lb/>
              vt conſideres quæ pars corporis videatur,
                <lb/>
              velut in cubo ſuprema anterior, dextra aut
                <lb/>
              ſiniſtra: latent reliquæ ſuperficies: inde vm­
                <lb/>
              bram ad lumen quod ante te finges ad alti­
                <lb/>
              tudinem dimidij recti collocabis, corpus au­
                <lb/>
              tem pro lineis, quæ ab oculo ad cubum ſu­
                <lb/>
              per planum extenduntur. </s>
              <s id="s.003201">Potes & ab angulo
                <lb/>
              intuitum conſtituere, & lumen à latere. </s>
              <s id="s.003202">Rur­
                <lb/>
              ſus alia ratio eſt tabulæ, quæ in pariete pen­
                <lb/>
              det, alia eius quæ ſub oculis ac manibus fi­
                <lb/>
              nitori æquidiſtans iacet: verùm in omnibus
                <lb/>
              hoc commune eſt, vt rem ipſam conſtituas
                <lb/>
              eodem loco, & angulos ac puncta eadem in
                <lb/>
              plano, ad oculos, & ad lumen exprimas, vt
                <lb/>
              terminos rei viſæ. </s>
              <s id="s.003203">Cùm enim anguli fuerint
                <lb/>
              æquales, & coloribus, ac vmbris adiuuantur,
                <lb/>
              vt eadem corpora referant neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.003204">Idem
                <arrow.to.target n="marg377"/>
                <lb/>
              enim idem refert, & ſimile ſimile. </s>
              <s id="s.003205">Memento
                <lb/>
              tamen vt locum viſus æqualis obſerues, is
                <lb/>
              eſt humanæ figuræ caput, cùm homo in ta­
                <lb/>
              bella pictus fuerit: quæcunque enim infra
                <lb/>
              illud videbuntur, humilia: quæcunque ſuprà,
                <lb/>
              ſublimia, non ſecus quàm ſi verè tali in ſitu
                <lb/>
              forent, oculus iudicabit. </s>
              <s id="s.003206">Igitur vt ſolida re­
                <lb/>
              feras, ſunt hæc quatuor abſoluenda: forma
                <lb/>
              rei ex radiis oculorum ſumpta, vmbra ex ra­
                <lb/>
              diis lucis, colos qui non alius eſſe debet quàm
                <lb/>
              eius corporis ſub ea luce, & ſub eo ſitu col­
                <lb/>
              locati: ac demum ſitus in tabella, ad hominis
                <lb/>
              depicti rationem, cuius vertex in directo ſit
                <lb/>
              tuorum oculorum, ſtatuendus eſt. </s>
              <s id="s.003207">Quid enim
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg378"/>
                <lb/>
              aliud eſt pictura, quàm imitatio affectuum
                <lb/>
              quæ ſunt in corporibus, ad luminis compa­
                <lb/>
              rationem ex ſolo plano? </s>
              <s id="s.003208">Nam etſi animi
                <lb/>
              etiam diſpoſitione ex pictura liceat conie­
                <lb/>
              ctari, non tamen aliter quàm vt per corpo­
                <lb/>
              reos affectus exprimuntur: Dixi ad luminis
                <lb/>
              comparationem: vnde alia erit natantis fa­
                <lb/>
              cies, alia eius qui eſt ſub radiis Solis, alia ve­
                <lb/>
              rò noctis quadam obſcuritate, alia ſub lu­
                <lb/>
              mine Lunæ, alia candelæ conſtituti, ob id de­
                <lb/>
              cet admota lucerna experiri. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003209">
                <margin.target id="marg377"/>
              Ratio men­
                <lb/>
              ſurarum in
                <lb/>
              picturis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003210">
                <margin.target id="marg378"/>
              Pictura
                <lb/>
              quid.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003211">Quid miraris de lumine? </s>
              <s id="s.003212">cùm quædam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg379"/>
                <lb/>
              procul videantur, quæ propè latent: vt in
                <lb/>
              marſupio meo chalybeo diſtincta quadratis
                <lb/>
              figura nigris lineis à longè videtur, aliàs in­
                <lb/>
              uiſa. </s>
              <s id="s.003213">Sic & ſtellæ noctæ videntur, quæ die
                <lb/>
              latent: vnde etiam reticulo adiuuant opus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003214">In paruo enim ſpatio error vel minimus la­
                <lb/>
              tere non poteſt, & ad rectitudinem ma­
                <lb/>
              nuum artificis dirigit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003215">
                <margin.target id="marg379"/>
              Quædam me­
                <lb/>
              lius à longè
                <lb/>
              videntur
                <lb/>
              quam propè.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003216">Auxilium ad
                <lb/>
              rectè pingen­
                <lb/>
              dum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003217">Speculo pi­
                <lb/>
              cturæ
                <expan abbr="protãdæ">protan­
                  <lb/>
                dæ</expan>
              . </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003218">Eadem fermè ratione ſpeculo picturæ
                <lb/>
              probandæ ſunt. </s>
              <s id="s.003219">Nam ſpeculum cùm euerſas
                <lb/>
              res oſtendat, multa quæ iam latuerant dete­
                <lb/>
              git. </s>
              <s id="s.003220">Vt enim ordo multa abſcondis, vnde
                <lb/>
              gemmarij margaritas certo ordine collocant,
                <lb/>
              in medio maculatas conſtituentes, ac pul­
                <lb/>
              cherrimas in extremis terminis, ac ſenſim
                <lb/>
              à pulcherrimis ad turpiores deſcendunt, ne
                <lb/>
              comparationes turpes agnoſcantur: quaſdam
                <lb/>
              interdum vitiorum mutatione gratiam reti­
                <lb/>
              nentes, iuxta ponunt: ita contraria ratione
                <lb/>
              ſpeculum detegit mendas, conuerſo ordine
                <lb/>
              priore ob quem placebat pictura. </s>
              <s id="s.003221">Ita ſpeculo
                <lb/>
              quod omnia contrario ordine ac præpoſte­
                <lb/>
              ro oſtendat, literas contrario ordine ſcriptas,
                <lb/>
              rectè illas eo repræſentante legibus. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003222">Cæterùm vt ad picturam reuertar, nec
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg380"/>
                <lb/>
              obiter colores ſunt diſponendi, ſed inter cla­
                <lb/>
              ros obſcuri, inter obſcuros clari ſedem ſi
                <lb/>
              habeant, decorem & ornamentum picturæ
                <lb/>
              adducunt. </s>
              <s id="s.003223">Ergo rubens inter cæruleum &
                <lb/>
              viridem, candidus inter cinereum & cro-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>