7872ALHAZEN
præcedente, erit in maiori parte in breuiore tempore, illo tempore, in quo erit uiſio ſola intuitione.
Et propter hoc uiſus comprehendit uiſibilia cõſueta comprehenſione ualde ueloci in tempore la-
tente ſenſum: & non eritinter oppoſitionem uiſus & rem uiſam, & inter comprehenſionem quid-
ditatis rei uiſæ aſſuetæ tempus ſenſibile in maiori parte. Quoniã homo ex pueritia & ex principio
incrementi comprehẽdit uiſibilia, & iterantur ſuper eius aſpectum indiuidua uiſibilium, & formæ
uniuerſales uiſibilium. Et etiam declaratum eſt [14. 67 n] quòd formæ uiſibilium, quas uiſus com-
prehendit, perueniunt in animam, & figurantur in imaginatione: & quòd formæ, quæ iterantur ui-
ſui, figurantur in anima: & quas uiſus comprehẽdit, perueniunt in animam, & quieſcit figuratio ea-
rum in imaginatione. Omnia ergo uiſibilia aſſueta, & omnes modi aſſueti exiſtũt in anima, & quie-
ſcunt figurati in imaginatione & præſentes memoriæ. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquam
rem uiſam aſſuetam, & comprehẽderit totam formam ſuam, & poſt illud comprehenderit aliquod
ſignum proprium illius rei uiſæ: comprehendet quidditatem rei uiſæ apud compreheſionem illius
ſigni: & erit comprehenſio rei uiſæ ab eo per cognitionem præcedentem & modicam intuitionem.
Viſibilia ergo aſſueta comprehenduntur à uiſu per ſigna & per cognitionem præcedentem. Quare
erit comprehenſio quidditatum eorum in maiori parte in tempore ſenſibili.
Et propter hoc uiſus comprehendit uiſibilia cõſueta comprehenſione ualde ueloci in tempore la-
tente ſenſum: & non eritinter oppoſitionem uiſus & rem uiſam, & inter comprehenſionem quid-
ditatis rei uiſæ aſſuetæ tempus ſenſibile in maiori parte. Quoniã homo ex pueritia & ex principio
incrementi comprehẽdit uiſibilia, & iterantur ſuper eius aſpectum indiuidua uiſibilium, & formæ
uniuerſales uiſibilium. Et etiam declaratum eſt [14. 67 n] quòd formæ uiſibilium, quas uiſus com-
prehendit, perueniunt in animam, & figurantur in imaginatione: & quòd formæ, quæ iterantur ui-
ſui, figurantur in anima: & quas uiſus comprehẽdit, perueniunt in animam, & quieſcit figuratio ea-
rum in imaginatione. Omnia ergo uiſibilia aſſueta, & omnes modi aſſueti exiſtũt in anima, & quie-
ſcunt figurati in imaginatione & præſentes memoriæ. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquam
rem uiſam aſſuetam, & comprehẽderit totam formam ſuam, & poſt illud comprehenderit aliquod
ſignum proprium illius rei uiſæ: comprehendet quidditatem rei uiſæ apud compreheſionem illius
ſigni: & erit comprehenſio rei uiſæ ab eo per cognitionem præcedentem & modicam intuitionem.
Viſibilia ergo aſſueta comprehenduntur à uiſu per ſigna & per cognitionem præcedentem. Quare
erit comprehenſio quidditatum eorum in maiori parte in tempore ſenſibili.
72. Generales uiſibilis ſpecies citi{us} percipiuntur ſingularib{us}. 71 p 3.
ET etiam comprehenſio ſpeciei rei uiſæ eſt in maiori parte in minore tempore, quàm compre-
hendatur indiuiduitas rei uiſæ. Et eſt: quoniam quando uiſus comprehenderit aliquod indi-
uiduum hominis, primò comprehendet ipſum eſſe hominem, antequam comprehendat for-
mam eius particularem: & fortè comprehendet ipſum eſſe hominem, quamuis nõ comprehendat
lineationem faciei, ſed ex erectione ſui corporis, & ordinatione membrorum corporis eius com-
prehendet ipſum eſſe hominem, quamuis non uiderit faciem eius. Et ſimiliter uiſus fortè compre-
hendet quandoq; ſpecialitatem modorum alicuius uiſibilium aſſuetorum per quædam ſigna, quæ
appropriantur illi ſpeciei. Et non eſt ſic comprehenſio indiuiduitatis rei uiſæ. Indiuidualitas enim
rei uiſæ non comprehenditur, niſi ex comprehenſione intentionũ particularium, quæ approprian-
tur illi indiuiduo, aut ex comprehenſione quarundam: ſed comprehẽſio quarundam intentionum
particularium, quæ appropriantur indiuiduo, non comprehenduntur, niſi poſt comprehenſionem
intentionum uniuerſalium, quę ſunt in illo indiuiduo, aut poſt comprehenſionem quarundam: aut
generaliter, intentiones, quæ ſunt in formis uniuerſalibus illiuſmodi indiuidui, ſunt ante intentio-
nes, quæ ſunt in forma eius indiuiduali: ſed comprehenſio partis eſt in minori tempore, quàm tem-
pus, in quo comprehenditur totum. Comprehenſio ergo ſpecialitatis rei uiſæ à uiſu eſt in minori
tempore, quàm tempus, in quo comprehenditur in diuidualitas illius rei uiſæ.
hendatur indiuiduitas rei uiſæ. Et eſt: quoniam quando uiſus comprehenderit aliquod indi-
uiduum hominis, primò comprehendet ipſum eſſe hominem, antequam comprehendat for-
mam eius particularem: & fortè comprehendet ipſum eſſe hominem, quamuis nõ comprehendat
lineationem faciei, ſed ex erectione ſui corporis, & ordinatione membrorum corporis eius com-
prehendet ipſum eſſe hominem, quamuis non uiderit faciem eius. Et ſimiliter uiſus fortè compre-
hendet quandoq; ſpecialitatem modorum alicuius uiſibilium aſſuetorum per quædam ſigna, quæ
appropriantur illi ſpeciei. Et non eſt ſic comprehenſio indiuiduitatis rei uiſæ. Indiuidualitas enim
rei uiſæ non comprehenditur, niſi ex comprehenſione intentionũ particularium, quæ approprian-
tur illi indiuiduo, aut ex comprehenſione quarundam: ſed comprehẽſio quarundam intentionum
particularium, quæ appropriantur indiuiduo, non comprehenduntur, niſi poſt comprehenſionem
intentionum uniuerſalium, quę ſunt in illo indiuiduo, aut poſt comprehenſionem quarundam: aut
generaliter, intentiones, quæ ſunt in formis uniuerſalibus illiuſmodi indiuidui, ſunt ante intentio-
nes, quæ ſunt in forma eius indiuiduali: ſed comprehenſio partis eſt in minori tempore, quàm tem-
pus, in quo comprehenditur totum. Comprehenſio ergo ſpecialitatis rei uiſæ à uiſu eſt in minori
tempore, quàm tempus, in quo comprehenditur in diuidualitas illius rei uiſæ.
73. E uiſibilib{us} communib{us} alia alijs citi{us} percipiuntur. 72 p 3.
ET etiam tempus comprehenſionis ſpecialitatis uiſibiliũ ſcilicet aſſuetorum diuerſatur.
Quo
niam quædam ſpecierum uiſibilium aſſuetorum aſsimilantur alijs ſpeciebus: & quædã non,
ut ſpecies hominis & ſpecies equi: quoniam forma ſpeciei hominis non aſsimilatur alij ſpe-
ciei animalium: & nõ eſt ita in equis. Quoniam equus aliquis aſsimilatur multis animalibus in to-
ta forma. Tempus ergo, in quo uiſus comprehendit ſpeciem indiuidui hominis, & comprehendit
ipſum eſſe hominem, non eſt ſicut tempus, in quo comprehendit ſpeciem equi, & comprehendit
ipſum eſſe equum: & maximè quando comprehendit utrumq; in remotione alicuius quantitatis.
Quoniam quando uiſus comprehenderit indiuiduum hominis alicuius motum localiter: ſtatim
comprehendet ipſum eſſe animal ex motu, & ex erectione corporis comprehendet ipſum eſſe ho-
minem: & non eſt ita, quando comprehenderit equum. Quoniam quando uiſus comprehenderit
indiuiduum equi mouens ſe, & comprehenderit ſimul motum eius, & numerum pedum, non com
prehendet ex hocipſum eſſe equum: quoniã illæ intentiones ſunt in pluribus quadrupedibus, quę
aſsimilãtur equo in pluribus intentionibus, & maximè in mulo: quoniam mulus aſsimilatur equo
in multis diſpoſitionibus: quoniam mulus non diſtinguitur ab equo, niſi per intentiones ferè non
manifeſtas, ſicut lineationem faciei, & extenſionem colli, & uelocitatem motus, & amplitudinem
paſſuum. Si autem uiſus non comprehenderit aliquam intentionum iſtarum, per quas comprehen
ditur equus cũ comprehenſione totius ſuæ formæ, non comprehendet ipſum eſſe equum. Et tem-
pus, in quo uiſus comprehendit erectionem corporis hominis, non eſt ſicut tempus, in quo com-
prehendit formam equi cum intentionibus particularibus, per quas diſtinguitur equus ab alio.
Comprehenſio ergo ſpeciei hominis eſt in minore tempore, quàm tempus, in quo comprehendi-
tur ſpecies equi: quamuis duo tempora ſint parua: tamen unum eorum ſecundum omnes diſpoſi-
tiones eſt maius altero. Et ſimiliter quando uiſus comprehenderit colorem roſeum in floribus cu-
iuſdam horti: ſtatim comprehendet quòd ſubſtantiæ illorum colorum ſunt roſæ propter colorem
proprium roſarum: & cum hoc, quòd ille color eſt in rebus exiſtentibus in horto: comprehenditur
ante comprehenſionem rotunditatis, & ante rotunditatem foliorum eius, & applicationum folio-
rum eius, unius ſuper alterum, & ante comprehenſionem omnium intentionum eius, ex quibus
componitur forma roſæ: & non eſt ita, quando comprehenderit uiriditatem myrti in horto: quo-
niam quando uiſus comprehenderit tantùm uiriditatem myrti in horto: non comprehendet ipſam
eſſe myrtum ex comprehenſione uiriditatis tantùm: quoniam plures plantæ ſunt uirides, & plures
niam quædam ſpecierum uiſibilium aſſuetorum aſsimilantur alijs ſpeciebus: & quædã non,
ut ſpecies hominis & ſpecies equi: quoniam forma ſpeciei hominis non aſsimilatur alij ſpe-
ciei animalium: & nõ eſt ita in equis. Quoniam equus aliquis aſsimilatur multis animalibus in to-
ta forma. Tempus ergo, in quo uiſus comprehendit ſpeciem indiuidui hominis, & comprehendit
ipſum eſſe hominem, non eſt ſicut tempus, in quo comprehendit ſpeciem equi, & comprehendit
ipſum eſſe equum: & maximè quando comprehendit utrumq; in remotione alicuius quantitatis.
Quoniam quando uiſus comprehenderit indiuiduum hominis alicuius motum localiter: ſtatim
comprehendet ipſum eſſe animal ex motu, & ex erectione corporis comprehendet ipſum eſſe ho-
minem: & non eſt ita, quando comprehenderit equum. Quoniam quando uiſus comprehenderit
indiuiduum equi mouens ſe, & comprehenderit ſimul motum eius, & numerum pedum, non com
prehendet ex hocipſum eſſe equum: quoniã illæ intentiones ſunt in pluribus quadrupedibus, quę
aſsimilãtur equo in pluribus intentionibus, & maximè in mulo: quoniam mulus aſsimilatur equo
in multis diſpoſitionibus: quoniam mulus non diſtinguitur ab equo, niſi per intentiones ferè non
manifeſtas, ſicut lineationem faciei, & extenſionem colli, & uelocitatem motus, & amplitudinem
paſſuum. Si autem uiſus non comprehenderit aliquam intentionum iſtarum, per quas comprehen
ditur equus cũ comprehenſione totius ſuæ formæ, non comprehendet ipſum eſſe equum. Et tem-
pus, in quo uiſus comprehendit erectionem corporis hominis, non eſt ſicut tempus, in quo com-
prehendit formam equi cum intentionibus particularibus, per quas diſtinguitur equus ab alio.
Comprehenſio ergo ſpeciei hominis eſt in minore tempore, quàm tempus, in quo comprehendi-
tur ſpecies equi: quamuis duo tempora ſint parua: tamen unum eorum ſecundum omnes diſpoſi-
tiones eſt maius altero. Et ſimiliter quando uiſus comprehenderit colorem roſeum in floribus cu-
iuſdam horti: ſtatim comprehendet quòd ſubſtantiæ illorum colorum ſunt roſæ propter colorem
proprium roſarum: & cum hoc, quòd ille color eſt in rebus exiſtentibus in horto: comprehenditur
ante comprehenſionem rotunditatis, & ante rotunditatem foliorum eius, & applicationum folio-
rum eius, unius ſuper alterum, & ante comprehenſionem omnium intentionum eius, ex quibus
componitur forma roſæ: & non eſt ita, quando comprehenderit uiriditatem myrti in horto: quo-
niam quando uiſus comprehenderit tantùm uiriditatem myrti in horto: non comprehendet ipſam
eſſe myrtum ex comprehenſione uiriditatis tantùm: quoniam plures plantæ ſunt uirides, & plures
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib