1
ceum interponendus erit. Sed cauendum eſt,
ne candido multum in picturis vtaris: eſt
enim velut illarum venenum: nam ſplendo
re ſua venuſtatem primò, ac grauitatem
quandam ab artis opere aufert, colores de
inde reliquos obſcurat, & vmbras rerum
vitiat.
ceum interponendus erit. Sed cauendum eſt,
ne candido multum in picturis vtaris: eſt
enim velut illarum venenum: nam ſplendo
re ſua venuſtatem primò, ac grauitatem
quandam ab artis opere aufert, colores de
inde reliquos obſcurat, & vmbras rerum
vitiat.
Sed poſtquam in colorum mentionem in
cidimus, de illorum generatione ac nomini
bus tum ſpeciebus dicendum eſt: ſed quia
res tractare difficile eſt, non intellectis no
minibus, nomina illorum prius exponenda
erunt, non equidem nunc antiquorum ex
opinione, ſed ita vt quæ tractantur intelli
gantur. Velle enim nunc in tanta illorum
confuſione de colorum nominibus tractare
iuxta antiquorum ſententiam, res eſt præter
id quòd difficillima & immenſi negotij, ex
tra propoſitum noſtrum. Rem igitur hanc
tametſi nouo, non tamen inutili exemplo
aggrediemur. Ergo quomodo de coloribus
agendum ſit, à manifeſtiſſimis ſumens ini
tium, nunc docebo. Niueus color qualis ſyn
ceræ niui in cumulum congregatæ, candore
eximio, ac ſplendore non leui. Candidus in
calce eſt, colore niue non inferior, fed ſplen
dore. Lacteus in lacte, candore minore,
ſplendore fermè nullo: nam nullus candor
abſque ſplendore. Hi tres, albi nomine intelli
guntur. Huic niger è directo opponitur. Hic
talis eſt, qualis in carbonibus qui tamen ex
eo ſplendet. Prannius à gemma quæ talis vo
catur. Argenteus ab argento dictus, multum
habet ſplendoris, candoris parum. Plumbeus
verò minus candido eximius: nam obſcurior
eſt, & minus habet lucis. Aqueus aquæ ſi
millimus, non quidem maris, ſed fontium
atque fluminum: ſplendoris habet multum,
candoris parum: è directo contrarius cine
reo, qui colos eſt cinis, in quo candoris plus,
lucis fermè nihil. Plumbeo proximus liuidus,
qualis eſt ad vnguem caro puerorum, qui lo
ris vapularunt: eſt enim veluti plumbeus
abſque ſplendore vllo, cùm ſanguis accurrit,
nec exit, ſed ſub cute colligitur. Palearis,
qualis tritici paleæ. Splendidior ſolùm eſt
colos vrinæ bene valentium corporum.
Flauus, qualis maturis aſtris. Aureus parum
differt à flauo, eſt tamen longè ſplendidior.
Inde luteus, qualis ouorum vitellis, quæ lu
tea etiam ſolemus vocare. Splendidior eſt eo
croceus, ac paulò rubicondior. Quo flam
meus à flamma dictus, vt à croco croceus,
longè clarior eſt. Eſt purperæ noſtræ color
purpureus, rubeo clarior. Nam rubro etiam
ſubrubens proximus eſt. Hic qualis vino ru
benti clariori. Manifeſtum eſt autem, quòd
paulò dilutior & clarior aliquantò ſanguinis
venalis colore, qui propriè Rubens mere
tur apellari. Ex albo, rubróque miſtis roſeus
componitur, qui in roſis, tum pueris ac puel
lis effloreſcit, ac etiam inter reliqua in cera
ſiis fructibus. Vinoſus qualis amethyſto gem
mæ, non à vino dictus, ſed ab acinis vuarum
originem traxit. Rubens pallidior, qualis
floribus mali punici, puniceus vocatur. Viri
dis, qualis in pratis veris tempore antequam
floreant: atque ſmaragdus gemma hunc,
cùm nobilis fuerit, pulcherrimè exprimit.
Citreus, à citro ſeu malo medico non valde
maturo, ex viridi, & paleati intermiſtus.
Praſſius, à praſſio, quod marrubium vocant,
deductus, viridi paulò obſcurior. Cui ærugi
noſus aduerſatur, tantò viridi clarior, qua
lis in ærugine purgata videri ſolet. Luridus,
venenis ac ſerpentibus quaſi peculiaris, ex
viridi & nigro intermiſtus, addito ſplendo
re. Poſt hos ſunt obſcuriores: Ceruleus, à
cera, ſimilis tranquillo mari, qui etiam Ve
netus ſolet appellari. Et cœruleus à cœlo de
ductus, qualis in ſaphiris electis: vocabimus
hunc & cœleſtem, & cyaneum. Eſt & lapis
huius nominis quo vtuntur pictores, ſapphi
ro in totum ſimilis, niſi quòd nec nitet, nec
eſt perſpicuus. Ferrugineus à ferrò, quod ru
biginem contraxit. Et pullus: hic terræ quàm
nuper vomere vertit agricola, ſimilis, ferru
gineóque obſcurior: neuter autem eorum
nitet. Melongeneus, qualis ad vnguem car
cinomatibus, à fructu herbæ qui eius coloris
eſt, ſic appellatus. Sunt igitur colores princi
pales quatuor, albus, rubens, viridis, & obſ
curus. Statuemus autem & ſeptem pòſt, iux
ta Ariſtotelis ſententiam. Sed iam de illo
rum cauſis dicendum eſt. Generantur colo
res omnes ex tribus: primùm quidem ſub
iecta materia: inde luce, ſeu potius lumine,
quod ei miſcetur, & medio. Nam viſa per vi
ride vitrum, aut in vmbra arborum, viridia
perſæpè videntur, cùm tamen non ſint. Alia
etiam eſt rei ſpecies per aquam aut cryſtal
lum viſa, quàm per aërem. Lumen quoque
colorem mutat pro ſui magnitudine, vt co
lumbæ collo, quod diuerſis coloribus pro lu
cis varietate nitet. Res etiam etiam per ſe
ſubiecta colorem à propria miſtione expoſ
cit: quoniam neque calx nigra vllam ob lu
cem fiet, neque carbones albi. Hoc autem
quaſi contingit, quoniam potentia aut actu
lucem quandam retinent. Potentia quidem,
vt viridis: actu autem, vt niueus. Sunt autem
colores qui multum luminis retinent, niueus,
argenteus, aureus, candidus, viridis, puni
ceus, purpureus, & vinoſus: qui omnes fer
mè in ipſa iride, ſi rectè eam conſideremus,
ſpectantur. Facilè autem eſt ſingulos colores, qui
multum lucis continent, explorare. Vrceum
aqua plenum Soli expone, & quotquot ge
nerantur colores, omnes hi multum lucis
continent. Rurſus, qui in rebus nitidis ſpe
ctantur, vt auro, argento, & aqua, qui colos
communis etiam eſt cryſtallo, vitro ac ſpe
culis. Ergo argenteus fit ex cinereo, cùm
multum lucis exceperit: ſicut niueus ex al
bo multo lumini miſto: & puniceus ex ni
gro multa luce pleno, vt in pruna. Purpureus,
cùm album obſcurum radiis miſcetur Solis,
velut in aurora. Vinoſus è puro, nec diluto
nigro aëri ac ſplendori immiſto. Hic tamen
inter lucidos colores minus retinet lucis.
Aureus è flauo multa pura luce referto con
ſtat. Viridis fit duobus modis, aut humido
multo ſenſim excocto, vt in arborem foliis:
vel cùm humidum nigrum vlterius coqui
tur, vt cùm aquarum ſtantium nigra ſuper
ficies, aut terra ſub impluuiis nigra facta
vireſcunt. Cùm verò vireſcit aliquid, maio
re calore aër & lumen admiſcentur. Can
didus ex albo fit puro mediocri luce con
ſperſo. Aqueus ex mediocri luce perſpicui-
cidimus, de illorum generatione ac nomini
bus tum ſpeciebus dicendum eſt: ſed quia
res tractare difficile eſt, non intellectis no
minibus, nomina illorum prius exponenda
erunt, non equidem nunc antiquorum ex
opinione, ſed ita vt quæ tractantur intelli
gantur. Velle enim nunc in tanta illorum
confuſione de colorum nominibus tractare
iuxta antiquorum ſententiam, res eſt præter
id quòd difficillima & immenſi negotij, ex
tra propoſitum noſtrum. Rem igitur hanc
tametſi nouo, non tamen inutili exemplo
aggrediemur. Ergo quomodo de coloribus
agendum ſit, à manifeſtiſſimis ſumens ini
tium, nunc docebo. Niueus color qualis ſyn
ceræ niui in cumulum congregatæ, candore
eximio, ac ſplendore non leui. Candidus in
calce eſt, colore niue non inferior, fed ſplen
dore. Lacteus in lacte, candore minore,
ſplendore fermè nullo: nam nullus candor
abſque ſplendore. Hi tres, albi nomine intelli
guntur. Huic niger è directo opponitur. Hic
talis eſt, qualis in carbonibus qui tamen ex
eo ſplendet. Prannius à gemma quæ talis vo
catur. Argenteus ab argento dictus, multum
habet ſplendoris, candoris parum. Plumbeus
verò minus candido eximius: nam obſcurior
eſt, & minus habet lucis. Aqueus aquæ ſi
millimus, non quidem maris, ſed fontium
atque fluminum: ſplendoris habet multum,
candoris parum: è directo contrarius cine
reo, qui colos eſt cinis, in quo candoris plus,
lucis fermè nihil. Plumbeo proximus liuidus,
qualis eſt ad vnguem caro puerorum, qui lo
ris vapularunt: eſt enim veluti plumbeus
abſque ſplendore vllo, cùm ſanguis accurrit,
nec exit, ſed ſub cute colligitur. Palearis,
qualis tritici paleæ. Splendidior ſolùm eſt
colos vrinæ bene valentium corporum.
Flauus, qualis maturis aſtris. Aureus parum
differt à flauo, eſt tamen longè ſplendidior.
Inde luteus, qualis ouorum vitellis, quæ lu
tea etiam ſolemus vocare. Splendidior eſt eo
croceus, ac paulò rubicondior. Quo flam
meus à flamma dictus, vt à croco croceus,
longè clarior eſt. Eſt purperæ noſtræ color
purpureus, rubeo clarior. Nam rubro etiam
ſubrubens proximus eſt. Hic qualis vino ru
benti clariori. Manifeſtum eſt autem, quòd
paulò dilutior & clarior aliquantò ſanguinis
venalis colore, qui propriè Rubens mere
tur apellari. Ex albo, rubróque miſtis roſeus
componitur, qui in roſis, tum pueris ac puel
lis effloreſcit, ac etiam inter reliqua in cera
ſiis fructibus. Vinoſus qualis amethyſto gem
mæ, non à vino dictus, ſed ab acinis vuarum
originem traxit. Rubens pallidior, qualis
floribus mali punici, puniceus vocatur. Viri
dis, qualis in pratis veris tempore antequam
floreant: atque ſmaragdus gemma hunc,
cùm nobilis fuerit, pulcherrimè exprimit.
Citreus, à citro ſeu malo medico non valde
maturo, ex viridi, & paleati intermiſtus.
Praſſius, à praſſio, quod marrubium vocant,
deductus, viridi paulò obſcurior. Cui ærugi
noſus aduerſatur, tantò viridi clarior, qua
lis in ærugine purgata videri ſolet. Luridus,
venenis ac ſerpentibus quaſi peculiaris, ex
viridi & nigro intermiſtus, addito ſplendo
re. Poſt hos ſunt obſcuriores: Ceruleus, à
cera, ſimilis tranquillo mari, qui etiam Ve
netus ſolet appellari. Et cœruleus à cœlo de
ductus, qualis in ſaphiris electis: vocabimus
hunc & cœleſtem, & cyaneum. Eſt & lapis
huius nominis quo vtuntur pictores, ſapphi
ro in totum ſimilis, niſi quòd nec nitet, nec
eſt perſpicuus. Ferrugineus à ferrò, quod ru
biginem contraxit. Et pullus: hic terræ quàm
nuper vomere vertit agricola, ſimilis, ferru
gineóque obſcurior: neuter autem eorum
nitet. Melongeneus, qualis ad vnguem car
cinomatibus, à fructu herbæ qui eius coloris
eſt, ſic appellatus. Sunt igitur colores princi
pales quatuor, albus, rubens, viridis, & obſ
curus. Statuemus autem & ſeptem pòſt, iux
ta Ariſtotelis ſententiam. Sed iam de illo
rum cauſis dicendum eſt. Generantur colo
res omnes ex tribus: primùm quidem ſub
iecta materia: inde luce, ſeu potius lumine,
quod ei miſcetur, & medio. Nam viſa per vi
ride vitrum, aut in vmbra arborum, viridia
perſæpè videntur, cùm tamen non ſint. Alia
etiam eſt rei ſpecies per aquam aut cryſtal
lum viſa, quàm per aërem. Lumen quoque
colorem mutat pro ſui magnitudine, vt co
lumbæ collo, quod diuerſis coloribus pro lu
cis varietate nitet. Res etiam etiam per ſe
ſubiecta colorem à propria miſtione expoſ
cit: quoniam neque calx nigra vllam ob lu
cem fiet, neque carbones albi. Hoc autem
quaſi contingit, quoniam potentia aut actu
lucem quandam retinent. Potentia quidem,
vt viridis: actu autem, vt niueus. Sunt autem
colores qui multum luminis retinent, niueus,
argenteus, aureus, candidus, viridis, puni
ceus, purpureus, & vinoſus: qui omnes fer
mè in ipſa iride, ſi rectè eam conſideremus,
ſpectantur. Facilè autem eſt ſingulos colores, qui
multum lucis continent, explorare. Vrceum
aqua plenum Soli expone, & quotquot ge
nerantur colores, omnes hi multum lucis
continent. Rurſus, qui in rebus nitidis ſpe
ctantur, vt auro, argento, & aqua, qui colos
communis etiam eſt cryſtallo, vitro ac ſpe
culis. Ergo argenteus fit ex cinereo, cùm
multum lucis exceperit: ſicut niueus ex al
bo multo lumini miſto: & puniceus ex ni
gro multa luce pleno, vt in pruna. Purpureus,
cùm album obſcurum radiis miſcetur Solis,
velut in aurora. Vinoſus è puro, nec diluto
nigro aëri ac ſplendori immiſto. Hic tamen
inter lucidos colores minus retinet lucis.
Aureus è flauo multa pura luce referto con
ſtat. Viridis fit duobus modis, aut humido
multo ſenſim excocto, vt in arborem foliis:
vel cùm humidum nigrum vlterius coqui
tur, vt cùm aquarum ſtantium nigra ſuper
ficies, aut terra ſub impluuiis nigra facta
vireſcunt. Cùm verò vireſcit aliquid, maio
re calore aër & lumen admiſcentur. Can
didus ex albo fit puro mediocri luce con
ſperſo. Aqueus ex mediocri luce perſpicui-